O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor
Download 24 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 8 .5 . Xalqaro hisob-kitoblar, ularning shakllari
- Tashqi iqtisodiy bitimlarning valuta-moliyaviy va t o ‘lov shartlari.
- Baho valutasi va t o ‘lov valutasi.
- Xalqaro hisob-kitob shakllari.
b o ‘ y i c h a bajarilmagan shartnom alar summasi — 15 mln. f. st. Amerikalik eksportyorlar qo'shim ch a 6 mln. d o lla r o la d ila r, c h u n k i devalvatsiya qilingan v a lu ta n i n isb a ta n qimmatlashgan o ‘z valutalariga sotib olganda ular yutadilar. 15 mln. f. st. • (2,8 — 2,4)-6 mln. dollar. 2. Xalqaro kredit. Amerikalik qarzdorlarga qarzlari bo'yicha hisob- kitoblarni funt sterlinglarda qilish qulay, chunki qarzni so'ndirish uchun ular nisbatan kam m iqdorda dollar sarflaydilar. Agar 5 mln. f. st. hajmida qarz so'ndirilsa 2 mln. AQSH dollari tejaladi (5 mln. f. st. 0,4 dollar miqdoridagi kurslar farqiga ko'paytiriladi). A m m o amerikalik kreditorlar zarar ko'radilar, chunki ular nom inal jih a td a n aw algi hajmda, lekin devalvatsiya qilingan valutada real jih a td a n kamroq miqdordagi summani oladilar. Y a ’ni, AQSHlik kreditorning 10 mln. f. st. talabi mavjud b o ‘lgan paytda yo'qotishlar hajmi 4 mln. AQSH dollarini tashkil etadi. Shu bilan birgalikda devalvatsiya qilingan naqd valuta va sterlingli hisob-varaq egalari ham zarar ko'radilar. Bunda agressiv va mudofaali devalvatsiya ham da revalvatsiyalar farqlanadi. Devalvatsiya va revalvatsiya natijalari aniq shart-sharoitlarga bog‘liq b o ‘ladi ham d a ta ’siri, agar boshqa omillarning aks t a ’siri bo'lmasa, m a ’lum bir vaqtdan (lag) so‘ng o ‘zini namoyon etadi. Xususan, AQSH dollarining 1971- yildagi devalvatsiyasi faqat 1973-yildagina AQSH to ‘lov balansining aktivlashishiga ko‘maklashdi. Dollar kursini ko‘tarishga qaratilgan A Q SH ning valuta siyosati (1980— 1984-yillarda h a qiqatda 80%ga) ularga, inflatsiya sur’atini pasaytirgan holda, xorijiy kapitallar va arzon tovarlarning oqib kelishi sifatida foyda keltirdi. D e v alv atsiy a b a h o la r n in g o ‘sishiga va m e h n a t k a s h l a r hayot d a ra jasin in g p a sayish iga, revalvatsiya esa arz o n xorijiy tovarlar raqobatini ko‘tara olmayotgan tarmoqlardagi ishsizlikning ko'payishiga olib keladi. Devalvatsiya m am lakatlar o'rtasida raqobatchilik kurashini kuchaytirib yuboradi. G ‘arbiy Yevropa davlatlarining dollarning ikki devalvatsiyasidan yo'qotishlari taxm inan 10 mlrd. A Q SH dollarini tashkil etdi. Rivojlanib borayotgan davlatlar esa yetakchi valutalar devalvatsiyalaridan zarar ko'radilar. Valuta siyosatida ikki qaram a-qarshi b o ‘lgan tendensiya o ‘zaro c h a m b a rc h a s bog‘lanib ketadi: harakatlarning muvofiqlashtirilishi, valuta m uam m olarini hal etishning o'zaro yo'llarini topish, har bir alohida m am lakatni boshqalar evaziga imtiyozga ega b o ‘lishga intilish oqibatidagi kelishmovchiliklar. Buning munosabati bilan vaqti-vaqti bilan m am lakatlarning valuta siyosatining turli shakllari yordam ida iste’mol bozorlari, kapital qo'yilmalar jarayonlari, xom ashyo manbalari uch u n valuta janglari qo'zib turadi. U shbu janglarda devalvatsiya va revalvatsiya, valuta kurslari rejimining ko‘p xilligi, valuta intervensiyasi, valuta cheklovlari ishlatiladi. V aluta cheklovlari valuta siyosatining shakllaridan biri sifatida m u n ta z a m ravishda ishlatiladi. Valuta cheklovlari — bu, rezident va norezidentlarning valuta ham da boshqa valuta qim m atliklari bilan operatsiyalarini qonunchilik yoki m a ’muriy jihatdan taqiqlash, limitlash va cheklashdir. Valuta cheklovlari rezident va norezidentlar valuta operatsiyalarini tekshirish orqali valuta qonunchiligiga rioya etilishini t a ’minlaydigan valuta nazoratining tarkibiy qismidir. Valuta cheklanishlari mavjudligida valuta nazorati jarayonida litsenziya va ruxsatnomalarning b o r-y o ‘qligi, rezidentlar to m o n id an milliy valuta bozorida xorijiy valutalarning sotilishi bilan bogMiq tala b la rn in g b a jarilishi, xorijiy valuta d ag i to ‘lovlarning asoslanganligi, valuta operatsiyalari b o ‘yicha hisobni yuritish h a m d a hisobotning sifati tekshiriladi. Valuta cheklovlari mavjudligida valuta nazorati funksiyalari, odatda, Markaziy bankka yuklatiladi, ayrim davlatlarda esa b u nin g u c h un maxsus organlar tashkil etiladi (masalan, Fransiyada ikkinchi ja h o n urushidan s o ‘ng). Valuta siyosatining turli-tum anligi sifatidagi valuta cheklovlari quyidagi maqsadlarni ko‘zlaydi: I) to'lov balansini birxillashtirish; 2) valuta kursini q o ‘llab-quwatlash; 3) joriy strategik vazifalarni bajarish uchun valuta qimm atliklarining davlat q o ‘lida to 'p la n u v i. V aluta cheklanishlari o'zining kamsitish xarakteri bilan ajralib turadi, chunki valuta qimmatliklarini, mayda va o ‘rta tadbirkorlar hisobiga, ularni xorijiy valutalar olishi uchun qiyinchiliklar tug'dirgan holda, davlat hamda yirik korxonalar foydasiga qayta taqsimlanishiga k o ‘maklashadi. Shu sababli monopollashmagan sektor valuta cheklanishlari kiritilishiga, odatda, qarshi chiqadi. V aluta cheklanishlari, o d atda, h a m k o r savdogarlarga n isbatan q o lla n ila d ig a n tazyiq va kamsitish siyosatining tarkibiy qismi bo'lib hisoblanadi. U shbularni q o 'llanilishida siyosiy s a b a b la r k a tta rol o ‘ynaydi. Valuta cheklovlari quyidagilarni nazarda tutadi: 1) Xalqaro pul to'lovlari va kapital o ‘tkazmalarini muvofiqlashtirish, eksport tushumi, foyda, oltin harakati, pul belgilari h a m d a qimmatli qog‘ozlar repatriatsiyasi; 2) xorijiy valutaning erkin oldi-sotdisini taqiqlash; 3) xorijiy valuta va boshqa valuta qimmatliklarining davlat q o‘lida to ‘planuvi. Shu jum ladan, t o ‘lov hujjatlari (cheklar, veksellar, akkre- ditjvlar va boshqalar), nom inali xorijiy valutada k o ‘rsatilgan qimmatli qog'ozlar, qim m atbaho metallarning t o ‘planuvi. 8 .5 . Xalqaro hisob-kitoblar, ularning shakllari Xalqaro hisob-kitoblardagi o ‘zgartirishlarning paydo boMishi hamda u larn in g y a n a d a takom illashib borishi tovar ishlab chiqarish va m uom ala jarayonining rivojlanishi ham da baynalmilallashuvi bilan bog‘liqdir. Tovarlarni ishlab chiqarish va ularni sotish davrlarini o ‘zaro muvofiq kelmasligi h a m d a iste’m ol bozorlarining uzoqligi tufayli xalqaro muomaladagi qiymatlar harakatining nisbatan mustaqil bo‘lib qolgan shakli xalqaro hisob-kitoblarda o ‘z aksini topadi. Xalqaro hisob- kitoblar tovarlar va xizmatlar bilan tashqi savdo h a m d a notijorat opcratsiyalar, kreditlar va mamlakatlararo kapitallar harakati bo‘yicha hisob-kitoblarni qamrab oladi. Xalqaro hisob-kitoblar — turli mamlakatlar fuqarolari va yuridik shaxslari o 'rtasid a iqtisodiy, siyosiy ham da madaniy m unosabatlar tufayli vujudga keladigan pul talablari va m ajburiyatlar b o'yicha to'lovlarni muvofiqlashtirishdir. Xalqaro hisob-kitoblar bir tom ondan, am aliyotda shakllangan va Xalqaro hujjatlar ham da u d um lar bilan m ustahkam langan t o ‘lovlarni amalga oshirish shartlari va tartibini, ikkinchi to m o n d a n ushbu hisob-kitoblarni amalga oshirish yuzasidan kunlik amaliy faoliyatni o ‘z ichiga oladi. Hisob-kitoblarning eng katta hajmi bank hisob-varaqlarida yozuvlarni amalga oshirish orqali naqdsiz pul o'tkazish yo'li bilan amalga oshiriladi. Bunda jahonning eng yirik banklari xalqaro hisob-kitoblarda yetakchilik rolini o ‘ynaydi. Mazkur b a n k la rn in g xalqaro h isob-k itoblarga b o ‘lgan t a ’sir darajasi ular joylashgan m am lakat tashqi iqtisodiy aloqalari, milliy valutasining ishlatilish ko‘lam lari, ixtisoslashganligi, moliyaviy ahvoli, ishbilarmonlik mavqei, vakil banklar tizimiga bevosita bog'liqdir. Banklar hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun o ‘zlarining xorijiy b o iim la ri va xorijiy banklar bilan o ‘rnatilgan vakillik munosabatlaridan foydalanadilar. Xorijiy banklar bilan vakillik munosabatlari o'rnatil- ganda «loro» (xorijiy banklarning m azkur bankda ochgan hisob-varag'i) va «nostro» (mazkur bankning xorijiy banklarda ochgan hisob-varag‘i) hisobvaraqlari ochiladi. Vakillik m unosabatlari hisob-kitoblar tartibi, vositachilik haqining hajmi, ishlatilib boMingan mablagMarni t o ‘latish uslublarini belgilab beradi. Xalqaro hisob-kitoblarni o ‘z vaqtida va sam a rali a m a lg a o shirish u c h u n b a n k la r , o d a td a , k u tila y o tg a n to'lovlarning tarkibiy tuzilishi ha m d a muddatlariga muvofiq ravishda zarur bo'lgan va turli valutalarda ifodalangan valuta pozitsiyalarini t a ’minlab turadilar ham da o ‘z valuta zaxiralarini diversifikasiyalash siyosatini o ‘tkazadilar. Banklar nisbatan yuqori foyda olish m aqsadida o ‘z valuta aktivlarini jahon ssuda kapitallari bozorida, shu ju m la d a n Yevrobozorda joylashtirishni afzal ko‘rgan holda «nostro» hisob-varaq- laridagi minimal qoldiqlarm t a ’minlashga harakat qiladilar. Xalqaro hisob-kitoblar borasidagi banklar faoliyati bir to m o n d a n milliy qonunchilik bilan muvofiqlashtiriladi, boshqa to m o n d a n esa o ‘r n a tilg a n q o i d a l a r va u d u m l a r yo k i a lo h i d a h u j j a t l a r b i la n mustahkamlangan ko'rinishda mavjud bo'lgan, shakllangan am aliyot bilan belgilanadi. Xalqaro hisob-kitoblarda asosan milliy valutalarning ishlatilishi ulardan foydalanish samaradorligini kurs tebranishlari ha m d a ushbu valutalar emitentlari b o ‘lmish m am lakatlarning iqtisodiy va valuta siyosatiga bog‘liqligini kuchaytiradi. Xalqaro hisob-kitoblarning holati bir qator omillarga bog'liqdir: m am lakatlar o ‘rtasidagi iqtisodiy va siyosiy munosabatlar; valuta qonunchiligi; Xalqaro savdo qoidalari ham da udumlari; bank amaliyotlari; tashqi savdo shartnom alari va kredit bitimlarining shartlari. Tashqi iqtisodiy bitimlarning valuta-moliyaviy va t o ‘lov shartlari. Xalqaro savdo shartnomalari b o ‘yicha hisob-kitoblar o ‘ta m urak kab bo ‘lib, bank xodimlarining yuqori m alakaga ega b o ‘lishliligini talab etadi. T o ‘lov olinishining tezligi va kafolati ham da banklar orqali operatsiyalar o ‘tkazishning xarajatlar summ asi hisob-kitoblar shakllari va shartlarining tanloviga bog‘liqdir. Shu sababli tashqi savdo b o ‘yicha hamkorlar m uzoqaralar borasida t o ‘lov shartlarining ikir-chikirlarini kelishib oladi va s o 'n g ra u s h b u s h a r t la r n i s h a r t n o m a g a k iritib rasmiylashtiradi. Shartnom alarning valuta-moliyaviy va t o ‘lov shartlari tuzilayotgan paytda ek sportyo r m a n fa atlarin i im p o r ty o r m anfaatlariga teskari ekanligi, odatda, k o ‘zga tashlanadi. B u n d a eksportyor v a lu ta n in g maksimal summasiga nihoyatda qisqa vaqt ichida ega boMishni xohlaydi, importyor esa aksincha iloji boricha kam miqdordagi valutaning hajrnini t o ‘lash, tovarlar olinishini tezlashtirish ha m d a m azkur tovarlar t o l a sotilgunga q ad ar t o ‘lov m u d d atin i iloji b o ric h a k e c h ik tirish d a n m anfaatdordir. Bitim larning valuta-moliyaviy va toMov shartlarini tanlanishi mamlakatlar o'rtasidagi iqtisodiy ham da siyosiy m unosabat- larning xarakteri, kontragentlar kuchlarining o ‘zaro nisbati, ularning ushbu sohadagi malakasi va mazkur tovar bilan savdoning a n ’analari ham da udumlariga bog‘liqdir. Hukumatlararo kelishuvlar hisob-kitoblarning umumiy tamoyillarini belgilaydi, tashqi savdo shartnom alarida esa ushbu hisob-kitoblar amalga oshirilishining batafsil shartlari ko‘rsatiladi. Mazkur shartlar quyidagi asosiy elementlarni o ‘z ichiga oladi: baho valutasi; t o ‘lov valutasi; to'lov shartlari; t o ‘lov vositalari; hisob-kitob shakllari ham da ushbu hisob-kitoblarni amalga oshiradigan banklar. Baho valutasi va t o ‘lov valutasi. Baho valutasi va t o ‘lov valutasi tanloviga (baho darajasi, kredit bo'yicha foiz stavkasi katta-kichik- lig id an farqli o ‘la r o q ) m a ’lum b ir d a r a j a d a b itim n in g v a lu ta samaradorligi bog‘liqdir. Eksport va import shartnom a baholari turlichadir hamda ular ushbu shartnomalarga kiritiladigan, tovarlarni eksportyordan importyorga yetkazib berilishi bilan b o g ‘liq (ek sportyo r m am lakat o m b o rid a saqlanishi, portgacha b o ‘lgan y o ‘l va portdagi saqlanish, chet eldagi y o ‘1, xorijdagi o m b o r h a m d a im p o rty o rg a tov arlarn i y e tk azish xarajatlari) q o 'sh im c h a xarajatlarga bog'liqdir. Tovarlar baholarini aniqlashning quyidagi besh asosiy tamoyili mavjud: 1. Shartnomani tuzayotgan paytda baholar qat’iy belgilanadi hamda ushbu shartnom a ijrosi mobaynida belgilangan baholar o ‘zgarmaydi. Ushbu uslubjahon bozorida baholarning pasayishi tendensiyasi mavjud bo'lgan paytda q o ‘llaniladi. 2. Shartnomaga q o ‘l q o ‘yilayotgan paytda bahoni (tovar yetkazilish kuniga b o ‘lgan u yoki bu tovar bozorining kotirovkalari asosida) belgilash tamoyili qayd etiladi, bahoning o'zi esa bitimning ijrosi m obaynida belgilanadi. U sh b u uslub o d a td a , bozor baholarining ko ‘tarilishi tendensiyasida q o ‘llaniladi. 3. Shartnom a tuzilayotgan paytda baho q a t’iy belgilanadi, am m o bozor bahosi shartnomadagi bahoga nisbatan, aytaylik, 5%dan ortiqroq hajmga o'zgarsa, u o ‘zgarishi mumkin. 4. Xarajatlarni tashkil etuvchi elem entlar hajrnini o'zgarishiga bog‘liq b o ‘lgan sirpanuvchan baho. Masalan, jihoz (asbob-uskuna)lar yetk a z ib b e rilis h ig a b u y u r tm a b e rilg a n d a , y u q o r i k o n y u n k t u r a sharoitlarida buyurtm achi manfaatlarida cheklovlar kiritiladi (baho o ‘zgarishining um u m iy chegarasi yoki baho «sirpanishi»ni xarajatlarning bir qismiga va qisqa muddatga tarqalishini). 5. Aralash shakli: bahoning bir qismi qat’iy belgilanadi, bir qismi esa sirpanuvchan shaklda o ‘rnatiladi. Baho valutasi bu, tovarga b o ‘lgan baho ifodalanadigan valyutadir. Tovarning bahosi q a t’iy belgilanadigan valutani tanlashda tovarning turi va yuqorida aytib o ‘tilgan xalqaro hisob-kitoblarga t a ’sir etuvchi omillar, ayniqsa hukumatlararo kelishuvlarning shartlari ham da Xalqaro udum lar katta aham iyat kasb etadi. B a’zida sh a rtno m anin g bahosi, valuta xavf-xatarlarini sug'urtalash maqsadida bir nechta (ikki va undan ko ‘p) valutada yoki standart (S D R , EK Y u- 1999-yilda «Yevro»ga o ‘zgartirilgan) valuta savatida ko'rsatiladi. T o ‘lov valutasi bu, im portyor (yoki qarz oluvchi) majburiyatlari so‘ndirilishi kerak b o i g a n valyutadir. Valuta kursining barqarorsizligi sharoitida b a h o la r nisbatan b a rq a ro r bo 'lg an valu tada, t o ‘lov esa odatda, im p ortyo r m am lakat valutasida belgilanadi. A garda b a h o valutasi va to'lov valutasi o ‘zaro muvofiq kelmasa, u n d a sh a rtn o m a d a bir valutani ikkinchi valutaga qayta hisoblanish kursi o ‘zaro kelishiladi (yoki XVF S D R negizida qayd etiladigan pariteti, yoki valutalarning bozor kursi b o ‘y ich a ). S h a r tn o m a d a qayta h iso b la n ish s h a rtla ri belgilanadi: 1) m a ’lum bir turdagi to'lov vositasining kursi — trattasiz to'lovlar vuzasidan telegraf pul o ‘tkazmasi yoki kredit bilan b o g ‘liq hisob- kitoblar bo'yicha vekselni; 2) m a ’lum bir valuta bozorida (sotuvchi, sotib oluvchi yoki uchinchi tarafning) tu z a tis h va m uvofiqlashtirishlar vaqti a n iq la b o lin a d i (masalan, to ‘lov amalga oshirilishidan bir kun a w a l yoki to 'lo v kuni); 3) qayta hisoblash amalga oshiriladigan kurs kelishib olinadi: odatda, o ‘rtacha kurs, b a ’zida valuta bozorini ochilishiga, yopilishiga b o ‘lgan sotuvchi yoki sotib oluvchi kurslari, yoki kunning o 'rta c h a kursi. To'lov shartlari tashqi iqtisodiy bitimlarning m u h im elem entidir. Ularning ichida quyidagilar farqlanadi: naqdli t o ‘lovlar, kredit taq dim etilishi bilan hisob-kitoblar, naqdli t o ‘lov bo'y icha opsionli kredit (tanlov huquqi bilan). Xalqaro h iso b -k itoblardagi n aqdli to 'lo v tu sh u n c h a s i d e g a n d a eksport tovarlari sotib oluvchiga yetkazib berilganidan s o ‘ng ularga pul toManishi yoki tovarlar shartnom a shartlariga m uvofiq yetkazib berilganligi t o ‘g ‘risida guvohlik beruvchi hujjatlarga qarshi bo'lgan t o ‘lov k o ‘zda tutiladi. Biroq zamonaviy sharoitlarda tovar importyor mam lakatiga ko'p holatlarda to ‘lov amalga oshirilishi lozim b o ‘lgan hujjatlardan aw a l yetib keladi va sotib oluvchi tovarlarni ularga haq to ia n is h id a n a w a l saqlash (trast) tilxati, bank kafolati evaziga olishi m um kin. Shunday qilib, tovarlar so‘nggi manzil portiga yetkazib berilganidan so'ng to ‘lov amalga oshiriladi, tovarlar jo'natilganligi to'g'risidagi ogohnomaga qarshi amalga oshiriladigan t o ‘lovlar bundan m ustasno. K o ntragentlar kelishuviga h a m d a sotilayotgan tovarlar xususiyatlariga bog‘liq bo'lgan holda importyor m a ’lum bir bosqichda to'lovni amalga oshiradi: jo'natilish portida tovarlarni yuklash ishlari tugaganligi tasdig‘ini olgandan so‘ng; tovar hujjatlarining komplekti (schyot-faktura, konosam ent, sug'urta polisi va boshqalar)ga qarshi; b a ’zida to'lovni 5—7 kunga, neft yetkazib berish b o ‘yicha esa 30 kunga kechiktirish bilan; so'nggi manzil bo'lg an portda importyor to m o n id an tovarni qabul qilib olinib bo'lgandan so'ng. Tovarning turiga bog‘liq bo'lgan holda b a ’zi holatlarda hisob-kitoblarning aralash s h a r t la r id a n fo y d a la n ila d i: q ism a n h i s o b - k i t o b - t o v a r h u jjatlari topshirilganidan so'ng amalga oshadigan to'lov; yakuniy hisob-kitob- tovarlar qabul qilib olinganidan so'ng (tovarlar so'nggi manzil portiga yetib kelganidan so'ng sotib oluvchi tom o n id an qabul qilib olinadi va ularning sifat xarakteristikalari tekshiriladi, chunki transportirovka davrida ularning sifati buzilgan bo'lishi m umkin). Xalqaro to'lovlar valutalar o'zaro almashuvi ham da tashqi savdo ishtirokchilari to m onidan bir-biriga kreditlar taqdim etish jarayonlari bilan cham barchas bog'lanib ketadi. Xalqaro valuta-kredit va hisob- kitob operatsiyalarining o'z a ro bog'liqligi ushbuda o'z ifodasini topadi. Sotilayotgan tovarning turiga (masalan, mashinalar vajihozlar) ham da sotuvchilar bozorida raqobatning kuchayishi va yangi mahsulot iste’mol bozorlarini kengaytirish maqsadida ularning kreditdan foydalanishga qaratilgan intilishlariga qarab tashqi savdo operatsiyalari bo'yicha liisob- kitoblar tijorat kreditidan foydalangan holda amalga oshiriladi. Tijorat krediti tovar sotuvchisi to m o n id an sotib oluvchiga bir necha oydan 5—8 yilgacha, alohida holatlarda esa bundan ham katta muddatlarga taq d im etiladi. Tashqi savdo operatsiyalarida im portyor tijorat krediti evaziga uni so 'n d irishg a qaratilgan, oddiy veksel shaklidagi qarz m a jb u riy a tin i yozib b e ra d i yoki e ksportyor t o m o n i d a n berilgan o'tkaziladigan veksellar-trattalarda to'lovni amalga oshirishga yozma tarzdagi rozilik (aksept) beradi. Tovar qiymatining m a ’lum bir qismiga tijorat hujjatlari taqdim e tilg a n id a n s o ‘ng, q olgan qism iga esa s h a r t n o m a d a belgilangan davrdan so‘ng haq t o ‘langanda tijorat krediti shaklidagi tovarlar uchun hiso b-k itoblar naqdli to 'lo v la r bilan birgalikda am alga oshirilishi m um kin. Tashqi savdo shartnomai ijrosining m a ’lum bir bosqichida s h a rtn o m a d a g i taraflar, tijo ra t k re d itid a n t a s h q a r i, b ir-b irla rin i majburan kreditlashlari mumkin. Masalan, bo‘nak shaklidagi to'lovlarda im portyor eksportyorni, ochiq hisob-varaq b o ‘yicha hisob-kitoblarda esa sotuvchi sotib oluvchini kreditlaydi. H iso b-k ito b lar shartlarining m uqobil shakli n aqd li t o ‘lovning opsionli kreditidir. Agarda importyor sotib olingan tovar uchun t o ‘lovni kechiktirish huquqidan foydalansa, unda u naqdli t o ‘lovda taqdim etiladigan diskont (skidka)dan m ahrum bo ‘ladi. Hisob-kitoblar xalqaro m u o m alada ishlatiladigan turli xil t o ‘lov vositalari, y a ’ni veksellar, t o ‘lov topshiriqnom alari, bank o 'tk az m ala ri ( p o c h ta va telegraf), cheklar, plastik kartochkalari yordam ida am alga oshiriladi. Xorijiy instrum entlar (Foreignitems, ingl.) — boshqa m am la k a td a deponentga olingan ham da ushbu m am lakatda toManishi lozim b o ‘lgan cheklar, veksellar (oddiy va o ‘tkaziladigan) va m u o m a la n in g boshqa kredit vositalari. Shartnom a t o ‘lov shartlarining eng m u rak kab qismi b o ‘lib hisob-kitob turini tanlash ham da ushbu hisob-kitoblami amalga oshirish ikir-chikirlarini shakllantirib izohlash hisoblanadi. Kontragentlarning b ir-b iriga q a ra m a-q a rsh i boMgan m an fa a tla rin i x alqaro iqtisodiy m unosabatlarda o ‘zaro bog'lash va ularning to 'lo v m unosabatlarini tashkil etish hisob-kitoblarning turli shakllaridan foydalanish orqali amalga oshiriladi. Xalqaro hisob-kitob shakllari. Shakllangan am aliyotga muvoFiq zam onaviy sharoitda xalqaro hisob-kitoblarning quyidagi shakllari q o 'lla n ila d i: hujjatli ( d o k u m e n tä r) akkreditiv, ink asso , b a n k pul o'tkazm asi, ochiq hisob-varaq, bo'nak. Bundan tashqari, veksellar va cheklardan foydalanilgan holda hisob-kitoblar amalga oshiriladi. Hisob- kitoblarning alohida turlari b o ‘yicha banklarning kafolat berish bilan bog'liq operatsiyalari xalqaro hisob-kitoblar bilan b o g ‘liqdir (masalan, inkasso, b o'nak, ochiq hisob-varaq). U shbu kafolatlar tashqi savdo ishtirokchilari to m onidan s h a rtn o m a b o ‘yicha o ‘z zimmasiga oigan majburiyatlar bajarilishining q o ‘shim cha t a ’m inoti b o ‘lib hisoblanadi. Xalqaro hisob-kitoblarning tarixan quyidagi xususiyatlari shakllangan: 1. Importyor va eksportyorlar ham da ularning banklari tashqi savdo shartnom ai shartlaridan tashqarida boMgan rasmiylashtirish, j o ‘natish, 19 — O .Y u. R a sh id o v va bosh. Download 24 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling