Ona tili va adabiyoti ( qozoq, tojik tili va adabiyoti)

O‘ZBEK TILI

O‘zbek tili fanidan olimpiadaning birinchi, ikkinchi, uchinchi bosqichi umumta’lim maktablarining 9-11 sinflarda o‘tkaziladi. Kasb-hunar kolleji va akademik litseylarida birinchi bosqich 1-3 kurslarda, ikkinchi, uchinchi bosqich 2-3 kurslarda o‘tkaziladi. Olimpiadaning birinchi va ikkinchi bosqichi 3 turda ( yozma ish, test sinovlari, og‘zaki) o‘tkaziladi. Uchinchi va to‘rtinchi bosqichi 2 turda ( yozma ish, test sinovlari) o‘tkaziladi. Olimpiada sinovlarini quyidagi tartibda o‘tkazish tavsiya etiladi.

9-11 sinf (2-3 kurs)larda birinchi (ta’lim muassasasi) va ikkinchi (tuman), uchinchi (viloyat) va to‘rtinchi (Respublika) bosqichlarida o‘quvchilar erkin mavzuda matn yozadilar.

Mazkur turda o‘quvchining yozma nutq qobiliyati, mustaqil fikrlashi hamda savodxonlik darajasi sinovdan o‘tkaziladi. Matn yaratish uchun 2 soat (120 daqiqa) vaqt ajratiladi.

Bunda matnlarning minimal hajmi quyidagicha bo‘lishi kerak. 9-sinf – 2-2,5 bet; 10-sinf: 2,5-3 bet; 11-sinf: 3-4 bet.

Birinchi va ikkinchi bosqichda eng yuqori ko‘rsatkich 40 balni, uchinchi va to‘rtinchi bosqichda eng yuqori ko‘rsatkich 50 balni tashkil etadi.

Masalan:

YOzma ish quyidagi mezonlar asosida baholanadi

№	Mazmuni	Ball
		1,2 bosqich ballari
1	Mavzu to‘g‘ri, to‘liq va batafsil yoritilgan bo‘lsa-3 (5) ball,ijodiylik ruhi aniq ko‘rinib turgan bo‘lsa-3 (4) ball; fikrni bayon qilishda izchillik ta’minlangan bo‘lsa - 2 (3) ball; fikr bayonida takrorlar bo‘lmasa-2 (3) ball	10
2	Reja mustaqil va ijodiy tuzilgan bo‘lib, reja bandlari mavzuga mos kelsa	1
3	Mavzuni yoritishda adabiy materiallardan o‘rinli foydalansa	1
4	Mavzuni hozirgi davr bilan bog‘lay olsa	1
5	Fikrlar mustaqil bo‘lib, manbadan aynan ko‘chirilmagan bo‘lsa	1
6	Mavzuga mos epigraf tanlay olsa	1
7	Matn qo‘shimcha fikrlar (OAV va internet materiallari) bilan to‘ldirilgan bo‘lsa	1
8	So‘z boyligi, ifoda qurilishi va uslubi adabiy til talablariga mos bo‘lsa	1
9	Matn mazmunining ta’sirchanligi uchun: matnda milliy va umuminsoniy qadriyatlar o‘rinli qo‘llangan bo‘lsa	1
10	Ish xulosalangan bo‘lsa, xulosa asosiy fikr bilan bog‘langan bo‘lsa	1
11	Matn husnixat bilan yozilgan bo‘lsa	1
	Jami:	20 ball

№	Savodxonligi	ball
1	Matnda hech qanday grammatik xato bo‘lmasa.	20
2	Matnda 1 ta imlo, 1ta ishora xato bo‘lsa	19
3	Matnda 1 ta qo‘pol bo‘lmagan uslubiy, 1 ta imlo, 1ta ishora xato bo‘lsa	18
4	Matnda 1 ta qo‘pol bo‘lmagan uslubiy, 2 ta imlo, 2 ta ishora xatosi bo‘lsa	17
5	Matnda 2 ta qo‘pol bo‘lmagan uslubiy, 3 ta imlo, 3 ta ishora xato bo‘lsa	16
6	Matnda 2 ta uslubiy, 4 ta imlo, 4 ta ishora xatosi bo‘lsa	15
7	Matnda 3 ta qo‘pol bo‘lmagan uslubiy, 4 ta imlo, 4 ta ishora xato bo‘lsa	14
8	Matnda 3 ta uslubiy, 5 ta imlo, 5 ta ishora xato bo‘lsa	13
9	Matnda 4 ta uslubiy, 6 ta imlo, 6 ta ishora xato bo‘lsa	12
10	Matnda 5 ta uslubiy, 7 ta imlo, 7 ta ishora xato bo‘lsa	11
11	Matnda 6 ta uslubiy, 8 ta imlo, 8 ta ishora xato bo‘lsa	10
12	Matnda 7 ta uslubiy, 9 ta imlo, 9 ta ishora xato bo‘lsa	9
13	Matnda 8 ta uslubiy, 10 ta imlo, 10 ta ishora xato bo‘lsa	8
14	Matnda 9 ta uslubiy, 11 ta imlo, 11 ta ishora xato bo‘lsa	7
15	Matnda 10 ta uslubiy, 12 ta imlo, 12 ta ishora xato bo‘lsa	6
16	Matnda 10 dan ortiq uslubiy, 13 ta imlo, 13 ta ishora xato bo‘lsa	5
17	Matnda 10 dan ortiq uslubiy, 14 ta imlo, 14 ta ishora xato bo‘lsa	4
18	Matnda 10 dan ortiq uslubiy, 15 ta imlo, 15 ta ishora xato bo‘lsa	3
19	Matnda 10 dan ortiq uslubiy, 16 ta imlo, 16 ta ishora xato bo‘lsa	2
20	Matnda 10 dan ortiq uslubiy, 17 ta imlo, 17 ta ishora xato bo‘lsa	1
21	Matnda 10 dan ortiq uslubiy, 18 ta imlo, 18 ta ishora xato bo‘lsa	1

Izoh: ba’zan o‘quvchining yozma ishidagi xatolar miqdori yuqoridagi mezonga mos kelmasligi mumkin. Bunday hollarda 2 ta ishoraviy xatoni 1 ta imlo xato o‘rnida, 2 yoki 3 ta imlo xatoni 1 ta uslubiy xato sifatida ham baholash mumkin.

Test topshiriqlari.

Olimpiadaning birinchi, ikkinchi bosqichlarida o‘quvchilar 25 ta (17 ta javobi tanlanadigan test va 8 ta javobi yoziladigan testlar beriladi) test topshirig‘ini bajaradilar. Test topshiriqlarini bajarishga 50 daqiqa vaqt ajratiladi. Har bir to‘g‘ri bajarilgan test savoliga 2 baldan, noto‘g‘ri bajarilgan topshiriqqa 0 ball qo‘yiladi. Eng yuqori ko‘rsatkich 50 balni tashkil etadi.

3 (viloyat) bosqichida 40 ta (30 ta javobi tanlanadigan test va 10 ta javobi yoziladigan testlar), 4 bosqich (Respublika) olimpiadasida esa o‘quvchilarga 40 ta test topshirig‘i beriladi. Test topshiriqlarini bajarishga 80 daqiqa vaqt ajratiladi. Har bir to‘g‘ri bajarilgan test savoliga 1,25 ball, noto‘g‘ri bajarilgan topshiriqqa 0 ball qo‘yiladi. Eng yuqori ko‘rsatkich 50 balni tashkil etadi.

Test topshiriqlarini tuzishda o‘quvchilar o‘quv dasturi doirasida o‘zlashtirgan barcha nazariy va amaliy bilim, tushunchalar qamrab olinishi lozim. Bunda testlar:

• 
  belgilangan mavzular bo‘yicha olingan bilim, ko‘nikma va malakalarni sinash ko‘rinishlarida bo‘lishi;
  
• 
  har bir o‘quvchiga beriladigan savollarning oddiylik va murakkablik darajasi va mavzu doirasi bir xil bo‘lishi;
  
• 
  o‘quv dasturini o‘rganish jarayonida singdirilgan va mustaqil o‘zlashtirish uchun berilgan rejadagi yoki unga bevosita bog‘liq bo‘lgan mavzularga oid bo‘lishi;
  
• 
  savollar murakkab, o‘rtacha va sodda bo‘lib, qisqa va tushunarli tarzda tuzilishi lozim.
  

Masalan:

Og‘zaki suhbat

Bu turda o‘quvchining kundalik hayotida zarur bo‘lgan so‘zlashuv mavzulariga e’tibor qaratiladi. Masalan: Ko‘hna Toshkent haqida nimalarni bilasiz? O‘zbekistonning sport ustalari haqida ma’lumot bering. Nima sababdan «Oltin kuz» deymiz? Onangizga ta’rif bering va h.k. Og‘zaki suhbat uchun eng yuqori ko‘rsatkich 10 ball.

Og‘zaki suhbatda:

• 
  tanlangan she’riy parchani yoddan ifodali va ravon ayta olishi;
  
• 
  matnni har ikki tilda tushungan holda bayon qila olishi va unga munosabat bildira olishi;
  
• 
  so‘z va so‘z shakllarini nutqda to‘g‘ri qo‘llay olishi;
  
• 
  so‘z va so‘z birikmalarini adabiy talaffuz me’yorlariga amal qilgan holda ayta olishi lozim.
  

Og‘zaki tur bo‘yicha o‘quvchilar bilimi quyidagicha baholanadi:

T.r.	Mazmuni	Ball
1	O‘quvchi berilgan mavzuni tushunib shu asosda mustaqil ijodiy fikrlab, og‘zaki hikoya tuza olsa	1
2	Fikrlari mantiqli va asosli bo‘lsa	1
3	O‘rinli misollar keltirsa	1
4	SHe’riy asarni yoddan ifodali aytsa	2
5	Matn mazmunini har ikki tilda tushuntira olsa	1
6	Qo‘shimcha savollarga to‘liq va aniq javob bersa	2
7	Fikrini izchillik bilan mantiqiy bayon qilsa	1
8	Jumlalarni ravon tuzsa, so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz qilsa	1
	Jami:	10 ball

Barcha bosqichlarda umumiy ko‘rsatkich 100 balni tashkil kiladi.