O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

Ekinni parvarish qilish. 
Begona o ‘tlar, kasalliklar va zararkunandalarga 
qarshi yotib qolishning oldini oluvchi usullarni qoilashdan iborat.
Hosil bir va ikki bosqichli usullarda yig‘ ishtiriladi.
SA V O L L A R
1. K uzgi javdarning aham iyati va hosildorligi.
2.K uzgi ja vd a r navlarini t a ’riflang.
3.K uzgi ja v d a r yetishtirish texnologiyasini tushuntiring.
2.5. Tritikale
Tritikale 0 ‘zbekistonda keng tarqalgan yangi oziq-ovqat, yem-xashak 
ekini. U serhosil, kasalliklarga, yotib qolishga va boshqa noqulay 
sharoitlarga chidamli o ‘simlik.
Doni oqsil va lizin, triptofan singari almashtirilmaydigan aminokis- 
lotalarga boy. Bug‘doy va javdarga nisbatan donida oqsil 1-4 % ko‘p. 
Kleykovinaning miqdori bug‘doynikiga teng yoki 3-4 % k o ‘p, ammo 
sifati p ast. Shuning uchun tritik a le donining non yopish h am da 
tegirmonboplik sifatlari bug'doynikidan past. Bug‘doy uniga tritikale 
uni 20-30 % qo‘shilib non yopilsa, non sifati yaxshilanadi.
Tritikale doni qandolat sanoatida, pivo tayyorlashda, omixta yem 
tayyorlashda foydalaniladi. 0 ‘zbekistonda tritikale oraliq ekin sifatida, 
yashil massasi uchun ham o'stiriladi. Erta bahorda yetishtirilgan yashil 
massasi bevosita oziqa sifatida hamda ertagi silos, o ‘t uni, briket, granula 
tay y o rlash d a ishlatiladi. U ning silosi va yashil m assasi ta rk ib id a 
hazmlanadigan oqsil bug‘doy va javdarnikiga nisbatan 1 % ko‘p.
0 ‘zbekistonda tritikale, asosan, kuzda sug‘oriladigan va lalmikor 
yerlarda yetishtiriladi. Sug'oriladigan yerlarda, Surxondaryo viloyati 
sharoitida gektaridan 350-600 s yashil massa hosili olingan. Don hosili 
suvlikda 50-60 s/ga ga yetadi.
D u n y o d a ekin m aydoni 2003-yilda 3,08 m ln. ga, h o sildo rlig i 
gektaridan 33,2 sentnerni tashkil etgan.
Tarixi. 
T ritikale yangi va yosh o ‘simlik. U b u g ‘doy va ja v d ar 
avlodlarini chatishtirish natijasida olingan yangi o ‘simlik. Tritikale 
o ‘simligida bug‘doy donining sifati va javdar o ‘simligining noqulay 
sharoitga chidamlilik xususiyatlari mujassamlashgan. Tritikale nomi

---

Tritisum (bug‘doy) va Secale (javdar) so‘zlarining birinchi qismlarini 
q o ‘shilishidan hosil b o ‘lgan. T ritikale b u g ‘do y -jav d ar du rag ay i 
am fid o p lo id larg a m ansub. D astlab b u g ‘d o y -jav d a r 
d u rag ay i 
Germaniyada yaratilgan.
Rossiyada G.M. Meyster, Y.N. Lebedov, V. U. Pisarov, A.I. Derja- 
vinlar (1939) tritikalening hosil bo‘lishini o ‘rganishgan va duragaylarini 
yaratishgan. Hozirda tritikalening yangi, serhosil, kasalliklarga, yotib 
qolishga chidamli navlami yaratish va ulami yetishtirish texnologiyasini 
takom illashtirish b o ‘yicha dunyoning tu rli m am lak atlarid a ilmiy- 
tadqiqot ishlari olib borilmoqda.