Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

22.4. Daromadlarning shakllanish mexanizmi
Bozor iqtisodiyotining belgisi —tovarlarni bozordan sotib olib iste’mol qilinishidir. Buning uchun pul kerak boEadi. Kishilar daromad topib pulga ega boEish uchun mehnat resurslari, moddiy va moliyaviy resurslar o‘z egalari tomonidan bozor qoidalariga binoan ishlatilishi talab qEinadi.
Biroq jamiyatda bunday resurslari boEmagan yoki ularni ishlata olmaganlar ham boEadikl, ularni pul toparlar boqadi. Bular jum-lasiga umuman ish qobiJiyati yo‘q nogironlar, ko‘p bolali boE-ganidan o‘zini toEa ta’minlay olmaydigan xonadonlar, kasailik tufayli vaqtincha ish qobiliyalini yo‘qotganlar, o‘z ixtiyori bilan tarki dunyo qilganlar, ish qobiliyati boEa turib ishsiz qolganlar, turli beva-bechoralar kiradi. Ular tirikchilik oEkazish uchun daromadga

386

ega boMishlari kerak va bunga muhtojiikka qarab YalMning bir qis-mini taqsitnlash orqali erishiladi, ya’ni jamiyat ularga ijtimoiy yor-dam ko‘rsatadi.
Bozor daromadlari ishlab chiqarish sohasida shakllansa, nobo-zor daromadlari bundan so'nggi taqsinilash, ya’ni qayta taqsimJash orqali shakilanadi (22.2-rasm). Bozor daromadi birlamchi asosiy daromad bo'lsa, nobozor daromadi hosila daromad hisoblanadi.

	Budjetdan		Turli	Ijtimoiy-siyosiy
			fondlar	tashkilotlardan
Davlat	beriladigan
			beradigan	tegadigan
	daromad
pensiyasi			daromad	daromad
Ish haqi
Subsidiya	Jamg‘arma ^Xodim-			^Xodim- Bir yo‘la
	pensiyasi	lar ish Grantlar		lar ish	to‘lovlar
		haqi		haqi

Nafaqa

2 2 .2 -ra sm . Taqsitnlash jarayonida darom adlarning shakllanishi
Qayta taqsimlash yuz berganda asosiy daromadlar ularning so-hiblari bilan jamiyatning boshqa a’zolari o'rtasida taqsimlanadi, natijada hosila daromadlar yuzaga keladi, bular jumlasiga nalatjalar,

3 8 7

xayriya puli shaklidagi daromadlar, pensiyalar va budjet tashkilotlari o‘z xodimlariga bergan ish haqi va mukofotlar, budjetdan korxo-nalarga beriladigan subsidiyalar va nihoyat nodavlat tashkilotlari, turli fondlar va ijtimoiy-siyosiy tashkilotlar o‘z xodimlariga bera-digan ish haqi kabilar kiradi.

Qayta taqsimlashda asosiy rolni davlat, firma, xonadon, no­ davlat va ijtimoiy-siyosiy tashkilotlar moliyasi o‘ynaydi.

Ular turli moliyaviy ajratmalar hosil qiladilar. Davlat budjetidan davlat pensiyasi, subsidiyalar, nafaqa va yordam puli ajratiiib ular xonadonlar, firmalar va nodavlat tashkilotlarga beriladi va o‘sha yer-dan turib, qayta taqsimlanadi.
Budjet daromaditii qayta taqsimlashda, ijtimoiy yordam fondi hosil bo'lib, II muhtojlar o‘itasida taqsimlanadi. Qayta taqsimot nodavlat tashkilotlari va fondlar orqali yuz berganda iilarga budjet, homiylik qilgan firmalar, boy-badavlat shaxsiar pul ajratmalari berishadi. Bu ularning daromadini hosil qiladi, ular biindan o‘z xodimlariga ish haqi loriaydi, o‘z moddiy sarflarini qoplaydi va xayr-ehson yo‘li bilan muhtojlarga yordam be rad i. Taqsimot jarayon sifatida ko‘p bosqichlardan o‘tib pirovard daromadlarni hosil qiladi. Bu daromaddarning 2/3 qismini xonadonlar (ahoU) daromadi tashkil etadi.