«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

6 
bo'ladi. Shunga mos ravishda bu fanning tadqiqot predmeti va vazifalari ham 

takomillashib boradi. Ayni paytda bunday evolyutsion jarayonlar fan nomini

zamon talabiga muvofiqlashuviga olib keladi. Binobarin, an'anaviy iqtisodiy 
geografiya asta-sekin iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaga, u esa, o'z navbatida,
yanada murakkabroq shaklga – ijtimoiy geografiyaga aylanmoqdaki, bu ushbu 
fanni jahon miqyosidagi andazalarga moslashtiriladi.
Aytish joizki, mazkur fanning muayyan bir barqaror, barchani 
qanoatlantimvchi ta'rifi mavjud emas. Bunga sabab esa geografiya fanining keng
qamrovliligi, obyekt va nomining davr mobaynida o'zgarib turishi bo'lishi mumkin. 
Shu bilan birga, iqtisodiy geografiya ta'riflarining ko'pchiligida ishlab chiqarish
kuchlari va ularning joylashtirish xususiyatlari ta'kidlanadi. Bular ushbu fanning 
o'zak tushunchasiga, aksiomasiga aylanib qolgan. Albatta, bu bejiz emas, chunki
iqtisodiyotning asosini ishlab chiqarish kuchlari, iqtisodiy geografiyaning 
mohiyatini esa ularning joylashuv xususiyatlari belgilab beradi. Qolaversa,
rivojlanish faqat aniq bir joyda, makonda amalga oshadi, shu bois, joylanish 
rivojlanishning hududiy in'ikosidir.
Masalaga bunday yondoshuv nazarimizda, iqtisodiy geografiyaning tarixiy 
rivojlanishi bilan bog'liq. Ma'lumki, ishlab chiqarish tarmoqlarini joylashtirish
muammolari dastavval Yevropada, xususan, Germaniyada nemis olimlari 
I.Tyunen, A.Veber, A.Lyosh, V.Kristaller va boshqalar tomonidan amaliyotda
ko'rib chiqilgan. Biroq ular o'zlarining joylashtirilish (shtandort) g'oyalarining 
natijasini «Iqtisodiy geografiya» deb ta'riflashmagan.
O'ylaymizki, hozirgi kunda ham fanning ta'rifida «ishlab chiqarish 
kuchlarining joylashuvi» iborasini qoldirish kerak. Zero, har qanday joylashtirish
muayyan bir hududda amalga oshiriladi. Ammo fanimizning bugungi predmeti 
uchun bu kifoya qilmaydi. Sababi: u endi iqtisodiygina emas, balki iqtisodiy va

---

---