O‘zbekiston respublik аsi oliy V а o‘rtа mаxsus tа`lim vаzirligi

Asosoy asarlari
:
Operalar – opera-fars “Bahodirlar” (1867), “Knyaz Igor” (1890). 
Orkestr uchun – 
3 ta simfoniya (№1-, 1867; №2-“Bahodirlik”, 1876; 
№3-tugallanmagan, simfoniyaning 1-qismini А.K,Glazunov o‘z 
xotirasiga tayanib yozgan va orkestrlashtirgan), “O‘rta Osiyoda” 
musiqiy manzarasi (1880); 
112 

---

Kamer-cholg‘u ansambllari – 2 ta torli trio (1855-1862), fortepiano 
triosi (1862), 2 ta torli kvartet (1879-1881), torli va fortepiano 
kvintetlari (har ikkisi - 1862), torli sekstet (1861) va b.; fortepiano 
uchun kichik syuita. 
Topshiriq: 
A. Borodin ijodiga asoslanib Klaster va Insert jadvallarni toldiring. 
А.P.Borodin simfonizmi. 
Аleksandr Porfir`evich Borodin hayratlanarli darajada serqirra 
shaxs edi. U ko‘
plab isteʼdodlar bilan siylangan. U tarixda ham 
buyuk kompozitor, ham atoqli kimyogar olim va pedagog, ham faol 
jamoat arbobi sifatida qoldi. Uning musiqa ijodi ham serqirra bo‘lib, 
ayni paytda ichki birlikka egadir. Kompozitor ijodi hajman katta 
emas, biroq u turli janr namunalarini o‘zida jamlagan: opera, 
simfoniyalar, simfonik manzaralar, kvartetlar, fortepiano p
ьesalari, 
romanslardir. 
А.P.Borodin ijodining g‘ayrioddiy yaxlitligi shu bilan 
bog‘liqki, uning barcha asosiy asarlari orqali bahodirlar obrazlari va 
ularning jasorati bilan bog‘liq to‘g‘ridan-to‘g‘ri mavzu o‘tadi. Shu 
tariqa, ko‘p yillar o‘tib, 
А.Borodin xalq vatanparvarlik g‘oyalarini 
ifodalaydi, bu haqda ilk bor M.Glinka yozgan edi... 
113 

---

А.Borodin ifodalagan obʼektlar – bu mif personajlari emas. Bu 
real tarixiy arboblar yoki V.Vasnetsovning “Bahodirlar” va “Botir 
aro yo‘lda” kabi kartinalaridan olingan afsonaviy rus bahodirlaridir. 
А.Borodinning “Knyaz Igor” operasidagi Igor va Yaroslavna 
obrazlari yoki Ikkinchi simfoniyaning ertak bahodirlari orqali ona 
tarixning ko‘p asrlari davomida o‘z vatanini himoya qilgan eng sara 
rus insonlari xarakterlarida namoyon bo‘lgan o‘sha sifatlar 
umumlashtirilgan. Bu mardlik, xotirjam ulug‘vorlik va qalb 
saxiyligining jonli ifodasidir. Kompozitor tomonidan ko‘rsatilgan 
xalq hayotidan olingan sahnalar ham shunday umumlashma 
ahamiyatga molik. Unda turmush tarzi emas, balki butun mamlakat 
taqdiriga taʼsir qiluvchi tarixiy voqealarning ulug‘vor manzaralari 
ustunlik qiladi. 
А.P.Borodin Sharq ruhiyati va xarakterini, tabiatining ranglari-
yu, musiqasining noyobligini his etgan holda, taʼsirchan va nafis 
ifodalagan. U sharqona xalq qo‘shiqlari va cholg‘usi musiqasini 
nafaqat sevgan, balki olim sifatida uni yozuvlari (nota, audio) va 
tadqiqotchilarning ishlari bo‘yicha o‘rgangan. Uning Rossiyadan 
olisdagi hududlarda bo‘
lganligi xususida hujjatli maʼlumotlari bor, u 
yerda kompozitor Osiyo mintaqasi xalqlarining asl fol
ьklorini yozib 
olgan ekan. U sharqona degan tushunchadan uzoqlashdi, 
А.P.Borodin tomonidan ifoda etilgan obrazlar orqali Sharq musiqasi 
xususidagi tasavvurlar kengaydi. 
U ilk bor O‘rta Osiyo xalqlari musiqiy boyligini ochib berdi 
(“O‘rta Osiyoda” simfonik manzarasi, “Knyaz Igor” operasi). Bu 
114 

---

siyosiy ahamiyatga ham ega edi. Markaziy Osiyo xalqlari Rossiyaga 
qo‘shilgan davrda bu xalqlarning madaniyati va musiqiy merosiga 
bo‘
lgan alohida eʼtibor, rus kompozitori tomonidan bildirilgan 
hurmat va ehtirom belgisi edi. Mazmun va ijodiy metodning o‘ziga 
xosligi, rus va sharq xalqlari qo‘shiqlariga bo‘lgan munosabat, 
musiqiy til sohasidagi dadil izlanishlar – bularning barchasi 
А.P.Borodin musiqasining nihoyatda o‘ziga xosligi, uning 
yangiligini taʼminladi. Bu asnoda novatorlik kompozitorning serqirra 
klassik anʼanalarga nisbatan hurmati va muhabbati bilan o‘zaro 
mutanosiblashadi.
А.P.Borodinning “Qudratli to‘da”dagi do‘stlari uning 
klassitsizmga xos musiqiy janrlar va shakllarga (to‘rt qismli 
simfoniya, kvartet va fugaga, shuningdek, musiqiy tuzilmalarning 
to‘g‘riligi va tugalligiga) bo‘lgan qiziqishini nazarda tutib, hazil 
tarzida uni “klassik” deb atar edilar. 
Аyni paytda А.P.Borodinning 
musiqiy tilida, va avvalo garmoniyasida (al`teratsiyalangan 
akkordlar, rang-barang ketma-ketliklar) uni g‘arbiy-evropalik 
kompozitor-romantiklar bilan, jumladan G.Berlioz, F.List, R.Shuman 
bilan yaqinlashtiruvchi qirralar mavjud. 
А.P.Borodin bor-yo‘g‘i ikkita simfoniya yaratdi (uchinchisi 
yakunlanmagan). №2-simfoniya “Knyaz Igor” operasi bilan bir 
qatorda, kompozitorning eng ahamiyatli asarlaridandir. Mazkur 
simfoniya ilk bor 1877 yilda Rus musiqa jamiyati kontsertlaridan 
birida ijro etilgan va munosib baholanmagan edi. 
Аsarning 1880 
yilda Moskvada bo‘lib o‘tgan taqdimoti katta shuhrat qozondi. 
115 

---

Simfoniyaga “Bahodirlik” degan nomni V.Stasov bergan edi, 
qolaversa u har bir qism dasturini ham tuzib beradi:I – Bahodirlar 
yig‘ilishi;II – Bahodirlar o‘yinlari; III – Bayan qo‘shig‘i;IV – 
Bahodirlar ziyofati. 
Simfoniya o‘z dramaturgiyasi bilan rus epik simfonizmining ilk 
namunasi sanaladi. Simfoniyaning obrazli doiralari ikkita doirani o‘z 
ichiga olgan mavzuiylikda namoyon bo‘ladi – bu rus va sharq, ular 
nafaqat o‘zaro kontrastlashadi, balki bir-birini to‘ldiradi. Rus kuy 
chizig‘i quyidagi janrlarni namoyon etadi: raqssimon – I qism bosh 
mavzusining I unsuri, II qism mavzuiyligi, finalning asosiy mavzusi; 
I qismning qo‘shiqsimon, cho‘zimdor-lirik yondosh mavzusi, 
finalning yondosh mavzusi (3/2 o‘lchovi); ertak ohanglari – III 
qismning asosiy mavzusi; cholg‘u kuyi – II qism (asosiy mavzu), IV 
qism bosh mavzusining alohida davralari. 
Sharq kuy chizig‘i avvalo, Osiyo o‘lkasi bilan bog‘liq, bu esa 
А.Borodin ijodi uchun xosdir. Sharqona mavzular ostinatoli bas, 
sinkopalangan melodika, al`teratsiyalangan garmoniya va melizmlar 
bilan tavsiflanadi (II qism Alegretto). Bu asosiy kuy chiziqlari o‘zaro 
to‘qnashmaydi, balki ko‘proq qarama-qarshi qo‘yiladi, va bu bilan 
kompozitor bir qator go‘zal kontrast manzaralarni yaratadi. O‘zaro 
qarama-qarshi qo‘yilish tamoyili shaklning barcha darajalarida 
amalga oshiriladi: mavzuiylik darajasida (barcha qismlardagi 
rivojlantirilgan ekspozitsiya mavzulari o‘zaro qarama-qarshi 
qo‘yiladi, bunda I qismning bosh va yondosh partiyalari nisbatan 
yorqinroq); bir qismning bo‘limlari darajasida (I qism); turkum 
116 

---

qismlarining o‘zaro qarama-qarshi qo‘yilishi darajasida. 
А.Borodin 
xalq lad asosi va yetti pog‘onali ladlardan foydalanadi. Metroritm 
borasida o‘zgaruvchan va murakkab o‘lchovlar qo‘llanilgan, 
sinkopalash ham tez-tez uchraydi. 
Simfoniya shaklan g‘ayrioddiy. Kompozitor rivojlovsiz sonata 
shaklini maʼqul ko‘radi. I qismda rivojlov hali rivojlanishning 
motivli-mavzuiy tamoyiliga asoslanadi, garchi u bilan variantlilik 
tamoyili bilan raqobatlashadi. Keyinchalik 
А.Borodin rivojlovdan 
qochadi, bu esa dramaturgiyaning ziddiyatsiz turiga javob beradi. IV 
qism - rondo-sonata shaklida. To‘daning boshqa kompozitorlaridan 
farqli o‘laroq, 
А.Borodinda xalq cholg‘ulari jarangining stilizatsiyasi 
tamoyilidan foydalaniladi, jumladan, sharq cholg‘ularining ham.