O‘zbek adabiyoti tarixi (Eng qadimgi davrlardan XV asrning hirinchi yarmigacha)

Sabzeki shifoyi mardumi diltangast,
Z-o‘ ma’naviyonro adabu farhangast.
Harchand nazar hame kunam dar korash, Aybash ba juz in ncstki nomash bangast (Diltang kishilar dardig’a shifo yashil o‘tdirki, undan ma’ni ahllari adab va ilm o‘rganadi. Qanchalik uning qilmishini ko‘zdan kechirmayin, “Bang” deb atalishidan boshqa uning hech qanday aybi yo‘q.)
Ajab holatturkim, badnomdurmen, bovujudi ulki, bang nek* tas’hifidur. Yana mening asli otim “kanab”turkim, el ani evrubturlar, “bang” bo‘lubturmen. Ba’zi oriflar asror derlar, ul sababtinkim, harkim- ni tutsam berk tutarman. Mardona kishi kerakkim, mening birlan turush- qay. Misra:
Masaldur el aro “turdiyu mardi”
(El aro sher ham mard).
Ne mubosharat bobinda tekma kishi mening yoimni torta olmaskim, qattiq tortqichidurmen va mahkam urg'uchi va suhbat maydoninda ul qa- dar andozdurmenkim*, badnafslar mening sifatimda aytibturlar. Nazm: Har nechakim, bo‘lsa uzuk aysh aro, Tushmas aning hech gaz o‘qi xato.
Va mashhurdirkim, Ubayd Zokoniy^{1 6} aytibtur: “Har xotun va otu- nekim, cllik o‘g‘ul va qiz onasi bo‘lub yuz yashab, dunyodin naql qilsa, agar Bangi suhbatig‘a musharraf bo‘lmaydur, tahqiq bilingkim, dunyo­din bekor boribtur. Lo‘tudek* bolon urushtirmoqliqda xud ne dersan? Tasbih toshlog‘ondin so‘ngra, agar qovundin tog^L-tog‘ bo‘isa va uzum- din bog‘-bog‘kim, yuz evurmon, andoqkim, bangilar aytibturlar. Nazm:
'16 <7bayd Zokoniy — a— is nd Xoja N izomiddin UbavduUo, forf-tojik niumtom adabiyoti namoyandalaridan. 1370-yili vafot ctgan. «Axloq ul-ashrol’» (Aslzodaiar axloqi), «Dah fas!» (G‘n bob), «Risoiai dilkusho» (Ko'ngilni ochuvclv rissOa). «Ushshoqnoma» (Oshiqlar haqida kiitob), «Mushk va turba» (Sichqon va rnushok) kabi asarlari va dostonlari bilan mashhordir. Hazil- motoyiba va hajviyotlari risolalarda uchraydi. Ayniqsa, Salmon Sovajiy bilan birinchi maria uchrashuvda bu olog‘ shoirga nisbat bcrib aytgan bayti mashhordir. Ana sho hajviy baytdan keyin ikkala shoir tanishadi va Ubayd Zokoniy Salmon Sovajiyning marhamatiga sazovor bo'ladi. Bu to‘g‘rida Davlatshoh Samarqandiy «Tazkirat ush-shoaro» (Toshkcnt, G‘afiir G‘olom nomidagi Adabiyot va san'at nashriyoti, 1981, 121-b.) asarida sho bayt bilan boy‘liq hikoyat kcltiradi. Davlatshoh Samarqandiy Ubayd Zokoniyning o‘z davrida katta hormat-chliromga sazovor shoir boMganini ko'rsatadi.
“Мо ko‘hi kulicharo palangem,