O xoshimov, S. Saidaxmedov

MUSTAQIL QO‘ZG‘ATISH CHULG‘AMLI O‘ZGARMAS TOK DVIGATELI MAYDONI

KUCHSIZLANGANDAGI MEXANIK TAVSIFLARI

Dvigatellar asosan nominal magnit oqimida ishlaydi, ya’ni mashina to‘yinishga yaqin bo‘lib, uning magnit oqimini oshirib bc‘lmaydi. Chunki bunda qo‘zg‘atish chulg‘amida kuchlanish ortishi va u qizishi mumkin. Dvigatel magnit oqimini faqat ka- mayish tomonga o‘zgartirish mumkin.

Dvigatelning rostlash imkoniyatlaridan to‘1iq foydalanish maqsadida ko‘pincha magnit oqimi kamaytiriladi.
Magnit oqimi nominal qiymatidan farqli bo‘lgan &, uchun U nom^' const holatda dvigatelning mexanik tavsiflarining tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:

Bu tenglamadan ko‘rinib turibdiki, maydonning har bir tfi < &„p qiymatiga ideal salt yurish tezligi mos keladi va me- xanik tavsiflarning qiyalik koeffitsiyentlarining §g qiymati to‘g‘ri keladi. Bunda G kamayishi bilan m„ va §, ning qiymatlari ortadi.

Oqimning &„,p qiymatida tabiiy mexanik tavsifdagi tezlik- ning og‘ishi:

Oqim G, bo‘1gandagi sun’iy tavsif uchun
(2.44)

(2.45)

bo‘ladi, bundan:
(2.46)

Shunday qilib, oqim kamaytirilganda tezlikning tushishi ideal salt yurish tezliklari nisbatining kvadratiga mutanosib ravishda ortar ekan.

Endi dvigatelning elektromexanik va mexanik tavsiflarini oqimning turli qiymatlarida ko‘rib chiqamiz.
Agarda G, = ‹f›,»p bo‘lsa yakor toki va momenti uchun mos masshtablar tanlanadi. Bu holda elektromexanik va mexanik tavsiflar ustma-ust tushadi (2.14-rasmdagi / to‘g‘ri chiziq). Yakordagi tok I _.t. tezlik m = 0 bo‘1ganda = (/fi‘^l bo‘lgan1igi uchun f„ qiymati magnit oqimi qiymatiga bog‘liq emas. Bundan kelib chiqadiki, magnit oqimlar ‹î›,< &, ‹î›,< ‹î›, bo‘lganida dvigatelning elektromexanik tavsiflari 2, 3 punktir chiziqlarda tasvirlanganidek bo‘1adi hamda ularga mos keladigan mexanik tavsiflar 2 va 3 chiziqlar ko‘rinishida bo‘ladi. Bu yerda quyidagini e’tirof etish mumkin:

shunga o‘xshash

bu yerda: ç; va ç, — kamaytirilgan magnit oqimlarining nisbiy qiymatlari.
Har qanday ikkita mexanik tavsif kesishish nuqtasiga ega. Kesishish nuqtaşining chap tomonida joylashgan statik moment qiymatlarida (masalan, M) magnit maydonining kamayish, dvi- gatel tezligining ortishiga olib keladi (mexanik tavsifdagi A, B va C nuqtalar). Agar yuklama momentining qiymati kesishish nuq- tasining o‘ng tomonida joylashgan bo‘lsa, u holda magnit oqimining kamayishi dvigatel tezligining pasayishiga olib keladi
{a, b va c nuqtalar). (2.45) tenglamaga muvofiq mashina magnit oqimining kamayishi ideal salt yurish tezligini ko‘paytiribgina qolmay, balki yakor tokining ortishi hisobiga momentning bir xil qiymatida tezlikning statik tushishiga olib keladi.

2.14-rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli dvigatelning magnit oqimini kamaytirilgan holatidagi mexanik va elektromexanik tavsiflari.


2.15-rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli dvigatelning magnit oqimi pasaytirilgandagi mexanik tavsiflari.

Normal dvigatellar uchun mexanik tavsiflarning bir-biri bilan kesishish nuqtasi odatda, katta toklarda amalga oshadi. Lekin ko‘pgina zamonaviy mashinalarda tok bo‘yicha o‘ta yuklanish oshirilgan. Zamonaviy mashinalar uchun magnit oqimining pa- sayishidagi tezlik bo‘yicha rostlash turlicha bo‘ladi. Masalan, 2P

rusumidagi mashinalar uchun u (1,5—3,0) mp„ ni tashkil etadi. Shu bilan birga oqim bo‘yicha keng rostlash diapazoniga ega bo‘lgan maxsus mashinalar ishlab chiqarilgan bo‘lib, ular tezlikni (5—10) m„„, gacha oshirishi mumkin. Masalan, ,QIll,Q rusumli ma- shina (5—50) kW quvvat diapazonida 500 ayl/min nominal tezlik bilan aylansa, oqimni pasaytirib uning tezligini 5000 ayl/min gacha ko‘tarish mumkin.
Magnit oqimini kamaytirib olingan mexanik tavsiflar to‘plami 2.15-rasmda keltirilgan. Bundan ko‘rinib turibdiki, magnit oqimi kamaytirilganda bir tavsifdan ikkinchi tavsifga o‘tish dvigatelni generator rejimiga o‘tkazib energiyani tarmoqqa qaytarish bilan olib boriladi {eDS va CBa siniq chiziqlar).
Savol va topshiriqlar

1. 
   Elektr dvigatelning mexanik tavsifi deganda nimani tushu- nasiz?
   
2. 
   Mexanik tavsif turi qanday tanlanadi?
   
3. 
   Nisbiy birlik nima va u qanday aniqlanadi? Kuchlanish, tok va qarshiliklami nisbiy birliklarda ifodalang.
   
4. 
   Moment va tezlikning nisbiy birliklarini aniqlang.
   
5. 
   Yakor zanjiri EYK muvozanat tenglamasini keltiring.
   
6. 
   Dvigatel mexanik tavsifi tenglamasi qanday ko‘rinishga ega va u nimalarga bog‘liq?
   
7. 
   Dvigatel elektromexanik tavsifıning tenglamasi qanday ko‘rinishga ega?
   
8. 
   Dvigatelning tabiiy tavsifi deganda nimani tushunasiz?
   
9. 
   Dvigatelning sun’iy tavsiflari qanday olinadi?
   
10. 
    O‘zgarmas tok dvigateli qanday qilib ishga tushiriJadı?
    
11. 
    Nima uchun o‘zgarmas tok dvigatelini to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘zgarmas tok tarmog‘iga ulab ishga tushirish mumkin emas?
    
12. 
    Dvigatelni dinamik tormozlash qanday amalga oshiriladi?
    
13. 
    Teskari ulab tormozlash sxemasini chizib ko‘rsating.
    
14. 
    Reaktiv qarshilik momentida teskari ulab tormozlash qan- day amalga oshiriladi?
    

7.