O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЕР ТАРКИБИ — давлат ер фон-
дининг халқ хўжалиги тармоқлари 
ўртасидаги тақсимоти, ер турлари-
нинг нисбати, салмоғи ва майдон 
кўрсаткичлари бўйича маълумотлар 
йиғиндиси. Ўзбекистон Республикаси-
нинг яхлит ер фонды қандай мақсадда 
фойдаланишига қараб қуйидагиларга 
бўлинади: қ.х. ерлари; аҳоли пунктлари 
ерлари (шаҳарлар, шаҳарчалар, қишлоқ 
аҳоли пунктлари ерлари); саноат, транс-
порт, алоқа ва б.нинг ерлари; табиат-
ни муҳофаза қилиш, соғломлаштириш, 
рекреацион 
ва 
тарихий-маданий 
мақсадларга мўлжалланган ерлар; ўрмон 
фонди ерлари, сув фонди ерлари, захи-
ра ерлар. Қ.х. эҳтиёжлари учун бериб 
қўйилган ёки ана шу мақсадларга атаб 
ажратилган ерлар қ.х.га мўлжалланган 
ерлар деб ҳисобланади. 
ЕР 
ТЕКИСЛАГИЧЛАР - 
ўзлаштириладиган ерларни ва экин 
экиладиган далаларни экин экиш ва 
суғориш учун қулай ҳолатга келтириб 
текислайдиган қ. ҳ. машиналари; узун 
рамали, чўмичли ва ағдаргичли хил-
лари бор. Узун рамали Е. т. трактор-
ларга тиркаб ишлатилади. Чўмичли Е. 
т. далаларни узил-кесил текислашда 
қўлланилади. Иш органи олди, усти ва 
туби очиқ чўмич ковшдан иборат. У ра-
мага маҳкамланади. Чўмичнинг қуйи 
қисмига дўнгликларни кесувчи пичоқ 
ўрнатилган. Е. т.да чўмични маълум ба-
ландликка ўрнатадиган механизм бор. 
Е. т. ҳаракатланганда чўмич 20 см гача 
бўлган дўнгликларни кесиб, пастқам 
жойларга суриб текислайди. Е. т. гидрав-
лик механизм ва лазер нурлари б-н иш-
лайдиган автоматик ростлаш механизм-
лари б-н ростланади.
Ағдаргичли Е. т. экин экиш олди-
дан тупроққа ишлов бериш учун хизмат 
қилади; иш органи ҳаракат йўналишига 
нисбатан бир оз кия ўрнатилган 
бир ёки бир нечта ясси ёки ёйсимон 
ағдаргичлардан иборат. Булар 3 гуруҳга 
бўлинади: ер текислагич-мола, экин экиш 
олдидан тупроқни текислагич-ёйгич ва 
судратма (волокуша)ли Е. т. шоли экиш 
учун сув бостириладиган далалардаги но-
текисликлар 3 см, эгатдан суғориладиган 
далаларда 5 см, сунъий ёмғирлатиб 
суғориладиган далаларда эса 10 см дан 
ошмаслиги лозим. Ағдаргичли Е. т.нинг 
қамров кенглиги 6—8 м. Ер текислагич-
моланинг иш органи гидроцилиндр ер-
дамида олд томонга қиялантирилганда 
тупроқ нотекисликларни кесади, орқага 
қиялантирилганда эса дала бетини бир 
оз зичлайди (молалайди). Текислагич-
юмшаткич тишли тирма (борона) б-н 
қўшиб ишлатилади, у дала бетини 10 см 
чуқурликда юмашатиб, кетидан текислаб 
кетади.