TOVUSH ORTISHI
1. SO‘Z YASOVCHI QO'SHIMCHALAR QO'SHILISHI NATIJASIDA TOVUSH ORTISHI:
SIFAT YASALISHI:
Ayrim so'zlardan sifat yasalganda so'z asosida tovush ikkilanishi, ya'ni tovush or- tishi kuzatiladi. achi + q = achchiq
isi + q = issiq
sasi + q = sassiq
fan + iy = fanniy
his + iy = hissiy
tib + iy = tibljiy
OT YASALISHIDA TOVUSH ORTISHI:
jiz + a = jizza
shar + os= sharios
chuv + os = chuvyos
var + ak= varrak
g'ur + ak = g'urrak
2. SINTAKTIK SHAKL YA&OVCHI QO'SHIMCHALAR QO'SHILISHI NATIJASIDA TOVUSH ORTISHI:
Parvo, obro‘, mavqe, avzo so'zlariga I va II, III shaxs egalik qo'shimchasi; mavzu so'ziga I va II shaxs egalik qo'shimchasi qo'shilganda so'z asosida til o'rta, jarangli, sirg'aluvchi undosh (y) ortadi va shunday yoziladi.
parvo + im = parvoyim
obro' + ing = obro'ying
mavqe + imiz mavqeyimiz
mavzu + ingiz = mavzuyingiz
avzo + im = avzoyim
U, bu, shu, o'sha olmoshlariga -ga, -da, -dan, -day, -cha, -aqa qo'shimchalari va egalik qo'shimchalari qo'shilsa so'z asosida til oldi jarangli, portlovchi (n) undoshi ortadi va shunday yoziladi
u + ga = unga
shu + dan = shundan
bu + day - bunday
o'sha + aqa = o'shanaqa
u + im = unim
bu + im = bunim
3. LUG'AVIY SHAKL YASOVCHI QO'SHIMCHALAR QO'SHILISHI NATIJASIDA TOVUSH ORTISHI:
Yemoq, demoq fe’llariga majhul nisbat va birgalik nisbat shakllari hamda harakat nomi shakli qo'shilganda so'z asosida til o'rta, jarangli, sirg'aluvchi undosh (y) ortadi va shunday yoziladi:
yemoq + il = yeyilmoq
demoq + il = deyilmoq
yemoq + ish = yeyishmoq
demoq + ish = deyishmoq
4. TALAFFUZDA TOVUSH ORTISHI
So'zlarda unlilar yonma-yon kelganda ular orasida talaffuzda y tovushi ortgan holda aytiladi, lekin shunday yozilmaydi.
Keng unlidan keyin tovush ortishi:
said > sayid,shoir > shoyir,doim > doyim
Tor unlidan keyin'tovush ortishi:
tabiat > tabiyat, shariat > shariyat, shior > shiyor
III.TOVUSH ALMASHISHI
1.SO'Z YASOVCHI QO'SHIMCHALAR QO'SHILISHI NATIJASIDA TOVUSH ALMASHISHI:
Do'stlaringiz bilan baham: |
