Omuxta yemlar, ularning turlari va tayyorlash texnologiyasi

Internet saytlari: 
www.wikipedia;
www.cnshb.ru; 
www.ya-fermer.ru
 
Mavzu matni. Hayvonlarning normal usib rivojlanishi va kerakli miqdorda 
mahsulot berish uchun ratsionning uglevodli, yog’li, mineral moddali va vitaminli 
to‘yimliligidan tashqari proteinli to‘yimligiga alohida e’tibor berish talab etiladi. 
Protein organik moddalar guruhiga kirib organizmda qurilish materiali sifatida 
ya’ni, tanada yangi oqsilning vujudga kelishida mahsulot oqsilining vujudga 
kelishida har xil shiralar (sok) tarkibidagi oqsilning yangilanishi va tiklanishida, 
fermentlar, garmonlar to‘qimalarning aminokislotalarga bo‘lgan talabini 
qondiradigan xususiyati tushuniladi. 
Ta’lim yo‘nalishi negizidagi mutaxassisliklarning vazifasi - talabalar 
bilimlarini chuqurlashtirish va organik sintez mahsulotlari turlari, tuzilishi, ularni 
indentifikatsiyalash ko‘nikmalariga ega bo‘lishi; organik moddalar – xalq 
xo‘jaligidagi deyarli barcha sohalarni xomashyo bilan ta’minlanish vositasi, 
mutaxassislik fanlarining universal tili, ilmiy dunyoqarashning katta bir bo‘lagi. 
Sintezda ro‘y beradigan kimyoviy jarayonlarni texnologiyalashtirish haqidagi eng 
sodda tushunchalarni bilish; organik sintezning muhim mahsulotlari va ularning 
sinflanishi. Organik sintez texnologiyasining xususiyatlari. Organik moddalar ishlab 
chiqarish korxonalari, ularning rivojlanish istiqbollarini bilishi; organik sintezning 
rivojlanishi, kimyoviy bog‘ning hosil bo‘lishi va turlari, valentlik, kovalentlik va 
oksidlanish darajasi, bog‘ energiyasi, bog‘ uzunligi, kovalent radiuslarni hisoblash, 

---

valent burchak, ionlanish potensiali, elektronga moyillik, Van-Der-Vals kuchlari, 
qutblanuvchanlik, kvant mexanik tasavvurlar, molekular orbitallar metodi, 
elektronlar zichligi, ikki va uch markazli bog‘lar, arenlarning o‘ziga xos 
xususiyatlari, ko‘p halqali birikmalar, organik moddalar reaksiyalarining umumiy 
nazariyasi, reaksiya energetikasi, reaksiyaning o‘z-o‘zidan borishi, reaksiya 
kinetikasi, reaksiya tezligiga ta’sir etuvchi omillar, o‘tish holati nazariyasi, 
lokallanish energiyasini hisoblash, organik sintezda kataliz va katalitik jarayonlar, 
geterolitik reaksiyalar, ularning mexanizmi, tadqiq qilish usullari, gomolitik 
reaksiyalar, ularni tadqiq qilish usullari, organik birikmalarning reaksiyaga kirishish 
qobiliyatiga ta’sir etuvchi omillar 
Organik sintez mahsulotlari uchun qo‘llaniladigan tabiiy, sun’iy va sintetik 
xom ashyo manbalari, uglevodorod xom ashyolari va ularni qayta ishlashga 
tayyorlash, xom ashyoga qo‘yiladigan talablar, gazsimon uglevodorodlarni tozalash 
usullari, gazsimon uglevodorodlarni quritish usullari, suyuq uglevodorodlarni 
ajratish usullari, qo‘shbog‘li monomerlar ishlab chiqarish uchun qo‘llaniladigan 
xom ashyolar, o‘simlik xom ashyo materiallar va ularni qayta ishlash, kislorodli 
organik birikmalar ishlab chiqarish uchun qo‘llaniladigan xom ashyo manbalari, 
yuqori yog‘ kislotalari va spirtlar ishlab chiqarish uchun qo‘llaniladigan xom ashyo 
manbalari, yuqori yog‘ kislotalari va spirtlar ishlab chiqarishda foydalaniladigan 
xom ashyolar, erituvchi va ekstragentlar, pestitsidlar va o‘simliklarini himoya qilish 
vositalar, ferment preparatlarini; 
Organik 
sintez 
mahsulotlari 
va 
ularni 
sinflanishi, 
organik 
sintez 
texnologiyasining xususiyatlari, organik sintezda qo‘llaniladigan xom ashyolar 
parafinlar, olefinlar, naftenlar, aromatik uglevodorodlar, asetilen, uglerod oksidi va 
sintez-gaz olish texnologiyalari, fizik-kimyoviy xossalari, organik sintezda 
qo‘llaniladigan asosiy kimyoviy jarayonlar, galogenlash, gidroliz, gidratatsiya, 
degidratatsiya, eterifikatsiya, amidlash, alkillash, sulfatlash, sulfirlash, oksidlash, 
gidrirlash, degidrirlash, uglerod oksidi asosidagi sintezlar, karbonil guruhi bo‘yicha 
kondensatsiya; 
Proteindan foydalanish koeffitsienti hazmlanadigan azot necha foiz hayvon tanasida 
jamgarilishini ko‘rsatadi. har xil turdagi ozuqalarning biologik to‘liqqiymatliligi 
tug‘risida klinik ko‘rsatkichlariga qarab (hayvonning qoni yoki suti tarkibidagi: 
mochevina miqdori bo‘yicha) bilvosita fikrlash mumkin.Hayvon organizmida 
mochevinaning aminokislotaning aminsizlanishida ajraladigan ammiak va uglerod 
dioksidi jigarda sintez qilinadi. 1 gramm molekula mochevina hosil bo‘lishi uchun 
organizm 70 kkal almashinuv energiya sarflaydi. Shuning uchun ham hayvonlar 
ratsionida hazimlanuvch protein bilan ortikcha oziqlantirilganda uzining 
mahsuldorligini biroz kamaytiradi. O‘simiklar, mikroblar va hayvonlar oqsillari bir 
xil murakkablikga ega bo‘lmagan har xil turdagi 23 ta aminokislota polimerlarining 
kimyoviy birikmalaridan tashkil topgan. 
Hayvon organizmi va ozuqa moddalarga oqsillar, uglevodlar va yog’lar farqli 
ularok tarkibida uglerod, kislorod va vodoroddan tashqari 16% azot ham saqlaydi. 
Fermentlar va garmonlarni hosil qiluvchi oqsillar yuqoridagilarga qo‘shimcha 
holda fosfor, temir (gemoglobin) magniy (xlorofill) mikroelementlar va vitaminlarni 

---

ham saqlaydi. O‘simiklar hayvonlar va mikroblarning ayrim oqsillaridagi 
aminokislotalar (metionin, sistin va sistein) oltinugurt saklaydi. 
O‘simiklar, mikroblar va hayvonlar tuqimalarning ayrim qismdagi 
oqsillarning hazmlanishi bir xil emas. Protoplazma oqsillari yaxshi hazmlanadi, 
yadroniki yomon yoki umuman hazmlanmasligi mumkin. 
Ozuqa proteinidagi aminokislotalar va sanoatda chiqariladigan sintetik 
aminokislotalar hayvonlar va mikroorganizmlar tomonidan maxsus fermentatsiyasiz 
ham hazmlanishi mumkin. 
Ayrim ozuqalar proteinning hazmlanishiga tusqinlik qiluvchi ingibitor 
moddalarni ham saqlaydi. Bu ingibitorlar proteolitik fermentlar faoliyatini tuxtatadi. 
Ayniqsa proteolitik fermentlar ingibitori dukkaklilar donida (soya, nuxat va 
boshqalarda ko‘p bo‘ladi. 
Hayvonlar o‘simlik ozuqalar bilan oziqlantirilganda lizin, metionin, triptofan 
va boshqa aminokislotalarga bo‘lgan talabi amalda sharoitda qondiriladi.