O`zbekiston pespublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

*“Vaqtni tejash-sarishtalik”. Guruh ishtirokchilari trening mashg‘uloti davomida gaplarini imkon qadar qisqa, lo‘nda ifodalashi, mavzu doirasidan chetga chiqib ketmasligi lozim.
*“Shaxsni baholamaslik". Har bir ishtirokchi o‘z fikr-mulohazalarini, hissiyotlarini bayon qilishi mumkin, biroq bunda boshlovchi va qolgan ishtirokchilar hikoyadagi vaziyatnigina muhokama qilishlari kerak va so‘zlovchining o‘sha paytdagi xulq-atvori, xatti-harakatini baholashdan qochishlari kerak. Masalan, “Siz noto‘g‘ri fikr bildirdingiz, bunday holatni gapirmaslik kerak edi" kabi. Buning o‘rniga bunaqa vaziyatda men bunday qilardim yoki boshqacha javob berardim kabi variantlarda so‘zlashish yoki fikrini bildirish so‘raladi.
*Ishtirokchilar bir-birlariga do‘stona munosabatda bo‘lishi. Har bir ishtirokchi bir-birlarining hissiyotlarini hurmat qilishlari kerak. (m: ketishi kerak bo‘lib qolsa, albatta, boshlovchini ogohlantirishi va aksincha.) Bundan tashqari trener tomonidan quyidagilar alohida ta’kidlab o‘tilishi shart. Birovning fikrini umuman noto‘g‘ri deb hisoblagan yoki unga qo‘shilmagan taqdirda ham uni to‘xtatib qo‘yish yoki ustidan kulishga yo‘l qo‘ymaslik. Ishtirokchilar bir-birini masxaralashi yoki g‘ururiga tegadigan gaplar aytishi mumkin emas. Ishtirokchilar ham, boshlovchi ham, agar savol uning shaxsiy hayotiga tegishli bo‘lsa, javob bermaslik huquqiga ega.
Boshlovchiga savollar va fikrlar anonim tarzda berilish imkoniyati yaratilishi shart. Lekin bu haddan tashqari chegaradan chiqish imkonini bermasligi, ya’ni boshlovchining shaxsiyatiga tegish kabilarga yo‘l qo‘yilmasligi ta’minlanishi kerak. Trening o‘tkazish uchun zarur qoidalarni mashg‘ulot o‘tkazishdan avvalroq katta qog‘ozga yozib, xonaga osib qo‘yish yoki guruh a’zolari bilan birgalikda “Aqliy hujum” usuli orqali aniqlashtirib olish maqsadga muvofiq. Bu birinchi guruhiy kelishuv hisoblanadi. Bunda shu narsa muhimki, har bir kishining fikrini albatta, eshitish, nima uchun bu tamoyilga xayrixohligi yoki noroziligini izohlashini so‘rash lozim. Tamoyillarni tasdiqlashni ovozga qo‘yish kerak emas. Agar kimdir guruhning fikriga norozi bo‘ladigan bo‘lsa, uni ko‘ndirishga harakat qilish yoki guruh boshqa qarorga kelishi lozim bo‘ladi. Chunki uning fikrini inobatga olmaslik-guruhdagi ijtimoiy-psixologik muhitga salbiy ta’sir etishi mumkin. Ya’ni, fikri inobatga olinmagan ishtirokchida norozilik holati paydo bo‘ladi va bu uning treningdagi butun ishtiroki davomida ishonchsiz holatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Bundan tashqari unda ruhiy tushkunlik, o‘z-o‘zini baholashning pasayishi va hokazolar ham paydo bo‘lish ehtimolini tug‘diradi.
Treningdagi ikkinchi bosqich-guruh a’zolarining bir-biriga murojaat etish usulini aniqlab olishdan iborat bo‘ladi. Bunda trener 4 xil variantni taklif etadi: "Sen", "Siz", "Ism", "Familiya". Odatda, o‘zbek mentalitetida ismini aytib murojaat etilishi kishilar orasida o‘zaro yaqinlik hissini vujudga keltirishi ma’lum. Garchi, ba’zi idoralarda ism-sharifi bilan murojaat etish rasman tan olingan bo‘lsada, ism bilangina murojaat etish treningda ko‘pchilik tomonidan tasdiqlansa, har qanday mansabda ishlaydigan ishtirokchini ham ismi bilan chaqirish talab etiladi.
Treningdagi uchinchi bosqich-“Tanishuv” bosqichini turli xil usulda tashkil etish mumkin, lekin mohiyat bitta bo‘ladi, ya’ni bu bosqichning mohiyati quyidagicha: Har bir ishtirokchi o‘zini bu yerda qanday nom bilan atashlarini istasa, shunday atashi mumkin. Shu O‘rinda ular muloqot jarayonida o‘ziga yordam beradigan va xalaqit beradigan sifatlarini ham aytishi lozim. Yeki ular quyidagi savollarga javob tarzida ham o‘zlarini tanishtirishlari mumkin: “Siz
odamlarni qaysi jihatlarini ko‘proq qadrlaysiz?”, “Muloqotga kirishishda qaysi jihatingiz o‘zingizga ko‘proq yoqadi?", "Notanish kishilar bilan bevosita suhbatlasha olasizmi?" va h.k. Tanishuv bosqichida har bir ishtirokchi o‘zidan oldingi ishtirokchining aytganlarini takrorlashi lozim. Bu bosqichni ishtirokchilar shunchaki bir-birlarining ismini bilishi bilan bog‘liq bo‘lgan rasmiyatchilik deb qabul qilmaslik kerak. Ishtirokchilarning tanishuv bosqichi-ularning o‘tkazilayotgan mashg‘ulotga va ayni paytdagi muhitga moslashish jarayoni bo‘lib, ulardagi hayajon va noqulaylik holatlarini bartaraf etishning eng yaxshi yo‘lidir. Mashg‘ulot boshlanishida trener o‘zini auditoriyaga tanishtirib, qaysi tashkilot, muassasadan ekanligini aytadi. Boshlovchi haqida shtirokchilarda paydo bo‘lgan ilk tasavvur keyingi ishlar natijasiga, trener va guruh a’zolari o‘rtasidagi munosabatlar harakteriga va albatta, mashg‘ulotning yakuniga, samaradorligiga ham o‘z ta’sirini o‘tkazadi. Tanishuvda ishtirokchilar doira yoki boshqa yuzma-yuz shakllarda o‘tirishlari mumkin. Tanishuv bosqichi quyidagi maqsadlarni amalga oshiradi: ishtirokchilar bir-birlarining ismini bilish bilan birga, har bir ishtirokchi o‘zidagi xislatlar haqida o‘ylab ko‘rish va buni ovoz chiqarib aytish imkoniga ega bo‘ladi. Tanishuv bosqichini turli usullarda tashkil qilish mumkin. Umuman trening jarayonida ko‘proq kuyidagi uch xil usuldagi tanishuv bosqichlari farqlanadi.