«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

47 
geograf va sotsiolog F.Ratsel o‗zining ―Antropogeografiya‖ asarini yaratib, siyosiy 

geografiya va siyosiy geografik determenizmga mansub ishlar olib borgan bo‗lsa,

undan keyinroq fransuz olimi Vidal de la Blash ―Iqtisodiy va ijtimoiy 
geografiya‖ning asoschisi bo‗lgan. Uning bu ilmiy maktabini F.Ratsel
antropogeografiyasidan farqi shundan iboratki, u siyosiy masalalarni chiqarib 
tashlagan holda, ko‗proq inson va uning faoliyatini geografik muhitga moslashuvi,
muvofiqlashuviga (possiblizmga) e‘tibor bergan va tabiiy geografik omillar, eng 
avvalo, iqlim sharoitlarining jamiyat rivojlanishidagi rolini biroz ―yumshatgan‖.
Keyinchalik Ratsel g‗oyalari asosida, geografik determenizmning siyosiy g‗oyalar 
bilan boyitilishi natijasida o‗ta reaksion – geografik siyosat (geosiyosat) vujudga
kelgan.

Ammo bu ma‘nodagi an‘anaviy geografik siyosatni regional yoki hududiy

siyosat, hozirgi geografik siyosat bilan tenglashtirish noto‗g‗ri. Iqtisodiy 
geografiya va, umuman, geografiya fanining rivojlanishida nemis olimi
A.Gettnerning (1859-1941) ham ma‘lum darajada xizmati bor. Biroq u asosiy 
e‘tiborni hududga bergan va geografiyada tarixiylik tamoyiliga qarshi chiqqan,
geografiya faqat hozirgi hududiy voqelikni o‗rganishini uqtirgan. Shu bois, 
A.Gettner geografiyasi ―xorologiya‖ (ya‘ni hudud) tamoyiliga asoslangan.
Shuningdek, iqtisodiy geografiyaga tegishli ilmiy muammolar boshqa davlat 
olimlari va turli maktablar tomonidan ham o‗rganilib, o‗z yechimini topgan.
Masalan, ingliz olimi G.G.Chizxolmning o‗tgan asr oxirida yozgan tijorat 
geografiyasi, undan keyinroq yashagan golland X.Bos, shvetsariyalik G.Beshning
jahon xo‗jalik geografiyasi, amerikalik olimlar U.Izard hamda V.Leontyevning 
hududiy iqtisod, fransuz F.Perruning ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishda
qutblar va hududiy tengsizlik nazariyasi, P.Haggetning iqtisodiy geografiyada 
hududiy tahlil, amerikalik Ch.Garris va fransuz olimlari J.Boje, Garne hamda
Shabolar, shved G.Aleksanderosning shaharlar geografiyasi, AQShlik olim 

---

---