Nuraliyeva xafiza otaevna
9.3. QUYOSH RADIATSIYASINING BIOLOGIK TA’SIRI
Download 1.95 Mb. Pdf ko'rish
|
Гигиена дарслик ПДФ
|
201 9.3. QUYOSH RADIATSIYASINING BIOLOGIK TA’SIRI. Quyosh katta temperaturadagi erigan modda tarzidagi olovli shar bo‗lib, temperaturasi 6000 gradusdan yuqori va unda termoyadro reaksiyalari doimiy ravishda davom etadi, xamda atrofga katta miqdorda issiqlik tarqatadi. Quyosh massasidan tarqalayotgan shunday katta energiyaning 2 milliarddan bir qismigina er sathiga etib keladi. Biroq shu miqdor energiyaning o‗zi xam erda organik hayotning paydo bo‗lishi uchun etarli ekan. Xuddi shuning uchun quyosh radiatsiyasining asosiy ahamiyati shundadir. Quyosh radiatsiyasi atrofga vakt biriligi ichida bir xilda tarqalmaydi. O‗tkazilgan tadqiqotlarda aniqlanishicha, er yuzidagi barcha jonzotlar quyosh aktivligiga ta‘sirchan degan mulohazalar ham bor. Quyosh aktivligining oshishi insonlarda uchraydigan ayrim kasalliklarni ko‗payishiga va ayrim kasalliklarni esa kamayishiga sababchi bo‗larkan. Masalan, quyosh aktivligini oshishi davrida gripp epidemiyasining ko‗payishi va difteriya kasalining kamayishi kuzatilgan. Yana bir misol: Ko‗pgina mamalakat va o‗lkalarda (Afrika) chigirtkalarining ko‗payib ketganligi va natijada qishloq xo‗jaligiga katta zarar etkazganligi qayd etilgan. Quyosh aktivligi bilan bog‗liq bo‗lgan qonuniyatlarni professor Chijevskiy chuqur tahlil qilib shunday degan edi: "quyosh faclligi yillarida kasal organizmni, muayyan muvozanatdan chiqqan holda ko‗rishimiz mumkin, bunday organizm uchun tashqaridan beriladigan bitta impuls ham etarli, bu holda izdan chiqqan organizmning ahvoli keskin murakkablashishi va oqim kuzatilishi mumkin, bunday impulslarga meteorologik va geodinamik omillarning o‗zgarishi kiradi. Quyoshning spektral tarkibi ko‗rinuvchi (40%), ultrabinafsha (1%) va infraqizil (59%) nurlardan tashkil topgan. Ko„zga ko„rinuvchi nurlar-to‗lqin uzunligi bo‗yicha 760 dan 400 nanometrgacha bo‗lgan qismini egallaydi. Ko‗rinuvchi nurlar psixofiziologik ta‘sir etish xususiyatiga xam ega. Ko‗k va binafsha ranglar ruxiy siqilish va ruxiy dilxiralikka, engil va havo ranglar tinchlantiruvchi, to‗q sariq va qizil ranglar qo‗zg‗atuvchi ta‘sir etishi mumkin. Nurlarning bunday ta‘sir etish samarasi ruxiy 202 kasalliklarni davolashda; jismoniy kasallarni davolovchi muassasalarda davolovchi-himoyalovchi tartib o‗rnatishda, sanoatda, qurilishda biror narsaga go‗zallik, nafosat berishda qo‗llaniladi. Ultrabinafsha nurlar.Ultrabinafsha nurlar retseptorlar bilan qoplangan tana terisining keng yuzasiga tushib, to‗qima va xujayralardagi oqsillarning kalloid holatini o‗zgartiribgina qolmay, balki beixtiyor tarzda butun organizmga ta‘sir etadi. Oqsillarning parchalanishidan gistalin, xolin va boshqa moddalar hosil bo‗ladi. Bu moddalar organizmga so‗riladi va asab tizimiga ta‘sir etadi, bu esa organizm faoliyatini ishdan chiqarishi mumkin. Organizmda kechadigan fiziologik vazifalarning nospetsifik qo‗zg‗atuvchisi sifatida, ultrabinafsha nurlar oqsil, yog‗, karbon suvlar va mineral tuzlar almashinuvini yaxshilaydi. Shu bilan birga teri epiteliysi to‗qimalarining nafas olishini yaxshilaydi. Retikuloendotelial sistemasi va qon ishlab chiqarish sistemasi faoliyatini tezlashtiradi. Ultrabinafa nurlarining raxitga qarshi to‗lqin uzunligidagi qismi organizmga etarlicha ta‘sir etmagan taqdirda, tanada fosfor-kalsiy almashinuvi, asab sistemasi, parenximatoz organlarining ishi, qon ishlab chiqarish tartibi, oksidlanish qaytarilish jarayoni, kapillyarlarning barqarorligi xamda tananing kasalliklarga qarshi kurashish xususiyati pasayib ketadi. Yosh bolalarda raxit kasalligining belgilari namoyon bo‗ladi. Yoshi katta odamlarda esa fosfor-kalsiy almashinuvining buzilishi kuzatiladi va natijada singan suyaklarning bitishi sekinlashadi, bo‗g‗imlarda bog‗lovchi apparatlarining susayishi va tish emalining tez edirilib ketish hollar kuzatiladi. Ultrabinafsha nurlarning bakteritsid, ya‘ni bakteriyalarga qiron keltiruvchi ta‘siri katta umumbiologik ahamiyatga ega. Tabiiy ultrabinafsha nurlar yordamida havo, suv va tuproqlarni sog‗lomlashtirish chora va tadbirlarini o‗tkazish mumkin Ultrabinafsha nurlarning biologik ta‘siri 3 guruxga bo‗linadi a) tur 320-400 nm to‗lqin uzunligidagi eritema va qoraytiruvchi ta‘sirli nurlar; b) tur 275-320 nm to‗lqin uzunligidagi raxitga qarshi; v) tur 200-275 nm to‗lqin uzunligidagi bakteritsid ta‘sir etuvchi nurlar. 203 «Ultrabinafsha nur tanqisligi»- toza havoga olib chiqilmay xona sharoitida tarbiyalanadigan bolalarda, konchilarda, er ostida ishlaydiganlarda, suv osti kemalarida ishlaydigan va kutb sharoitida yashovchilar organizmida kuzatiladi. «Ultrabinafsha nur tanqisligi» uchun xos bo‗lgan noxushliklarga toliqish, ish qobiliyatining susayishi, va gipovitaminoz holatlari kiradi. Download 1.95 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|