Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

Real daromad —bu iste’mol qilinadigan tovar va xizmatlar nar-xining 0 ‘zgarishini hisobga olgan daromad boiib, muayyan narx-navo sharoitida pul daromadlariga bozorda nima berilishini bildiradi.

Real daromad ikki narsaga bog'liq boriadi:

0. 
   Qoiga tekkan pul daromadining miqdori. Bu berilishi zarur bolgan pul daromadidan majburiy va ko‘ngilli pu! tolovlari chegirib olinganidan so‘ng qolgan daromaddir. U xarid fondini tashkil etadi.
   
0. 
   Pul birliglniig xarid qobiliyati, bu esa narxga nisbatan teskari mutanosiblikda boiadi, ya’iii narx qimmatlashsa, u pasayadi, narx arzonlashsa, u ortadi, Buni bir misolda ko‘ramiz. Aytaylik, bir oylik qoiga tekkan daromad 1000 mingso‘m. Shu pulga 400 mingso‘mJik kostyum, 300 ming so'mlik kuilka, 250 ming so‘mlik tufli va 50 ming so‘mlik ko'ylak olish mumkin. Narx pasaysa 350 ming so‘mga kostyum, 250 ming so‘mga kurtka, 200 ming so’mga tufli va 40 ming so‘mga ko'ylak olinsa, 160 ming so‘m ortib qoladi (1000-“840=160). Shu pulga qo‘shimcha ravishda yana 1 juft arzonroq tufli olish mumkin. Bu bilan iste’mol ortdi. Bordi-yu narxlar ortib ketsa, iste’mol qisqaradi.
   

Pul birliginiiig qurbiga qarab qoiga tekkan daromadga har xil miqdordagi va sifati turlicha iste’mo! tovarlari xarid etiladi. Shu sababli real daromad aniqlanganda narxlarning o’zgarishi e’tiborga olinishi kerak. Buning uchun iste’mol tovarlari narxining indeksidan foydalaniladi. Bu tovarlar tarkibiga ko’pchilik iste’mol qiladigan tovarlar kiradiki, bular to’plam hosil qiladi.

Bu to’plam iste’molchi savati deb yuritiladi. lining tarkibi ken-gayib boradi, unga yangi tovarlar va xizmatlar kiradi. Bir vaqtlar shaxsiy avtomobillarda yurish, kompyuterlardan, uyali telefon alo-qasidaii foydalanish xarajatlari iste’molchi savatiga kirmagan. Hozir esa bular odatdagi iste’mol tovarlariga aylangan. Shu sababli ular rivojlangan mamlakatlarda iste’molchi savatiga kiradi.

389

Iste’molchi savatini tashkil etuvcM tovar va xizmatlar to‘p-lamining jami bozor Band, ya’fli uiarni xarid etishga ketadigaa pul miqdori tirikchilik qiymati, deb yuritiladi.
Iste’molchi savatiga kirgan jami tovarlar va xizmatlar narxi o‘z-garishiga qarab iste’mol tovarlari narxining indeksi aniqianadi. Masalan, iste’molchi savatidagi tovarlar va xizmatlaming jami narxi 2000-yili 1,50 min, 2002-yili 1,65 min va nihoyat 2003-yili 1,45 min so‘mni tashkil etgan. Agar 2000-yili narxni 100 deb olsak, 2002-yilgi narx 110,0, 2003-yilgi narx esa 96,6 bo‘ladi.
Real daromaddagi (Dr) o‘zgarishlarni aniqlash uchun qo‘lga tekkan pul daromadlar narxlar bilan taqqoslanadi. Buning uchun pul daromadlar indeksi (D;) va narxlar indeksi (Pi)ga bo'linadi.
Bunda Д ^ hosil bo'ladi. Yuqoridagi misolga qiyoslasak,
2000-yili xonadonning qo‘lga tekkan pul daromadi 1,6 min (100),
2002-yili 1,8 min (112,5) va nihoyat 2003-yili 2,0 min (125,0)so‘m

boOgan.Endi buni narxlar indeksiga boOamiz; 2000-yil ^100,0 = 1, 00; 100,0

2002-yil	-	1,02; 2003-yil ^125,0	= 1,29.
^	110,0	96,66

Demak, bunda real daromadning o‘sishi kuzatiladi (1,29>1,0).