O r t a m a X s u s, k a s b h u n a r t a L i m I m a r k a z I

Sambuk  tayyorlash.  Sa m b u k la r  xuddi  musslarga  o'x sh a sh   meva  pyurelaridan 
tayyorlanib,  ko'pirtirish  ja ra y o n id a   tu x u m   oqi  q o'shiladi,  T u x u m   uning  g'ovakli 
bo'lishini  t a ’m inlaydi.  1  kg  sam buk  tayyorlash  u c h u n   15  g jelatin  ishlatiladi.
0 ‘rik  sambuki.  Jelatin  bo'ktiriladi.  Yangi  o'rik   danagi  ajratilib,  ozgina  suv 
quyib  y u m s h a g u n c h a   qaynatiladi,  suyuqligi  ajratilib,  mevasi  eziladi.  Quritilgan 
o 'r i k   s a ra la b   y u v ilg a c h ,  b o 'k t i r i l a d i ,   d a n a g i  b o 'l s a   a jra tib ,  o 'z   s u y u q lig id a  
yu m sh a g u n c h a  pishiriladi.  So'ng suyuqligi suzib olinib,  mevasi  eziladi.  Tayyorlangan 
pyure  suyuqlik  uy  harorati  darajasida  sovutilib,  xom   tu x u m   oqi,  t a 'm g a   k o'ra  
l i m o n   i s h q o r i ,  s h a k a r   s o lin ib ,  s o v u q   suv  yoki  m u z   u s tid a   c h i l c h o ' p   yoki 
ko'pirtiruvchi  m ashinada  hajmi  2—3  barobar k o 'pay gu ncha  ko'pirtiriladi  va bo'ktirib 
eritib  suyuq  holga  keltirilgach,  sovitilgan jela tin d a n   naycha  usulida  qo'shilgan  holda 
ko'pirtirish  davom   ettiriladi. Ko'pirtirilgan  sam b u k  q o lip   yoki  likopchaga solinib, 
s o v itk ic h d a   qo tiriladi.  B o 'k tirilg a n   j e la tin n i  s a m b u k   u c h u n   t a y y o r la s h d a   o 'z  
bo'ktirilgan  suvida aralashtirilgan  holda  eritib qaynatilgach,  plitadan  olib,  uy  harorati 
darajasigacha  sovitilishi  kerak.  T a rqatishd a   likopchaga  b o ‘shatilgan  holda  ustidan 
o 'rik   shirin  sardagi  (20  g)  quyib  beriladi.
Krem  tayyorlash.  K rem   —  ko'pirtirilgan  y o g iilik   darajasi  35%  li  q a y m o q, 
sm e ta n a   va  shirin  s u t- tu x u m   a ralashm ali  m a h s u lo tla rd a n   tayyorlanadi.  Jelatin 
jelelashtiruvchi  m ah su lo t  hisoblanadi.  1  kg k rem  olish  u c h u n   20 g jelatin  ishlatiladi.
272

Q o 's h im c h a   m ahsulotlar  qo'shilishiga  qarab  krem lar  vanilinli,  shokoladli,  kofeli, 
yong'oqli,  rezavor-m evali  turlarga  b o i in a d i.
S m e ta n a d a n  tayyorlangan vanilinli  krem.  Jelatin  bo'ktiriladi.  Yog'lilik darajasi 
35%  bo'lg an   sm etana  2—3°C  darajagacha  sovitiladi,  sut  pishirib qaynatiladi.  T u x u m  
oqi  s h a k a r   va  sut  b i la n   a r a l a s h t i r i l i b   7 0 —8 0 °C   ii  s u v - b u g '  h a m m o m i d a  
aralashtirilgan  holda biroz quyuqlashguncha ushlangandan so'ng tayyorlangan jelatin 
t a ’mga qarab vanilin  qo'shib aralashtiriladi va sovitilgan sm etanaqa,  oz-ozdan  naycha 
usulida qo'shilib  ko'pirtiriladi.  Tayyor  krem   sovitilgan  qoli pga quyilib  sovitiladi. 
T arqatish d a  fo rm a d a n   taqsim chag a  xuddi  jelelarga  o'xshash  bo'shatilib,  ustidan 
o'rik,  qulu pn ay,  m alina  yoki  olcha  sardaklari  (30  g  hisobida)  quyib,  porsiyasiga 
100  g  hisobida  krem  bilan  beriladi.
16.4.  IS S IQ   S H IR IN   TAOM LAR
Issiq  shirin  ta o m la rg a   p ud in gla r,  xam irga  botirib  qovurilg an   o lm a ,  o lm a  
sharlotkasi,  yopilgan  olm a,  gurev  b o'tqasi,  shirin  q u y m o q la r  va  b o sh qalar  kiradi. 
Bu  ta o m la r tarkibida  k o 'p   m iq do rd a  uglevod,  vog'  b o ‘lganligi  sababli  katta  energiya 
m anbayiga  ega  bo'ladi.  Issiq  shirin  ta o m la r  50—55°C  li  h a ro ra td a   tarqatiladi.
Qovurilgan  non  bilan  meva  va  rezavor-mevalar.  Idishga  sut  solinadi.  unga 
x o m   tu x u m ,  sh a k a r  solib  yaxshilab  aralashtiriladi.  O q  b a to n   n o n   q o b ig 'id a n  
tozalanib,  yupqa to'rtburchak yoki  romb shaklida  kesiladi va tuxum -sut aralashmasiga 
ikki voq lam a botirilib  sariyog1 yoki  m arg arind a  qizg'ish  qobiq  hosil  qilib qovuriladi. 
Tarqatishda taqsimchaga  2  b o'lak d an  qo'yilib,  ustidan konservalangan meva solinadi 
va  ustidan  shirin  sharbat  yoki  o 'rik   shirin  sharbati  quyib  beriladi.
O lm a  guruch  bilan.  S a ra la b   y u v ilg a n   g u r u c h d a n   sutli  ilashim li  b o 't q a  
tayyorlanib,  6 0 —70°C  gacha  sovitilib,  shakar,  xom   tu x u m ,  kishm ish,  vanilin, 
yum shatilgan  sariyog'  solib  yaxshi  aralashtiriladi  va  yo g'langan  porsiyali  tovaga 
solinib,  qovurish  shkafida  qizg'ish  qobiq  hosil  b o 'lg u n c h a   ushlanadi.  O lm a  yuvilib, 
artilib,  po'sti  tozalanib,  p a lla d ia   shaklida  kesilib,  urug'  va  o 'z a g id a n   tozalanib, 
lim o n   ishqori  qo'shilgan  suvda  y u m sh o q  qilib pishiriladi.  T arqatishda tayyorlangan 
g u ru c h   yoniga  tayyorlangan  o lm a   qo'yilib,  ustidan  olm a  yoki  o 'rik   shirin  sharbati 
quyib  beriladi.
Xamirga  botirib  qovurilgan  olma.  Bu  ta o m   u c h u n   tuxum   sarig'i,  sut,  tuz, 
shakar,  n o r d o n ro q   qaym ok,  elangan  u n   y o rd am id a   suyuq  xam ir  (klyar)  qoriladi. 
T u x u m   oqi  ko'pirtirilib,  biroz  tindirilgan  xamirga  q o 'sh ib   aralashtiriladi.  Tayyor 
xam ir ishlatilguncha sovuq xonalarda  saqlanadi.  O lm a  yuviladi,  po'sti  artilib,  urug'i 
o 'z a g id a n   tozalanadi.  So 'n g   p a rra k -p a rra k   shaklida  kesilib  (qalinligi  0,5  sm  dan), 
sirlangan  idishga  terilib,  ustidan shakar sepib  q ovurilguncha  m u zx o n a d a   saqlanadi.
273

K o 'p   160cC  darajagacha  qizdirilib,  tayyorlangan  o lm a n in g   h a r  bir  bo'lagi 
tay y o rla n g a n   su yuq   xam irga  botirilib.  y og'ga  solinib.  sariq  yoki  o c h   qizg'ish- 
ranggacha  qovurilib,  iste’molga  tayyor  holga  keltirilib,  yo g'd a n   suzib  olinadi.  Bu 
jarayonlarni  bajarishda  ayri  yoki  ignadan  foydalaniladi.  T ayyor t a o m   yog'i  silqitilib 
taq sim c h a   yoki  laganchalarga  q o g 'o z   sochiqlar  yoyilgan  holda  qo'yilib,  ustidan 
shakar  uni  sepilib,  alohida  sardak  idishida  o 'rik   shirin  sardagi  beriladi.
O lm a  100  g,  shakar  3  g,  b u g 'd o y   uni  20  g,  tu x u m   1/2  d o n a,  sut  20  g.  sm e ta n a   5  g. 
shakar  3  g.  tuz  0.2  g.  pazandachilik  vog'i  10  g.  shakar  uni  (pudra)  10  g,  sardak  40  g.  S o f 
og'irligi  140  g.
Q lrnali  sh a r lo tk a . 
N o n g a   ishlov  berish,  shakl  berish,  yopish  qiym a  tayyorlash 
jarayonidir.  O lm a  yuvilib,  artilib,  po'sti,  urug'i  va  o'zagi  tozalanib,  yupqa  tilim- 
tilim  shaklida  kesiladi,  shakar  bilan  aralashtirilib,  sovitkichda  saqlanadi.
Suvi  q oc h g a n   oq  bo 'lk a  non   qobig'i  tozalanib,  qalinligi  0.5  sm  qilib  to 'g 'ri 
bu rch a k  shaklida  kesiladi.  N o n n in g   yarmi  m ayda  kubik  shaklida  to'g'ralib,  qovurish 
shkafida  qotiriladi  va  olma  qiymasi  bilan  aralashtiriladi,  b un ga  biroz  d o lch in   h am  
q o'shish   m u m k in .  Sut,  xom   tu x u m ,  shakar  y ordam ida   shirin  lezon  tayyorlanadi. 
Qirqilgan  n o n   bir  yoqlam a  lezonga  biroz  bo'ktiriladi.  Yog'  surtilgan  protiven  yoki 
porsiyali  tovaga  n o n   lezonga  bo'ktirilgan  to m o n i  bilan  qo'yilib,  ustiga tayyorlangan 
o lm a   qiymasi  va  uning  ustidan  lezonli  n o n n in g   bo 'ktirilgan  to m o n i  tepaga  qilib 
qo'yiladi,  agar lezo n d a n   ortib  qolsa  ustidan  quyilib,  180—200°C  haroratli  qovurish 
shkafiga  qo 'yib,  sariq  yoki  qizg'ish  qobiq  hosil  b o 'lg u n c h a   ushlanadi.  Iste’molga 
tayyor  sharlotka  10  m inu t  sovitilib,  q o lip d a n   ehtiyotlik bilan  olinib  bo'laklarga 
b o 'lin a d i  va  taq sim ch aga  bir  b o 'la k d a n   qo 'yib,  bir  chetiga  o 'rik   shirin  sardagi 
quyib  beriladi.
M u r a b b o li  b lin c h ik . 
B lin ch ik   x a m irtu ris h   q o 's h il m a g a n   suy u q  x a m ir d a n  
tay yorlan adi.  Q o vurilgan  ta o m g a   m u ra b b o   quyilib,  k onvert  usulida  b u k lan ib , 
sariyog'da  ikki  y o q lam a   qobiq  hosil  qilib  asosiy  usulda  qovuriladi.  Tarq atishd a 
taq sim c ha ga   2  d o n a d a n   qo'yilib,  ustidan  sh akar  uni  (pudrasi)  sepiladi.  Xuddi  shu 
usulda  o lm a   qiymasi  bilan  ham   blinchik  tayyorlash  m u m k in .  Agar b linchik  xamiri 
ikki  y o q lam a   qovurilgan  h o ld a   ta y y o rlan g a n   b o 'lsa,  b lin c h ik   t o 'r t   qavat  qilib 
buklanib,  2—3  d o n a d a n   likopchaga  solinib,  ustidan  m u ra b b o   quyib  beriladi.
Gurucbli  puding.  Saralab  tozalangan  g u ruch  va  u z u m   yuviladi.  T u x u m   oqi 
sarig'idan  ajratib olinadi.  Sut-suv aralashm asida ilashimli guruch  bo'tqasi  tayyorlanib 
60  С  gacha  sovitiladi.  T u x u m   sarig'i  shakar  bilan  ezib  aralashtiriladi  va  yuvilgan 
maviz,  vanilin  solib  yaxshilab  aralashtiriladi.  T u x u m   oqi  asta-sekin  ko'pirtirilib 
aralashm aga q o'shiladi  va yaxshilab  aralashtiriladi.  Q o lip   yoki  tovaga vog'  surtib 
non  urvog'i  sepiladi  va  yuqo rid a tayyorlangan  aralash m a  ularga  quyiladi.  Idishning 
3 /4   q ism igacha  aralash m a  solinadi.  Buning  sababi  issiq  ishlov  t a ’sirida  puding ning
2~4

hajmi  kattalashadi.  Ustiga  s m e ta n a   yoki  sariyog'  surtib  qovurish  shkafida  avval 
250  C.  so 'n g  asta-sekin  sovitib  200  C  darajada  qizg'ish  qobiq  hosil  qilib  yopiladi. 
Puding  asta-sekin  ko'tarila  boshlagach.  25—30  m inut  dav om ida  iste’molga  tayyor 
holga  keltiriladi.  Tayyor p uding   usti  qizg'ish  qobiqqa  ega  bo'ladi.  U n i  5— 10  m inut 
idish  c h e tid an   oson  k o 'c h a d ig a n   holga kelguncha sovitiladi  v a q o lip d a n   bo'shatib 
yoki  porsivaga taqsimlab,  likopchaga  qo'yib,  ustidan  o'rik yoki  rezavor-m eva  sardagi 
yoki  m urabb o  q o'shib  beriladi.
G u r u c h   pudingini  suv-bug'  h a m m o m id a   ham   pishirib  tayyorlash  m um kin. 
Buning  u c h u n   d o n a d o r   g u ruch   bo'tqasi  ishlatiladi.
G u r u c h   48  g.  sut  75  g.  suv  80  g.  sh ak ar  15  g.  tu x u m   1/2  d o n a ,  sariyog'  10  g. 
kishmish  10.5  g.  urvoq  5  g.  s m e ta n a   5  g.  vanilin  0.01  g.  sardak  50  g  yoki  m u ra b b o   30  g.  Sof 
og'irligi  250,  230  g.
U rv o q   pudingi 
Kishmish  saralanib  yuviladi.  T u x u m   oqi  ajratib  ko'piitiriladi. 
T u x u m   sarig'i  esa  shakar  bilan  eziladi  va  biroz  sut  q o 'sh ib   aralashtiriladi.  Vanilinli 
urvoq  tayyorlangan  suyuqlikka  solinib  biroz  bo'ktiriladi.  Y og'lanib  shakar  sepilgan 
qoli pga  s o lis h d a n   avval  t a y y o r l a n g a n   k is h m is h   va  k o 'p i r t ir i lg a n   t u x u m   oqi 
aralashtirilib,  m anti  qasqon  voki  bug'  qozonlariga  qo'yib  qopq o g 'i  yopiladi  va  25— 
30  m inut  d a v o m idap ishiriladi.Iste’m olgatayyor  puding  biroz  sovitiladi,  q o lip d a n  
olib  likopchalarga  solinadi  va  o 'rik   shirin  sardagi  solib  tarqatiladi.  Agar  puding 
kattaroq  q olip da ta y yorla nsa ,  porsiyalargabo'lib  tarqatiladi.
K o n serv a la n g a n   m evaiard an   ta y y o r la n g a n   puding  (g u rev   b o 'tq a s i). 
Sutni  toza 
idishga  solib,  qovurish  shkafiga  qo'yiladi  va  2 4 0 —260  С  darajali  sharoitda  yuzida 
q aym oq   (yupqa  qobiq)  hosil  b o 'lg u n c h a   ushlanadi.  S o 'n g   qaym og'i  qoshiq  bilan 
olinadi.  Shu  tariqa  bir  necha  b or  sut  yuzidagi  q a ym og'i  ajratib  olinadi  va  tayyor 
taom   tarqatilguncha  saqlanadi.
Sut-suv  aralashm asidan  ilashimli  m a n n a   bo'tqasi  tayyorlanadi  va  unga  shakar, 
sariyog'  q o 'shib  aralashtirib,  50—60  С  li  darajagacha  sovitiladi.  T u x u m   oqi  ajratib 
olinib ko'piitiriladi.  Agar pudingga y o n g 'o q  solinsa,  uni  tozalab  mag'zi  maydalanadi. 
Sovitilgan  b o'tq aga   tuxum   sarig'i,  vanilin.  y o n g 'o q   solib  yaxshilab  aralashtiriladi. 
so 'n g   ko'pirtirilgan  tuxum   oqi  qo'shilib  yana  bir  b o r  aralashtiriladi.  Tayyorlangan 
m ahsulot  va  sut  qaym og'i  porsivali  tovaga  bir  qavatd an  qilib  u s tm a —list  solinadi. 
Solingan  m ahsulot  usti  tekislanib,  shakar  sepiladi,  pazan dachilik   ignasi  qizdirilib, 
sepilgan  shakarga  kuydirilgan  holda  bezak  berilib  qovurish  shkafida  5—7  m inut 
yopiladi.  T ayyor  puding  o 'z   tayyorlangan  tovasida.  ustidan  m arin adlan gan  meva 
va  y o n g 'o q   m ag'zi  bilan  bezab  tarqatiladi.  A lohida  sardak  idishida  issiq  o'rik   shirin 
sardagini  berish  m um kin .
G u re v   bo'tqasi  yangi  m evaiardan  tayyorlansa,  m evalar  ishlovdan  o'tkazilib 
p a lla d ia   shaklida  kesiladi  va  quyuq  shakar sharbatida  qaynatib  olinadi.

16.5.  KONSENTRATLARDAN  TAYYORLANADIGAN  SH IR IN   TAOMLAR
K on se n tra tla r  pishirishga  tayyor  ta o m   hisoblanadi,  chunk i  bu  m ahsulotlarni 
tayyor  holga  keltirish  uchu n   k o 'p   vaqt  talab  etilmaydi.  Shu  sababdan  ko n sentratlar 
u m u m iy  ovqatlanish  korxonalarida  ishlatilishi  ishilar m ehnatini a n c h a  osonlashtiradi. 
Sanoatda jud a  katta m iqdorda konsentrat shirin taomlari  ishlab chiqariladi.  Jum ladan, 
kisellar,  m u ss la r,  p u d in g ,  k r e m ,  q u r u q   i c h im lik la r   va  b o s h q a la r .  Eng  k o 'p  
ishlatiladigan  shirin  taom   kisel  hisoblanib,  ular  ekstrakt  k o'rinishida  shakar  bilan 
yoki  shakarsiz  tayyorlanadi.  B u n d a n   tashqari,  essensiyaga  sh ak ar  q o 's h ib   h am  
tayyorlanadi.  Jelelar  rezavor  m evalar  va  su tdan  tayyorlanadi.  K on se n tra tla r  briket 
yoki  un  ko'rinishiga  keltiriladi.  U larn in g  na m lik  darajasi  6 —7%  ni  tashkil  qilib, 
m axsus  idishlarga  yoki  q og'ozlarga  33  dan  250  g gacha  v aznda jo yla n g a n   bo'ladi.
M eva  va  rezavor-m eva  ekstraktining  konsentrati  kiseli.  Klyukva,  o lcha, 
q u lu p n a y   kabi  rezav or-m evalarn in g   ekstraktlaridan  kisel  tayyorlanadi.  Bu  kisel 
tarkibida  m a ’lu m   m iq d o rd a   kartoshka  kraxmali  va  shak ar  bo'ladi.  Q u ru q   un  yoki 
briket  ko'rinishidagi  kisel  vazniga ten g  m iqdordagi  sovuq  suvda  ezib  aralashtiriladi, 
d o n a d o r   holi  b o 'lm a g a n   bir  xil  suyuqlikka  keltiriladi  va  qaynab  turgan  suvga  solib 
to'xtovsiz  aralashtirilgan  hold a  q aynash  darajasiga  ko'tarilib,  t a ’m ga  k o 'ra   shakar 
va  lim o n   ishqori  solinadi  U  oddiy  usulda  tarqatiladi.
Kisel  k o n sen trati  120  g,  sh ak ar  75  g,  lim o n   ishqori  1  g,  suv  930  g.  S o f   og'irligi 
1000  g.
Limon jelesi.  Bu jele  tarkibiga  shakar,  ozuqaviy jelatin,  lim on  ishqori,  rezavor- 
m eva  essensiyasi,  ozuqaviy  b o 'yo v chi  m ah su lo tla r  kiradi.  U lar  100  g  hisobida 
qog'o z yoki  polietilen  qopchiqlarga joylashtirilgan  bo'ladi.  Idishdagi  mahsulot vazniga 
nisbatan  to 'rt  baro b a r  k o 'p   b o 'lg an   qaynatib  sovitilgan  suvda  aralashtirilib,  4 0 — 
50  m inut  davom ida  bo'ktiriladi.  So'ng  plita  ustiga qo'yib qaynaguncha aralashtirilgan 
holda eritiladi.  T ayy o rlan gan   suyuqlik  elakda suzilib,  sovitilgan  qoli plarga  solib, 
sovuq x onalarda sovitilib qotiriladi va xuddi  oddiy jelelarga o'xshash  usulda tarqatiladi.
16.6.  S H IR IN   TAOM LAR  SIFA TIG A  Q O   YILAD IG AN  TALABLAR 
VA  ULARNI  SA Q L A SH   M U D D A TLA R I
Shirin  ta o m la rn in g   sifati  ularning  tashqi  ko'rinish i,  mazasi,  hidi  va  q uy uq - 
suyukligi  bilan  aniqlanadi.  U la r  tashqi  hid,  m a z a d a n   xoli,  yetarli  m iq d o rd a   shakar 
solingan  bo'lishi,  quyuq-suyuqligi  m e'y o rid a   lozim.
R ezavor-m evalarni  sof  holda  tarqatish  za ru r  bo'lsa,  ulardan  tu p id a   yetilib 
pishgani,  sifatlisi,  yaxshi  yuvilganlari  ishlatiladi.
27 6

Kompotlar  tiniq,  och  sarg'ishdan  q o 'n g 'ir   ranggacha  bo'lib,  mevalari  b u tu n  
yoki  p a llad ia shaklida,  b a ’zi hollarda tilim-tilim yoki parrak-parrak shaklida  kesilgan, 
o 'z   s h a k lin i  sa q la g a n ,  y u m s h o q   p is h g a n ,  e z il m a g a n ,  s h ir in ,  b iro z   sezilarli 
nord onlik d a,  rezavor-m evalarga  xos  mazali  bo'lishi  kerak.  T a rqatishda   k rem a n k a  
yoki  stakanning  2/3  yoki  1/4  qism ini  meva,  qolgan  qism ini  suyuqlik  tashkil  etishi 
lozim.
Kisellar  tiniq,  bir  xil  suyuqlikda,  kraxm ali  erigan  b o 'lish i,  c h o 'z ilu v c h a n  
b o ‘lmasligi  kerak.  Q uyuq  kisellar o 'z   shaklini  saqlab  qolish  xususiyatiga  ega  bo'lsa, 
o 'r ta   quyuqlikdagi  yoki  o 'r ta c h a   suyuqlikdagi  kisellar  biroz  o q u v c h a n   q ay m o q 
yoki  s m e ta n a   quyuqligiga  o'xshash  bo'ladi.  Kisellar  mazasi  shirin  bo'lishi  bilan 
birga  rezavor  mevalarga  xos  hid  va  mazaga  ega  bo'ladi.  Agar  kisel  rezavor  meva 
pyuresidan  tayyorlansa,  rangi  tiniq  b o 'lm a y d i,  qolganlari  (sut  kiselidan  tashqari) 
tiniq  bo'ladi.  Kisellarning  yuzida  yupq a  parda  holidagi  qaym og 'i  bo'lm asligi,  sut 
kiselidan  esa  kuygan  sut  mazasi  kelmasligi  kerak.
Jelelar  ilvira  ko'rinishdagi  q u yuq-suyuqlikda,  tiniq,  b a ’zi  hollarda  b o 'g 'iq  
rangda,  t a ’mi  shirin,  mazasi  tayyorlangan  m ahsulotga  xos  bo'ladi.  Jele  ichidagi 
kesilgan  m ahsulot  chiroyli  joylashtirilishi  kerak,  shakli  tayyorlangan  q o lipig ax o s 
yoki  u c h b u r c h a k ,  t o 'r t b u r c h a k   s h a k lid a   kesilishi,  bir  xil  q u y u q l ik d a ,  b iro z  
egiluvchan  bo'lishi,  limon jelesida  taxir  m aza  bo'lmasligi  kerak.
Muss  m ay d a   g 'o v a k li,  n o zik ,  o so n   e g ilu v c h an ,  q o tirilg a n ,  sh irin ,  biro z 
n o r d o n ro q ,  rangi  oq,  o c h   sariq  yoki  pushti  bo 'lib ,  bu  ishlatilgan  m ah sulo tga 
bog'liq.  M ussning  shakli  to 'rtb u rc h a k ,  u c h b u rc h a k   cheti  arra  ko 'rinish ida  bo'ladi. 
M u ssla rn in g   k am chiligi  yaxshi  k o 'p irtirilm a s lik   natijasida  u n in g   tu b id a   hosil 
b o'lad ig a n  jele  qatlamidir.
Sam buk  h a m   mussga  o'x sh ash   holga  ega  bo'lishi  bilan  birga,  mazasi  va  hidi 
tayyorlangan  rezavor  m evalar  pyuresiga  xos,  biroz  n o rd o n ro q   darajada  bo'lishi 
m u m k in .  Su m buk n ing  shakli  mussnikiga  o'x sha sh  bo'lishi  kerak.
Kremlar  to 'rtb u rc h a k ,  u c h b u rc h a k ,  qalpoq  k o 'rinishidagi  shaklda,  g'ovak, 
rangi,  mazasi,  hidi  tayyorlangan  m ah sulotg a  xos  bo'lishi  kerak.
Pudinglar  ustida  qizg'ish  qobiq  bo 'lish i  bilan  birga,  bir  xil  g'ovaklikdagi 
kesimgaega,  shakli  tayyorlangan  qolipgaxos bo'lishi,  kesimidagi  m ahsuloti  g'ovak, 
nozik,  y u m sh o q ,  kishm ish  va  y o n g 'o q   m a g 'z i  d o n a c h a la ri  sezilarli  k o 'rin ish i 
kerak.  Ichki  ko'rinishi  sariqdan  to   o ch  q o 'n g 'i r   ranggacha  bo'ladi.  M azasi  shirin. 
B ug'da  pishirilgan  pudinglarning  rangi  o c h   b o 'lib,  ichi  g 'o v a k   bo'ladi.
Gurev  bo'tqasi  tilla  rang  qobiqli,  nozik  g'ovaklikka  ega  bo'ladi,  kuygan  hid, 
m aza bo'lmasligi  kerak.
Olma  sharlotkasi  kvadrat  yoki  q a lp o q c h a   k o 'rin ish id a g i  shaklda,  qizg'ish 
qobiqda,  qiymasi  tarkibidagi  suyuqligi  oqib  k e tm a g an   bo'lishi  lozim.
27 7

Xam irda  qovurilgan  o lm a   usti  bir  xil  y u p q a lik d a   q o v u rilg an   q o b iq   bilan 
qoplangan bo'ladi.  Kuygan joylari  bo'lmasligi,  kesilganda  xamiri g'ovak  ko'rinishda, 
olmasi  yu m sh o q ,  oq  rangda  mazasi  shirin  bo'lishi  kerak.  T a rqatish da  q o g 'o z   sochiq 
yoyilgan  taqsim chaga  tayyorlangan  olm a  terilib,  ustidan  q and  uni  sepib  beriladi. 
Yangi  rezavor  m evalar  yuvib,  quritib  artilgan  holda  idishlarga  terib,  sovitkichda  0 
dan  6°C  gacha  bo'lgan  sharoitda  saqlanadi.  Sovuq  shirin  ta o m la r  (k o m p o t, jele  va 
boshqalar)  sovuqxonalarda  yoki  sovitkichlarda  0  d an  14°C  gacha  h a ro ra td a   bir 
sutka  d a vo m id a   saqlanadi.  U lar  sirlangan  idishlarda  saqlanishi  lozim.  Issiq  shirin 
ta o m la r  (puding,  zapekankalar)  harorati  55—60°C  li  qovurish  shkafi  yoki  suv- 
bug'  m arm itlarida  saqlanadi.
Am aliy  m ashg'ulot
Shirin  taomlarning  tayyorlanish  texnologiyasi  bilan  tanishish
Asosiy  maqsad,  Shirin  tao m larn in g   tayyorlanish  texnologiyasi  bilan tanishish  va  malaka 
orttirish.
Uslubiy  ko'rsatm a.  M a lu m o tla r   m a z k u r  kitobning  «Shirin  tao m lar»   bob id a  bay o n  
etilgan.  ularni  o 'q ib ,  bilib  olish  m aq sad g a  muvofiqdir.  O 'q u v   yurtining  «F an  sikli  h a y ’ati» 
t o m o n i d a n   ta y y o r la n is h g a   tavsiya  e tilg a n   b a ' z i - b i r   t a o m l a r g a   k e ta d ig a n   o z i q - o v q a t  
m a h su lo tlarin in g   m iq d o rin i  « С б о р н и к   р е ц е п т о в   б л ю д   и  к у л и н а р н ы х   и зд ел и й »   (М. 
Э к о н о м и к а ,   1983)  kito bining  91 2 — 1007-sonli  t a o m la r   retsep tu ralarid an   hisoblab.  bilib 
olishlari  m u m k in .  B unda barcha texnologik jaray o n lar korxonaning ishlab chiqarish  sexlarida 
yoki  o 'q u v  yurtining  laboratoriyasida  am alga oshiriladi.  Ularni  tayyorlashda  ishlab chiqilgan 
texnologik  kartalar,  plakatlar,  diafilm,  slaydalardan fovdalaniladi.  Asosiy bajariladigan vazifalar 
sanitariva talablariga rioya etilib.  texnologik jaravon  asosida olib boriladi.
M a s h g ‘ulot  o ‘tkazish  tartibi  va  kerakli  asbob-anjom lar.  B u n in g   u c h u n   har-xil 
inventarlar,  p ichoqlar,  taxtakachlar,  tovalar.  soteyniklar,  protivenlar.  d u r   shlag,  h a r  xil 
hajm dagi  kastryulkalar  va  sh u n g a  o 'x s h a s h   a s b o b -a n jo m la r  kerak  bo 'lad i.  Elektr  plitalar, 
elektr pechlar,  tovalar,  frityurnitsa  va boshqa  m ex an ik  va  issiqlik jihozlaridan  foydalaniladi.
Topshiriq.  O 'q u v c h ila r  ta o m la rn i  ta yyorlashning  o rg o n o le p tik   usul,  va'n i  ko'rinishi, 
mazasi.  sifati,  tayyorlash  texnologiyasi  bilan  tanishadilar.  Lozim   b o 'lg a n   m a ’lu m o tlarn i 
daftarga  vozib  o l a d i l a r .   O ' q i t u v c h i   o ' t k a z i l g a n   m a s h g ' u l o t g a   y a k u n   y a s a y d i.
Tekshirish  uchun  savol  va  to p sh iriq la r^ >
1.  S h i r i n   t a o m l a r n i n g   q aysi  t u r l a r i n i   bila siz ?   S h i r i n   t a o m l a r n i n g   c h i z m a s i n i   c h i z i n g   va  u l a r n i  
t a r q a t i s h d a g i   h a r o r a t   d a r a j a s i n i   k o ' r s a t i n g .
2.  Y a n g i .   q u r i t i l g a n .   k o n s e r v a l a n g a n   m e v a   k o m p o t l a r i   q a n d a y   t a y y o r l a n a d i ?
278

3.  Q o r a q a t   kiseli  q a n d a y   t a y y o r l a n i b   tarq ati lad i'?
4.  K ly u k v a   m u s s i  t a y y o r l a s h   u s l u b i n i   c h i z m a   r a v is h d a   if o d a la n g .
5.  L i m o n   jelcsi  q a n d a y   t a y y o r l a n i b   t a r q a t i l a d i ?
6.  O l m a   s a m b u k i   q a n d a y   t a y y o r l a n a d i   va  t a r q a t i l a d i ?   S a m b u k   va  m u s s n i n g   fa rqi  n i m a d a ?
7.  S h i r i n   issiq  t a o m l a r   n o m i n i   ay ti n g .  Q u y i d a g i   m a h s u l o t g a   q a r a b   qa ysi  t a o m   e k a n l i g in i   a n iq la n g :
o q   b o ' l k a   n o n .   sut.  t u x u m ,   s a r i y o g ',   k o n s e r v a l a n g a n   m e v a .   o ' r i k   s a rd ag i.
N. 
G u r u c h   p u d i n g i n i   t a y y o r l a s h   u s l u b i n i   c h i z m a   r a v i s h d a   i f o d a la n g .
9.  M a h s u l o t   ro 'v x a ti   h u j ja t id a n   f o v d a la n ib .   50  p o r s iy a   o l m a   s h a r l o tk a s i   t a y y o r l a s h   u c h u n   q a n c h a  
m a h s u l o t   ish latilis h in i  b e lg ilan g .
10.  Je lel i  s h i r i n   t a o m l a r n i n g   sifati ga  t a l a b   n i m a d a n   i b o  rat?
27 9