«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

430 
3 

Cho‘yan
+

++ 
4
Temir qotishmalari 
+
++

+

5

Po‘lat

+
+

6 

Kaliy o‘g‘iti
++

+

7

Fosfor o‘g‘iti 

+

+ 

+
8 

Azot o‘g‘iti

+

+
++ 

9
Sintetik tola 

++
+

10
Qishloq xo‘jalik 

mashinalari

++ 

11
Radio, priborsozlik, 
aniq mashinasozlik

+

++

12

Selluloza-qog‘oz
sanoati

+

+
+

+
13 

Sement
+

+

14
Paxta tolasi 

++

+

15 

To‘qimachilik

+

+
+ 

16
Paxta yog‘i 
++

17 

Go‘sht
+

+
+ 

18
Sut

+

+

Manba:

Солиев А., Маҳамадалиев Р. Иқтисодий география асослари. 

–Т.; ―Ўзбекистон‖, 1996. [25-b.]

Izoh: 


hal qiluvchi ahamiyatga ega omillarga 
++

---

---

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

431 

kuchli ta‘sir qiluvchi omillar uchun esa
+

Muayyan bir ishlab chiqarish tarmog‗ini hududiy tashkil etishda barcha

omillar emas, balki ulardan faqat ayrimlari yetakchi, hal qiluvchi rol o‗ynaydi. 
Ishlab chiqarish tarmoqlarini joylashtirishda qaysi bir omil yetakchi ekanligini
aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:

Bu yerda, 

K – ishlab chiqarish koeffitsiyenti;
O – mazkur korxona yoki umuman ishlab chiqarishni hududiy 
joylashtirishga ta‘sir etuvchi omil;
M — mahsulot birligi. 
Ushbu formula yordamida ma‘lum bir mahsulot birligini hosil qiluvchi
barcha omillar alohida-alohida hisoblab chiqiladi. Masalan, 1 tonna shakar olish 
uchun qancha xomashyo, ya‘ni qancha qand-lavlagi ishlatiladi, qancha
elektroenergiya yoki mehnat sarflanadi va h.z. Qaysi omil bo‗yicha yirik son 
chiqsa, odatda uning ahamiyati shuncha yuqori bo‗ladi va u mazkur ishlab
chiqarish tarmog‗ini joylashtirishda belgilovchi, aniqlovchi vazifasini o‗taydi. 
Shuni alohida qayd etish lozimki, ma‘lum tarmoqqa kiruvchi barcha korxonalar
yoki kichik «tarmoqchalar» uchun bittagina omil tegishli bo‗lmaydi. Jumladan, 
mashinasozlik tarmog‗iga kiruvchi ba‘zi bir korxonalarni joylashtirishda
xomashyo (metall) ko‗proq ahamiyatga ega bo‗lsa, boshqasi uchun malakali ishchi 
kuchi muhim omil hisoblanadi.
Mazkur formulani sonlar orqali shakllantirgandan ko‘ra, omillar nomi bilan 
ko‘rsatgan ma‘qul. Chunki mahsulot ishlab chiqarishga kerak bo‘lgan omil
bo‘yicha nomuvofiqliklar kelib chiqishi mumkin.

№