O’zbekiston musulmonlari idorasi jo`ybori kalon ayol-qizlar o’rta maxsus islom ta’lim muassasasi

II-Bob. Urfga doir fiqhiy hukmlar 
2.1.Urfning sharʼiy manba sifatida shakllanish tarixi 
Islom dini Arabistonga kirib kelganida arablarning yuzlab yillardan beri o‘z 
odatlari bilan yurib va o‘shanga ko‘ra hukm chiqaradigan anʼanalari bor edi. O‘sha 
odatu-anʼanalariga avvalgi shariatdan qolgan narsalar aralashib ketgan edi. Ularni 
tajribalari ham o‘sha odatlarida mustahkamlangan edi. Ularning ichida yaxshisi 
ham, yomoni ham bor edi. Baʼzilari aqlga tayansa, baʼzilari havoi-nafsiga tayanar 
edi. Demak, arablarning gohida aqllari g‘olib kelsa, baʼzida havoi-nafslari g‘olib 
kelar edi. 
Islom dini ularning o‘sha urf odatlaridagi maʼlum bir qismini qoldirib, 
yo‘nalishlarini o‘zgartirib, shunday bir tizim qilib berdiki, ular oldin bunday 
tizimga yo‘liqmagan edi. 
Islom dini ularning odat va anʼanalarinin baʼzilarini bekor qilgan: muxotara – 
tavakkal qilish bayy, g‘oror ushlagan narsasini olish tosh etib tekkizgan narsasini 
olish va hokazo. Nikoh masalalarida ham bir qismini maʼqulladi, baʼzilarini bekor 
qildi. Buxoriy va Abu Dovud Oisha (roziyallohu anho)dan rivoyat qilib aytadilar. 
Oisha (roziyallohu anho) aytdilar: Johiliyatda nikoh 4 tur edi. Alloh Muhammad 
(sollallohu alayhi vasallam)ni payg‘ambar qilib yuborganida johiliyat davridagi 
nikohni bekor qildi. Faqatgina bugungi kundagi nikohni qoldirdi. 
Islom dini er-xotinlik muomalasidagi ajralishlikni aslini joyida qoldirdi, lekin 
yo‘lini tartibga solib berdi. 
Qasddan o‘ldirish qotillikdagi qasosni nizomini qoldirdi, lekin johiliyat 
mashaqqatlarini ketkazdi. Johiliyat davrida mushriklarning shafqatsizlik va 
adolatsizlik, shaytonga itoat qilishlik kabi odatlari bor edi. Masalan: Mushriklar 
qabilalar o‘rtasidagi urushda biror bir qabilaning quli boshqa bir qabilaning qulini 

---

35 
o‘ldirib qo‘ysa, quli o‘ldirilgan qabila o‘zlarini o‘sha qabiladan ustun qo‘yish 
maqsadida “Biz faqatgina qasos olish uchun qulni o‘rniga hurni o‘ldiramiz“,
Agarda ulardan biror bir ayol o‘ldirilgan bo‘lsa, “Biz faqatgina ayol o‘rniga 
erkakni o‘ldiramiz“ deb daʼvo qilishardi. 
Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) Baqara surasining 178 oyatiga binoan 
qasos nizomini tartibga solib berdilar. 
117