Oshkent davlat transport universiteti

3.3. Yer ishlarni hajmini aniqlash
3.3.1. Bo’ylama profilni tahlil qilish

Yer ishlari hajmini hisoblashdan avval bo’ylama profil tahlil qilinib o’ymadan ko’tarmaga (yoki ko’tarmadan o’ymaga) o’tish joylari (nol nuqtalar), normal va baland ko’tarmalar chegaralari (o’tish nuqtalari), burilish joylarini boshlanish va tugash o’rnilari, ko’prik tayanchlarining joylashish o’rnilarini va shu joydagi ishchi belgilar aniqlanadi.

A) O’ymadan ko’tarmaga (yoki ko’tarmadan o’ymaga) o’tish joylarini (nol nuqtalar) aniqlash. Nol nuqtalarning o’rni 3.3-rasmda keltirilgan sxema asosida quyida keltirilgan ifoda orqali aniqlanadi:
(3.1)

bu yerda, X – uchastka boshidan nol nuqtagacha bo’lgan masofa;

H₁, H₂ – uchastkaning boshi va oxiri ishchi otmetkalari, m;
L – uchastka uzunligi , m.

3.3 - rasm. Nol nuqtalar o’rnini aniqlash sxemasi

Nol nuqtalar o’rnini aniqlash bo’yicha hisoblar 3.2-jadvalda keltirilgan.

3.2 – jadval. Nol nuqtalarni aniqlash

Nuqtalar raqami	H1, m	H2, m	L, m	X, m	Nuqtalar piket o’rni
1	2.56	1.71	44	33	ПК 67+56
2	2,37	0,85	56	74	ПК 76+56
3	2,2	2,34	79	49	ПК 80+79
4	3.72	2.54	41	59	ПК 83+59
5	1.63	0.8	20	60	ПК 86+80

B) Normal va baland ko’tarmalar chegaralarini (o’tish nuqtalari) aniqlash. O’tish nuqtalari 3.4-rasmda keltirilgan sxema asosida quyidagi ifodalardan foydalanib aniqlanadi:
agar H₁ > H₂ bo’lsa (3.2)
agar H₁ < H₂ bo’lsa (3.3)
bu yerda, H₀ – normal ko’tarmalardan baland ko’tarmaga o’tish nuqtadagi ishchi otmetka, H₀ = 6 m;
V) Yo’lning egri qismining boshlanishi va tugash joylarini aniqlash. Yo’lning egri qismida yer polotnosi kengligi Δ qiymatga kengayadi. Δ ning qiymati egri uchastkaning radiusiga mos ravishda [3] dan qabul qilinadi. Berilgan bo’ylama profildagi egrilik bo’yicha ma’lumotlar 3.4-jadvalda keltirilgan.

3.4 – jadval. Egrilik bo’yicha ma’lumotlar

№	Egrilikning boshlanish o’rni	Egrilikning tugash o’rni	Egrilikning radiusi, m	Δ, m
1	ПК 76+30	ПК 80+50	1000	0,4

G) Ko’prik tayanchlarining joylashish o’rnilarini va shu joydagi ishchi belgilar aniqlanadi. Ko’prik bo’yicha hisoblar 3.5-rasmda keltirilgan sxema asosida bajariladi.

3.5 - rasm. Ko’prik bo’yicha hisoblarni bajarish uchun sxema

Berilgan topshiriq bo’yicha bo’yicha markazi ПК 72+65 da joylashgan, tirqishining uzunligi 38 m bo’lgan temir beton ko’prik bor.

1. 
   Ko’prik uzunligini aniqlash
   

Quyidagi ikki formulalar biridan foydalanib ko’prik uzunligi aniqlanadi:
agar l < 10 m bo’lsa (3.4)
agar l > 10 m bo’lsa (3.5)
bu yerda, l – ko’prik tirqishi uzunligi, l = 38m;
H₁ va H₂ – ko’prik joylashgan piket chegaralari ishchi belgilari, H₁ = 8.55 m va H₂ =10.6 m;

2. 
   Ko’prikning boshlanish va tugash joylari piket o’rnini aniqlash
   

Ko’prikning boshlanish va tugash joylari piket o’rni quyidagi formulalardan foydalanib aniqlanadi:
ПК _kb = ПК _km – L_k / 2 (3.6)
ПК _kt = ПК _km + L_k / 2
ПК _kb=72+46
ПК _kt=72+84

3. 
   Ko’prikning boshlanish va tugash joylari ishchi belgilarini aniqlash
   

Ko’prikning boshlanish va tugash joylari ishchi belgilarini aniqlash uchun yuqorida keltirilgan sxemadan foydalanib uchburchaklarning o’xshashlik shartidan x₁ va x₂ uzunliklarning qiymatlarini aniqlaymiz:
(3.8)
Berilgan topshiriq bo’yicha H_km = 8,45 m, yuqoridagi hisoblarga asosan a₁ = 42 m, c₁ = 60 m, a₂ = 22 m, c₂ = 40 m, u holda
m;
m;
x₁ va x₂ uzunliklarning qiymatlarini aniqlaganimizdan so’ng quyidagi formulalardan foydalanib ko’prikning boshlanish va tugash joylari ishchi belgilarini aniqlaymiz:
(3.9)
(3.10)
H_kb=11.3
H_ko=11.3