Ontogenez psihologiyasi fanining predmeti, muommolari va tatqiqot metodlari

2.12. Kichik yoshdagi o'quvchilarning aqliy rivojlanishining xususiyatlari
Maktabga kirish bola hayotida yangi yosh davrining boshlanishi - boshlang'ich maktab yoshining boshlanishi, uning etakchi faoliyati o'rganishdir.
L.S. Vygotskiy boshlang'ich maktab yoshida aqlning intensiv rivojlanishini qayd etdi. Fikrlashning rivojlanishi, o'z navbatida, idrok va xotirani sifat jihatidan qayta qurishga, ularni tartibga solinadigan, o'zboshimchalik bilan jarayonlarga aylantirishga olib keladi.
7-8 yoshli bola odatda ma'lum toifalarda o'ylaydi. Keyin umumlashtirish va mavhumlash qobiliyatining ma'lum darajada rivojlanishi bilan bog'liq bo'lgan rasmiy operatsiyalar bosqichiga o'tish sodir bo'ladi [7;33].
O'rta bo'g'inga o'tish davrida maktab o'quvchilari mustaqil fikr yuritishni, xulosa chiqarishni, taqqoslashni, tahlil qilishni, xususiy va umumiyni topishni, oddiy naqshlarni o'rnatishni o'rganishlari kerak.
Agar 1-2-sinf o'quvchilari, birinchi navbatda, ob'ektning harakatini (nima qiladi) yoki uning maqsadini (nima uchun) tavsiflovchi tashqi belgilarni aniqlasalar, 3-4-sinflarda o'quvchilar allaqachon unga tayanishni boshlaydilar. o'quv jarayonida shakllangan bilim, g'oyalar.
Kichik maktab o'quvchisi o'z rivojlanishida alohida ob'ektni, hodisani tahlil qilishdan ob'ektlar va hodisalar o'rtasidagi aloqalar va munosabatlarni tahlil qilishgacha boradi. Ikkinchisi o'quvchining atrofdagi hayot hodisalarini tushunishi uchun zaruriy shartdir.
Talabalar uchun sabab-oqibat munosabatlarini tushunishda alohida qiyinchiliklar yuzaga keladi. Yosh o'quvchi uchun sababdan sababga bog'lanishdan ko'ra, sababdan ta'sirga bog'lanish osonroqdir. Bu tushunarli: sababdan ta'sirga to'g'ridan-to'g'ri bog'liqlik o'rnatiladi, faktlarni teskari tartibda ko'rib chiqish ko'pincha bolaning kuchidan tashqarida bo'lgan turli sabablarni tahlil qilishni o'z ichiga oladi.
Nazariy fikrlashning rivojlanishi, ya'ni. tushunchalarda fikrlash, kognitiv faoliyatni va boshqa odamlarga va o'ziga bo'lgan munosabatlarning tabiatini o'zgartiradigan boshlang'ich maktab yoshining oxiriga kelib aks ettirishning paydo bo'lishiga yordam beradi (tushunchalarning o'z tabiatini o'rganish). [8;13]
O'rganish ta'sirida xotira ikki yo'nalishda rivojlanadi:
og'zaki-mantiqiy, semantik yodlashning roli va o'ziga xos salmog'i kuchayadi (vizual-majoziy yodlash bilan solishtirganda); bola o'z xotirasini ongli ravishda boshqarish va uning namoyon bo'lishini (esda saqlash, ko'paytirish, eslab qolish) tartibga solish qobiliyatiga ega bo'ladi.
Birinchi signal tizimining nisbatan ustunligi bilan bog'liq holda, kichik yoshdagi o'quvchilarda vizual-majoziy xotira ko'proq rivojlangan. Bolalar xotirada aniq ma'lumotlarni yaxshiroq saqlaydilar: hodisalar, yuzlar, ob'ektlar, ta'riflar va tushuntirishlardan ko'ra faktlar. Ular semantik aloqalarni bilmasdan, mexanik takrorlash orqali eslab qolishga moyildirlar. Ular ko'pincha matnni so'zma-so'z yodlashadi! [5;33]
Buning sababi, kichik o'quvchi yodlash vazifalarini qanday ajratishni bilmasligi (nimani so'zma-so'z eslash kerak va umumiy ma'noda - buni o'rgatish kerak).
U hali ham nutqni yaxshi bilmaydi, matnni o'z so'zlari bilan takrorlashdan ko'ra hamma narsani yodlab olish osonroq. Bolalar hali ham semantik yodlashni qanday tashkil qilishni bilishmaydi: materialni semantik guruhlarga bo'lish, yodlash uchun kuchli nuqtalarni ajratib ko'rsatish, matnning mantiqiy rejasini tuzish.
O'rta bo'g'inga o'tish orqali o'quvchida ma'noni, materialning mohiyatini, dalillarni, dalillarni va mantiqiy fikrlash sxemalarini yodlash va takrorlash qobiliyatini rivojlantirish kerak.
Talabani materialni eslab qolish uchun maqsadlarni to'g'ri belgilashga o'rgatish juda muhimdir. Yodlashning mahsuldorligi motivatsiyaga bog'liq. Agar talaba materialni ma'lum bir munosabat bilan yodlab olsa, u holda bu material tezroq esda qoladi, uzoqroq esda qoladi, aniqroq takrorlanadi.
Boshlang'ich maktab yoshidagi o'g'il va qiz bolalarning yodlashda ma'lum farqlar mavjud. Qizlar o'zlarini qanday majburlashni biladilar, o'zlarini yodlashga tayyorlaydilar, ularning o'zboshimchalik bilan mexanik xotirasi o'g'il bolalarnikiga qaraganda yaxshiroq. O'g'il bolalar yodlash usullarini muvaffaqiyatli o'zlashtiradilar, shuning uchun ba'zi hollarda ularning vositachi xotirasi qizlarnikiga qaraganda samaraliroq bo'ladi.
O'rganish jarayonida idrok yanada tahliliy, farqlanadi, uyushgan kuzatish xarakterini oladi; idrok etishda so‘zning roli o‘zgaradi. Birinchi sinf o'quvchilari uchun so'z birinchi navbatda nomlash funktsiyasiga ega, ya'ni. mavzuni tanib olgandan keyin og'zaki belgidir; katta yoshdagi o'quvchilar uchun so'z nomi ob'ektni chuqurroq tahlil qilishdan oldingi eng umumiy belgidir.
Idrok etishning rivojlanishida o`quvchilarning muayyan predmetlarni idrok etishdagi faoliyatini maxsus tashkil etuvchi, ularga predmet va hodisalarning muhim belgilarini, xossalarini aniqlashga o`rgatuvchi o`qituvchining o`rni katta. Idrokni rivojlantirishning samarali usullaridan biri bu taqqoslashdir. Shu bilan birga, idrok chuqurlashadi, xatolar soni kamayadi. [8;31]
Boshlang'ich maktab yoshida diqqatni ixtiyoriy tartibga solish imkoniyatlari cheklangan. Agar yoshi kattaroq o'quvchi o'zini qiziqtirmaydigan, mehnatga e'tibor berishga majburlay olsa.