O r t a m a X s u s, k a s b h u n a r t a L i m I m a r k a z I

Chuchvaraga  shakl  berish.  C h u c h v a ra n i  q o 'ld a   tayyorlashda  tindirilgan  xam ir 
qalinligi  1,5—2  m m   voyilib.  c h e tid an   5 —6  sm  atrofida  avlana  shaklida  tux u m  
surtiladi  va bu  avlana o'rtasiga  7—8  g  hisobida qiyma  solinib,  xamir uchlari  ko'tarilib
296

qiyma  usti berkitiladi,  qiyma atrofidagi  xamir bosib yopishtiriladi.  Maxsus chuchvara 
keskich  y o rd am id a   qiyma  atrofidan  1—2  sm  qoldirilib  yarim  oy  shaklida  kesiladi. 
Qolgan  xamirni  aralashtirib.  yoyib  yana  c h u c h v ara   shakli  beriladi.  Hozirgi  k u nd a 
yuqoridagi  jara y o n n i  bajaruvchi  m ash in a la rd a n   fovdalaniladi.
Chuchvarani  saqlash.  U n   sepilgan  patnisga  shakl  berilgan  c h u c h v ara   bir qato r 
terilib  0°C  haroratdagi  m u z x o n a d a   saqlanadi.
Chuchvarani  pishirish.  Q aynab  turgan  tuzli  suvga  (1  kg  chuch varaga  4  1  suv  va 
20  g  tuz)  tayyorlangan  c h u c h v ara   solinadi,  qaynash  darajasiga  vetkazilib,  5—7 
m in u t  past  olovda  qaynatiladi.  Pishgan  c h u c h v ara   suv  yuziga  qalqib  chiqadi,  ular 
ehtiyotlik bilan  chovli  yoki  durshlagda suzib olinib,  suyuqligi  silqitilib,  porsiyalanadi.
Chuchvarani  tarqatish.  Pishirilgan  c h u c h v a r a   likobchaga  solinib  u stida n 
sariyog',  sirka,  sm e ta na   quyib beriladi.  C h u c h v a ra  ustidan  m ayda to 'g 'ra lg an   ko'kat 
(ukrop,  p etrushka)  sepish  ham   m u m k in .  C h u c h v a ra n i  talabga  k o 'ra   o z -o z d a n  
pishirish  lozim.
C h u c h v a ra n i  qovurilgan  yoki  yopilgan  holda  tayyorlash,  suyuq  ta o m   hisobida 
tarqatish  ham   m um kin.
Suzma  solingan  chuchvara  uchun  xamir.  Bu  xam ir  xuddi  c h u c h v ara   xamirga 
o'xshash  qattiqlikda  qoriladi.  U nga  biroz shakar qo'shiladi,  suv o'rniga  sut  ishlatiladi. 
S uzm a  solingan  c h uch varalar  chuchvaraga  nisbatan  kattaroq  qilib  tugiladi.  Bu 
tao m   u c h u n   suzm a  o'rniga  rezavor-m evalar,  sabzavotlardan  tayyorlangan  qiym alar 
h a m   ishlatiladi.
Xonaki  ugra  xamiri.  Birinchi  navli  u n d a n   c huchv ara  xamiriga  o 'xshash,  lekin 
biroz  q a ttiq ro q   x a m ir  qoriladi.  B un d a   1  kg  u n   u c h u n   200  g  suv  ishlatiladi. 
Tindirilgan  xam ir  qalinligi  1 — 1,5  m m   qalinlikda  voyiladi.  Kengligi  3,5—4,5  sm  li 
lenta  shaklida  kesiladi  va  biroz  quritiladi.  Lenta  shaklidagi  xam ir ustm a-ust  qo'vilib 
s o m o n c h a   shaklida to'g'raladi.  T o 'g 'ra lg a n   xam ir qalinligi  1  sm  qilib  fanerga voyilib 
4 0 —50cC  li  h aro ratda  quritiladi.  Xonaki  ugrani  suyuq  ta o m   tayyorlash  va  quyuq 
ta o m la r   u c h u n   garnir  sifatida  ishlatish  m u m k in.
Biinchik  uchun  xamir.  X om   tu x u m ,  tuz,  shakar  yaxshilab  aralashtiriladi  va 
mo'ljaldagi  sutning 50 foizini  qo'shib yana aralashtiriladi.  Elangan  unga tayyorlangan 
suyuqlik  solinib,  ko'pirarli  darajada  bir  xil  quyuqlikda  aralashtiriladi.  S o 'n g   qolgan 
sut  m iqdori  qo'shiladi  va  bir  xil  aralash m a  hosil  qilinadi.  T ayyor  suyuq  xam ir 
elakdan  o'tkazilib  tindiriladi.  B unda  1  kg  un  u c h u n   2,5  1 gacha  suyuqlik  ishlatiladi.
Un  270  g,  sut  678  g.  tu x u m   54  g.  sh ak ar  16  g,  tuz  5  g.  X a m ir  og'irligi  1000  g.
Blinchikni  qovurish.  Blinchiklar  diam etri  24—26  sm  li  tovalarda  qovuriladi. 
Tova  qizdirilib,  yog'  surtiladi,  m a ’lum  o'lch ov g a ega bo'lgan  qoshiqda  tayyor xamir 
quyiladi  va  tova  bo'ylab  bir  xil  veyilib,  bir  yoqlam a  qizg'ish  qobiq  hosil  qilib 
qovuriladi,  u s tm a -u s t  tax lan g an  holda  uy  h a ro ra tid a   sovitiladi.  Agar  b iinchik 
m ash in a d a   qovuriladigan  bo'lsa,  xamiri  quy u qro q  qilib  qoriladi.
297

Yirik  u m u m iy   o vqatlanish  k o rx o n ala rid a   blin c h ik la r  aylanu vch i  barab an li 
V J S H -6 7 5   rusum li  m a sh in a d a   qovuriladi.
Blinchikka  shakl  berish.  Qovurilgan  b linchik  xam irini  qovurilgan  to m o n i  bir 
chetiga  qiym a  solib,  chetlari  bu k lang an   holda  g'isht  shaklida  o 'r a b   shakl  beriladi. 
Blinchik  u c h u n  go'sht,  tvorog,  kalla-pocha  va  boshqa  m ahsulot qiymalari  ishlatiladi.
Blinchikni  qovurish.  Tovalarga  yog'  solinib  qizdiriladi,  o 'r a b   shakl  berilgan 
blinchik  ikki yoqlam a  qizg'ish  qobiq  hosil  qilib,  asosiy  usulda  qovuriladi va  qovurish 
shkafiga  q o 'yib   iste’molga  tayyor  holga  keltiriladi.
Blinchikni  tarqatish.  Qovurilgan  blinchik porsiyasiga  2—3  d o n a d a n  taqsimchaga 
solinib  ustidan  eritilgan  sariyog'  yoki  sm e ta n a   quyib  tarqatiladi.  Suzm aii  blinchik 
ustiga  esa sepib  beriladi.
Shakar,  tuxum ,  sut  q o ‘shib  tayyorlangan  xamir.  M a rg a rin   k o 'p irtiru v c h i 
m as h in a d a   y u m sh o q   holga  keltiriladi.  L im on  ishqori,  tuz,  shak ar  suvda  eritiladi  va 
x o m   t u x u m   q o 's h i b   o z - o z d a n   m a r g a r i n   solib  a ra l a s h t ir i la d i .  Bu  m a h s u l o t  
aralashm asiga  elan g an   u n   solib  qoriladi.  X a m ir  tayyor  bo'lish id an   avval  a m m o n iy  
karbonat  tuzi  solinadi,  tayyor  b o i g a n   zaho ti  qalinligi  3—5  m m   qilib  yoyiladi, 
shakl  berib  kesuvchi  asbobdan  foydalanib  turli  m ahsu lotlar  (g u m m a ,  tartaletka. 
korjik  va  boshqalar)  shakl  beriladi  va  bu  m ah su lo tla r  qovurish  shkafida  200— 
240°C  h a ro ra t  ostida  yopib  pishiriladi.
Oshirilmagan  qatlama xamir.  Bu  x am ir u c h u n  c ho'ziluvchanlik  darajasi  yuqori 
b o i g a n   u n   ishlatiladi.  X am ir qorish,  yog'ni tayyorlash va  qatlam alash jarayonlaridan 
o 't g a c h ,  x a m ir   tayy o r  b o 'lad i.  E la n g an  unga  lim on  ishqori,  tu x u m ,  tuzli  suv 
solinib,  bir  xil  quyuqlikda  x a m ir  qoriladi,  tarkibida  c h o 'z ilu v ch a n lik   darajasini 
oshirish  u c h u n   20—30  m in u t  tindiriladi.
Sariyog'  yoki  m argarin  bo'lak larg a  bo'linib,  un ing  10%  m iq d ori  hisobida  un 
bilan  aralashtiriladi  va  qalinligini  2  sm  li  q a tla m - q a tla m   qilib  o 'rala d i  va  13— 14°C 
haroratli jo y d a   sovitiladi.
U n   sepilgan stolga xam ir q o'yilib  yoyiladi.  Yoyishda xam irning  o'rtasi  qalinligi 
2—2,5  sm,  cheti  esa  1  sm gacha yupqalashtiriladi va o'rtasiga sovitilgan yog'  quyiladi, 
chetlari  ko 'tarilib  yog'  chetlari  bekitilgan  hold a  konvert  usulida  x a m ir  uchlari 
birlashtiriladi.  Konvert  usulida  berkitilgan  yog'li  x a m ir  ustidan  biroz  u n   sepilib 
o 'r ta s id a n   boshlab  to 'g 'ri  burch ak lari b o 'y lab   qalinligi  1  sm   qilib yoyiladi.  Yuzidagi 
o rtiq c h a   u n id a n   tozalanib,  u z u n   to m o n i d a n   3  ga  buklanib,  yana  yoyilib  2  ga 
buk lan adi,  u z u n   to m o n id a n   3  ga  buklanib  yana  yoyilib  2  ga  b o 'lin ib   m u zx o nada 
30—40  m in u t  sovitiladi.  B u n d a   x a m ir  usti  h o l l a n g a n   m ato   bilan  yopilgan  bo'lishi 
kerak.  Yoyib  b uk lash  ja r a y o n i   3  m a r ta   t a k r o r la n g a c h ,  x a m ir   tay y o r  b o 'l g a n  
hisoblanadi.  Oshirilmagan  qatlamali  x a m ird a n   g u m m a la r,  kulebo'klar,  valavanlar 
va  boshqa  m ah su lo tla r tayyorlanadi.
U n   531  g  (b u n d a   yeyish  u c h u n   27  g  h a m   k o 'z d a   tutilgan),  sariyog'  yoki  m a rg a rin   217 
g.  t u x u m   34  g,  t u z   10  g.  l i m o n   i s h q o r i   1  g,  suv  227  g.  S o f   o g 'i r l i g i   1000  g.
2 9 8

18.6.  QIYMA  TAYYORLASH
K aram   qiymasi  yangi  yoki  tuzlangan  k aram dan  tayyorlanadi.
Yangi  k a ra m d a n   2  xil  usulda  qiym a  tayyorlanadi.
Birinchi  usul.  Ishlovdan  o 'tg an   oq  o'zakli  karam   m ayda  chopilib  3—5  m inut 
qaynab  turgan  suvga  botiriladi.  S o'ng  elakka  olib  suvi  siqib tashlanadi.  Tayyorlangan 
karam   q o z o n   yoki  kastryulkaga  solinib  biroz  qa y n a tm a,  sut  yoki  suv  (karamga 
nisbatan  10— 15%  hisobida),  yog',  tuz  q o 'sh ib   qo pqog'i  yopilgan  holda  y um sh o q 
holga dimlanadi.
Ikkinchi usul.  Ishlovdan  o 'tg an   oq  o'zakli  karam  m ayda  chopilib,  tovada  qizib 
turgan vog'ga qalinligi  3—5  sm qilib solinadi va qovuriladi.  So'ng  180—200°C  haroratli 
qovurish shkafida  tayyor holga  keltiriladi.  Agar qovurish jarayonida  shkafdagi  harorat 
past  bo 'lsa  karam   q o 'n g 'ir   rangga  kirib  b em aza  bo'lib  qoladi,  shkafdagi  harorat 
baland  bo'lsa  kuygan  rang va  mazaga ega bo'ladi.  Tayyor holga  kelgan  karam  qiymasi 
sovitilib,  tu z  bilan  aralashtiriladi.  Agar  tuz  q o v u ris h d a n   avval  solinsa,  k aram  
tarkibidagi  suyuqlik ajralib chiqishi  natijasida tayyorlanayotgan  qiyma  sifati  o'zgarib, 
mazasi  buziladi.  Tayyor  karam   qivmasiga  jazlan gan  piyoz  yoki  pishirilib  m ayda 
chopilgan  tuxu m   qo'shiladi.
Tuzlangan  karam  qiymasi.  Tu zlang an   karam   suyuqligidan  siqib  olinadi.  Agar 
karam   s h o 'r  yoki  nordon  bo'lsa,  sovuq  suvda  yuvib,  suyuqligi  siqiladi  va  maydalab 
chopiladi.  Tayyorlangan  karam   qizib turgan  yog'da yuzaki  qovurilib,  biroz  qaynatm a 
yoki  suv  (karam. vazniga  nisbatan  5—6%  hisobida)  solinib,  idish  qopqo g'i  vopilib, 
dim lab  tayyor  holga  keltiriladi.  Karam  tayyor  bo'lg an id a   suyuqlik  m iqdori  to 'la  
bug'lan g a n   bo'lishi  kerak.  Tayyor karam   qivmasiga  m ayda  to 'g 'ra b  jazlangan  piyoz, 
shakar,  m u rc h ,  ta 'm g a   k o 'ra   tuz  solib  aralashtiriladi.
Tuxumli  kofck piyoz  qiymasi.  K o'k  piyoz tozalanib yuviladi,  suvi silqitilib  m ayda 
t o 'g 'ra la d i  va  pishirib  mayda  chopilgan  tu x u m ,  eritilgan  margarin,  tuz,  m ayda 
to 'g 'ra lg a n   petrushka  ko'kati  bilan  aralashtiriladi.
Piyozli  kartoshka  qiymasi.  Ishlovdan  o 'tg a n   kartoshka  tuzli  suvda  y u m sh o q  
pishiriladi,  suyuqligi  to'kilib,  issiq  holda  eziladi  va  m ayda  to 'g 'ra b   o'sim lik  vog'ida 
qovurilgan  bosh  piyoz  q o 'shib   aralashtiriladi.
Q o ‘ziqorin  qiymasi.  Quritilgan  ko'ziqorin  pishirishdan  avval saralanib yaxshilab 
yuviladi.  Pishirilgach  yana  bir b or yaxshilab  yuvib,  suvi  silqitilib go'sht  qiymalovchi 
m ashina yordam ida qiymalanadi.  So'ng qizib turgan yog'da biroz jazlanib, jazlangan 
piyoz,  tuz,  yanchilgan  m u rc h ,  biroz  q o 'z iq o rin   q a yn atm asida  tayyorlangan  oq 
sardak  bilan  aralashtiriladi.
Guruch  qiymasini  2  xil  usulda  tayyorlash  m u m kin .
Birinchi usul.  Saralab  yuvilgan guruch  qaynab turgan  tuzli  suvga  (1:6  m iqdorda)
299

solinib  25—30  m in u t  past  olovda  qaynatiladi,  elakka  solib  suyuqligi  silqitilgach, 
q a yn oq   suvda  yuvib tashlanadi  va yan a  suyuqligi  silqitiladi.  Pishgan g u ru ch ga y o g \  
tuz,  p ishirib  m a y d a   c h o p ilg a n   t u x u m   solib  ara lash tirila d i.  Bu  u su ld a   q iym a 
tay yo rlang an da yuvish  natijasida m a ’lu m   m iq d o rd a  g u r u ch n in g  ozuqalik  aham iyati 
yo' qoladi.
Ikkinchi  usul.  Saralab  yuvilgan  g u ru ch   tuzli  qaynab  tu rg a n   suvga  solinib, 
suvini  to rtg a ch   guru ch  m iq d o rin in g   5 — 10  foizi  hisobida  y o g 1  solinadi  va  past 
olovda  aralashtirib  qizdirilali.  S o 'n g   qovurish  shkaftga  qo'yilib  iste’molga  tayyor 
bo'lgu nch a  ushlanadi.  Pishirib tayyorlangan guruch sovitilgach  m ayda qilib chopilgan 
tu x u m ,  tuz  q o 's h ib   aralashtiriladi.
Baliq  qiymasi.  Yangi  baliqning  lah m   g o'shti  b o'laklanib ,  y o g'lan g a n   idishga 
solishdan avval  tuz  sepiladi.  Idishga  solgach  biroz suv yoki  q a y n a tm a   solib  qopqog'i 
yopiladi  va  d im lab  tayyor  holga  keltiriladi.  Pishirilgan  baliq  chopilib,  jazlang an  
piyoz,  yanch ilgan  m u rc h ,  petrushka  k o'kati,  baliq  qa yn a tm asida   tayyorlangan  oq 
sardak  bilan  aralashtiriladi.  Baliq  qiymasi  g u ru c h   bilan  tayyorlanadigan  bo'lsa,  oq 
sardak qo'shilm aydi.
G o ‘sht  qiymasi. 
Birinchi  usul.  L a h m   mol  yoki  q o 'y   yog'lik  go'shti  40 —50  g 
vaznda  kesiladi,  yuzaki  qovuriladi,  idishga  solib  biroz  q a y n a tm a   yoki  suv  quyib 
dimlanadi va yum shoq  holga keltiriladi.  Biroz sovitilib go'sht qiymalovchi  mashinadan 
o 'tkaziladi  va  jazlangan  piyoz,  tuz,  m u rc h ,  d im lash d a   paydo  b o 'lg an   q a y n a tm a  
tayyorlangan oz  m iqdordagi  oq  sardak bilan  aralashtiriladi.  Bu qiym ani tayyorlashda 
d o n a d o r  g uruch  bo'tqasi  va pishirib  m ay d a chopilgan t uxum  h a m  qo'shish  m um kin.
Ikkinchi  usul.  X om   g o 'sh t  qiy m alag ich d an   o'tkazilib,  qizib  turgan  y og'da 
qovuriladi,  ozroq  q ay n a tm a  yoki suv qo'shilib y um shoq  holga  kelguncha  dimlanadi. 
Tayyor qiym a sovitilib,  ikkinchi  m arta g o'sht  qiym alagichdan o'tkazilib,  qovurilgan 
piyoz,  y an chilgan  m u rc h ,  tuz,  oq  sardak  bilan  aralashtiriladi.  G o 's h t   qiymasini 
pishirilgan  g o 's h t d a n   h a m   tayyorlash  m u m k in .  B uning  u c h u n   p ishgan  g o 's h t 
q i y m a la g ic h d a n   o 'tk az ilib ,  ja z la n g a n   piyoz,  m u r c h ,  tuz,  sardak,  k o 'k a t  bilan 
aralashtiriladi.
Suzm a  qiymasi.  S uzm a  elakdan  yoki  ezuvchi  m a s h in a d a n   o'tkazilib  eziladi  va 
x om   tu x u m ,  shakar,  vanilin,  t a ’mga  k o 'ra   tuz  solib  yaxshilab  aralashtiriladi.  B a ’zi 
h o lla rd a   bu  q iy m a g a   k ish m ish ,  y o n g 'o q ,  d a n a k ,  lim o n   yoki  ap e lsin   q o 's h ib  
tayyo rlan ad i.  A gar  suz m a   qiymasi  biroz  suy uq roq  bo'lsa   b u g 'd o y   uni  q o 's h ib  
quyultirish  h a m   m u m k in .
Yangi  olma  qiymasi.  Saralab  yuvilgan  yangi  o lm a  po'sti  tozalanib  4  ЬоЧакка 
b o 'lin a d i  va  urug 'i  tozalanadi.  H a r   bir  b o 'la k   tilim -tilim   qilib  kesiladi.  Kesilgan 
o l m a n i   id ish g a   solib  s h a k a r   s e p ila d i,  b iro z   suv  s o lin ib ,  y o g 'o c h   k a p k ir d a  
aralashtirib,  past  olovda quyuq  holga  kelguncha  qaynatiladi.  T oz a la nm ag a n  o lm a d a n
30 0

h a m   q iym a  tayyorlasa  bo'ladi.  Q iy m an ing   xushxo'rligini  oshirish  u c h u n  tayyor 
bo'lish  oxirida  yanchilgan  dolch in ,  lim on  sharbati  yoki  mevasi  qo'shiladi.
O lm aga  issiq  ishlov  berm ay   qiyma  tayyorlash  m u m k in .  B uning  u c h u n   tilim- 
tilim  qilib  kesilgan  olmaga  shakar  sepib  aralashtiriladi  va  shu  holda  ishlatiladi.
18.7.  X A M IR  M A H SU L O T L A R I  SIFA TIG A  Q O ‘YILAD IG AN 
TALABLAR  VA  ULARNI  SA Q L A SH   M U D D A TLA R I
T a y y o r  x am ir  m ahsulotlari  o 'ziga  xos  shaklga  ega,  ustidagi  qo big'i  tekis, 
yorilm agan,  yu m shoq,  m ag'zi  bilan  qobig'i  o 'z a ro   bir  xil  yopishgan,  m ahsulot 
kesilgan  holda  ichi  bir  xil  k o 'rinishd a  yopib  tayyorlangan  elastik  holatda  bo'lishi 
lozim.  Mag'zini  yuzaki  bosib  ko'rilganda o 'z   holatiga qaytishi,  ichi  bir xil g'ovaklikda, 
u valanm aydigan  kattaroq  bo'sh liqlar  bo'lmasligi  kerak.  T ayyor  m ah su lo tn in g   hidi, 
m azasi  tarkibidagi  m ahsu lo tig a  xos  x u s h x o 'r  b o'lishi,  taxir,  n o r d o n ,  s h o 'r   va 
tashqi  hid  h a m d a   m az a d a n   xoli  b o 'lm o g 'i  lozim.
Tayyor  xam ir  m ahsulotlari  ozoda,  quruq,  yorug',  6 —20°C  haroratli  xo na- 
larda,  lotoklarda  mahsulot  shakliga t a ’sir qilmaydigan  darajada terilgan  holda solinib, 
24  soat  d avo m ida  saqlanishi  m um k in.  B u n d a n   uz oqroq  vaqt  d avom id a  saqlansa, 
x a m ir  m a h s u lo ti  qotib  qolib,  ichi  q u r u q   q a ttiq ,  u v a la n a d ig a n   b o 'lib   qoladi. 
M ahsulot  qobig'i  bujmayib,  vazni  kam ayadi,  tekis  holatini  yo 'q o tib ,  qotib  qoladi. 
Eiu  holatning  ro 'y   berishi  m ahsulot  tarkibidagi  kraxmal  va  oqsilning  o'zgarishi 
hisobiga amalga  oshadi.  Tayyor blin va oladvalar tarqatguncha  issiq saqlanishi  uchun 
u stm a -u st  taxlangan  holda  qopqoqli  idishga  solinishi  kerak.
Am aliy  m ashg'ulot 
Xamir  mahsulotlarini  tayyorlash  texnologiyasi  bilan  tanishish
Asosiy  maqsad.  Xamir  mahsulotlari  va  taomlarining  tayyorlanish  texnologiyasi  bilan 
tanishish va  malaka orttirish.
Uslubiy ko‘rsatma.  M aiumotlar mazkur kitobning «Xamir mahsulotlari» bobida bayon 
etilgan.  Ularni o'qib,  bilib olish  maqsadga  muvofiqdir.
Muayyan o'quv yurtining  «Fan  sikli  xav'ati»  tomonidan tayyorlanishga tavsiya etilgan 
taomlarga  sarflanadigan  oziq-ovqat  mahsulotlari  miqdorini  «Сборник  рецептов  блюд  и 
кулинарных  изделий»  (М.,  Экономика,  1983)  kitobidan  1067-1114-sonli  taomlar 
miqdorini  hisoblab,  belgilab  olinadi.
Bunda barcha texnologik jarayonlar korxonaning  ishlab chiqarish  sexlarida yoki  o'quv 
yurtining laboratoriyasida amalga oshiriladi.  Ulami tayyorlashda tavsiya etilgan texnologik kartalar,
301

plakat,  diafilm va slaydalardan  foydalaniladi.  Asosiy bajariladigan vazifalar sanitariya talablariga 
rioya etilib,  texnologik j a rayon  asosida olib boriladi.
Mashg‘ulot o‘tkazish tartibi. 
Buning u c h u n   har xil  invertarlar,  pichoqlar.  taxtakachlar. 
tovalar.  soteyniklar,  protivenlar,  durshlag,  turli  hajm d ag i  kastryulkalar va  shunga  o'xshash 
a s b o b - a n jo m la r   kerak  bo'ladi.  Elektr  plitalar.  elektr  pechlar,  tovalar.  frityurnitsa va  boshqa 
m exanik va  issiqlik jihozlaridan  foydalaniladi.
Topshiriq. 
O 'quvchilar tayyorlangan  taom larining ko'rinishi.  mazasi.  sifati.  tayyorlanish 
texnologiyasi bilan tanishadilar.  Lozim b o ig a n  m a'lum otlam i daftariga yozib oladilar.  O'qituvchi 
o'tkazilgan  m ashg'ulotga yakun yasaydi.
Tekshirish  uchun  savol  va  topshiriqlar^ >
1.  X a m i r   m a h s u l o t l a r i n i n g   o z u q a l i k   a h a m i y a t i   n i m a d a 0
2.  X a m i r n i n g   g ' o v a k li g i n i   o s h i r u v c h i   m a h s u l o t   t u r la r i   va  x a m i r   t a v y o r l a s h d a g i   a h a m i y a t i n i  
a y ti b   b e r in g .
3.  X a m i r   a c h i s h i d a   b o l a d i g a n   j a r a v o n n i   ga pi rib  b e r in g .
4.  X a m i r t u r u s h l i   x a m i r n i   t a y y o r l a s h d a   i s h l a t i l a d i g a n   m a h s u l o t l a r n i   a y t i b   b e r i n g .   U l a r n i n g  
t a y y o r l a n i s h i n i   t u s h u n t i r i n g .
5.  X a m i r t u r u s h l i   x a m i r   t a y y o r l a s h   j a r a y o n i   q a n d a y   k e t m a - k e t l i k d a n   i b o r a t ?
6.  A c h i t q i s i z   x a m i r t u r u s h l i   x a n h r   q a n d a y   t a y y o r l a n a d i ?
7.  A c h i t q i   q a n d a y   t a y y o r l a n a d i ?   U n i n g   t a y y o r   b o i g a n l i g i   q a n d a y   a n i q l a n a d i ?
8.  X a m i r t u r u s h l i   x a m i r   t a y y o r   b o ' l i s h i d a n   avval  n i m a   s a b a b d a n   e z ila d i?
9.  X a m i r   m a h s u l o t l a r i n i   y o p i s h g a   t a y y o r l a s h   q o i d a l a r i n i   a v tib   b e r in g .
10.  X a m i r t u r u s h l i   x a m i r d a n   v o p i b   m a h s u l o t   t a v y o r l a g a n d a   q a n d a y   o ' z g a r i s h l a r   r o ' y   b e r is h in i  
g a p i r i b   b e r in g .
11.  B lin   va  o l a d y a   x a m i r i n i   t a y y o r l a s h n i n g   o ' z a r o   fa rq i  n i m a d a ?
12.  X a m i r t u r u s h l i   x a m i r d a n   t a y y o r l a n a d i g a n   m a h s u l o t l a r d a n   q aysi  b ir in i  b ila siz?
13.  X o n a k i   u g r a   u c h u n   x a m i r   q a n d a y   t a y y o r l a n a d i ?
14.  C h u c h v a r a   va  s u z m a l i   c h u c h v a r a   x a m i r l a r i n i   t a y y o r l a s h n i n g   o ' z a r o   farq i  n i m a d a ?
15.  O d d i y   q a t l a m a   x a m i r   t a y y o r l a s h   u s l u b i n i   t u s h u n t i r i b   b e r in g .   Bu  x a m i r d a n   q a n d a y   m a h s u l o t  
t a y y o r l a n a d i ?
16.  X a m i r t u r u s h l i   x a m i r   m a h s u l o t l a r i   u c h u n   q a n d a y   q i y m a l a r   t a y y o r l a n a d i ?
17.  T a y y o r   x a m i r   m a h s u l o t l a r i   sifati g a  q o ' y i l a d i g a n   t a l a b l a r n i   a y ti b   b e r in g .
302

XIX 
b o b  
DAVOLOVCHI  TAOM ASOSLARI
Kasalliklarni  davolash  va  ularning  oldini  olish  u c h u n   ishlatiladigan  tao m la r 
parhez  yoki  davolovchi  tao m   deb  ataladi.  Parhez  ta o m la r  u m u m iy   ovqatlanish 
qoidalariga  asoslangan  bo'lib.  sifat  jih a td a n   m u h im   ozuqaviy  m ah sulotlar  bilan 
b alan slan g an   bo'lishi  kerak.  P a rh ez   tao m la rin i  kasalxonalarda,  san atoriy larda, 
parhez  taom li  oshxonalarda,  och iq   u m u m iy   ovqatlanish  korxonalarining  parhez 
ta o m la r i  b o 'lim la r id a ,  o 'q u v   k o rx o n a la ri,  zavo d,  fabrika,  in stitut  va  b o s h q a  
korxon alarn ing   kasallik  oldini  olish  b o 'lim la rid a   va  boshqa joylarda  tashkil  qilish 
m u m k in .
Parhez  ta o m id a n   foydalanuvchi  shaxs  u c h u n   shifokor  ko 'rsa tm a lari  bilan 
parhez va  iste'mol  uchun  ruxsat  etiluvchi  tao m   yoki  m ahsulotlar belgilanadi.  Parhez 
taom lari  yoki  m ahsulotlari  o 'z   xususiyati  va  kasal  turi  b o 'y ich a   1,  2,  5.  7,  9,  10, 
11,15  raqamlari  bilan  belgilanib,  u m u m iy   holda  qo'llanadigan  parhez  dasturxonlari 
hisoblanadi.  Parhez  taom lari  shifokor  n a z o ra tid a   iste 'm o lg a   berilishi  shifokor 
belgilagan  vaqt  m obaynida  iste’mol  qilish  q a t ’iy  amalga  osh i ri I ish i  kerak.
Parhez  taom lari  uchun  oliy  navdagi  m ah su lotlar  h a m d a   sanoat  korxonalarida 
ishlab  chiqarilgan  parhez  konservalari,  rezavor-m eva  sharbatlari,  konsentratlarini 
ishlatish  m u m kin .  K o'p  parhez  taom lari  u c hu n  ziravorlar,  har  xil  maza  beruvchi 
m a h s u lo tla r,  ta rk ib id a   k o 'p   m i q d o r d a   o 't k i r   m a z a   b e ru v c h i  yoki  ekstraktiv  
m ahsuloti  bo'lg an ,  yog' 1 iq  va  birlashtiruvchi  to 'q im a si  k o 'p   bo'lgan  m ahsulotlarni 
lining  tarkibiga  yangi  rezavor-m evalar,  sabzavotlar,  meva  sharbatlari,  sut  va  sut 
m ahsulotlari,  o'sim lik  vog'i,  yangi  baliqlar  kiriti-lishi  shart.
Parhez  taom larini  tayyorlashda  issiq  ishlov  berish  usullaridan  suvda  pishirish, 
b u g 'd a   yoki  oz  suvda  dim lab  pishirish  k o 'p ro q   qo'llaniladi.  Ba’zan  pishirilgandan 
so 'ng  qovurish  shkafida  yuzaki  qobiq  hosil  qilib  olinadi.  Ba’zi  hollarda  esa  pishgan 
m ahsulot  qovurib  ham   olinadi.
Parhez  tao m la rn i  tayyorlashda  u m u m iy   ishlatiladigan  a s b o b -a n jo m la rd a n  
tashqari,  m ay da  ko'zli  g o 'sht  qiymalagich,  yan chuvchi  m ashina,  ezuvchi  m ashina, 
bug'  q o zo n la ri,  sovituv  shkaflari,  turli  a s b o b -a n jo m la r   (ezuvchi  elak,  y o g 'o c h  
kapkir,  c h il c h o 'p la r ,  o 'l c h o v   idishlari  va  b o s h q a la r)  h a m d a   m a r m itla r   z a ru r  
bo'ladi.
P arhez  taom i  m ahsulotlariga  ishlov  berish  davolanayotgan  kimsa  va  shifokor 
ko'rsatmasiga  asosan  amalga oshirilishi  kerak.  Shu  sababdan  parhezlarga qo'yiladigan 
talab qoidalarini  o'rganish  lozim.  Ular parhez dasturxonlarining tavsifida o'rganiladi.
30 3