O’zbekiston Respublikasi favqulodda vaziyatlardan muhofaza

Nazorat savollari. 
1. Aholini siyosiy ruhda tayyorlash nima?
2. Aholini favqulodda vaziyatlarga ruhiy tayyorlash nima?
3. Fuqaro muhofazasi bo`yicha aholini o`qitish usullari.
4. Aholini ma`naviy tayyorlash nimalarga asoslangan.
5. Fuqarolarni muhofaza qilishning asoslari va hususiyatlari.
6. Aholini, fuqaro muhofazasi tuzilmalarini, harbiy qismlarini ma`naviy–siyosiy va
psixologik tayyorlashni mazmuni va mohiyati.

---

---

5-MAVZU.

AHOLINI FVDT KUCHLARINI FAVQULODDA VAZIYATLARDA

HARAKAT QILISHGA TAYYORLASHNI TASHKIL ETISH. AHOLI VA
HUDUDLARNI FAVQULODDA VAZIYATLARDAN MUHOFAZA QILISH
TADBIRLARINI REJALASHTIRISH. FAVQULODDA VAZIYATLAR XAVFI
TUG‘ILGANIDA VA SODIR BO‘LGANIDA AHOLINI EVAKUATSIYA
QILISH.
REJA: 
1. Aholini siyosiy ruhda tayyorlash
2. Aholini favqulodda vaziyatlarga ruhiy tayyorlash
3. Fuqaro muhofazasi bo`yicha aholini o`qitish.
4. Aholini ma`naviy tayyorlash.
5. Fuqarolarni muhofaza qilishning asoslari va hususiyatlari.
6. Aholini, fuqaro muhofazasi tuzilmalarini, harbiy qismlarini ma`naviy–
siyosiy va psixologik tayyorlashi.
Tayanch iboralar: fuqarolarning xavfsizligini ta’minlash, ma`naviy
tayyorlash, favqulodda vaziyatlar, favqulodda vaziyatlarga ruhiy tayyorlash, milliy
istiqlol g`oyalariga sodiqlik.
O`zbekiston
Respublikasi
Prezdenti
Islom
Karimov
Vazirlar
Mahkamasining 1994y.9 apreldagi kengaytirilgan majlisida shunday dedi,
jumladan. ”O`zbekiston davlati har qanday sharoitda ham o`z fuqarolarini himoya
qiladi.”
Jumladan. ”Davlat har qanday sharoitda ham o`z fuqarolarini himoya qila
olish holatida bo`lishi, ularni haqiqiy mehnatlari evaziga ortirgan boyliklari va
ularni uy joylari baxtsiz hodisa qurbonlari bo`lishini oldini olishi shart. Bu vazifani
hal etishda fuqaro muhofazasi katta rol o`ynaydi.
FM harbiy qismlari zararlanish o`choqlarida, baxtsiz hodisalarda, yirik
avariya va halokatlarda o`z vazifalarini muvaffaqiyatli bajarishlari harbiy qismlarni
shaxsiy tarkibini manaviy-siyosiy va psixologik tayyorgarliklariga bog`liq.
Manaviy –siyosiy tayyorgarlik deb shaxsiy tarkibga va aholiga milliy istiqlol
g`oyalarini manaviy yangilanish intizomini yuqori ahloqiy prinsiplarini
shakllanishiga aytiladi.
FM Psixologik tayyorgarlik ostida shaxsiy tarkibning psixologik
barqarorligini, ya`ni odamlarda harbiy vazifalarni bajarish qobiliyati, dushmanning
kimyoviy yadroviy va biologik hujumida hamda KTEZM o`choqlarida faol va
bilimli harakat qilish eng og`ir sinovlarni turli jismoniy va manaviy og`irliklarni

---

---

muvaffaqiyatli uddalash mardlikni namoyon etish barqarorlikni, chidamlilikni,

jasurlik
va
jasoratni
ko`rsatish
kabi
hususiyatlarni
shakllanishi
tushuniladi.Manaviy-siyosiy va psixologik tayyorgarlik o`zaro chambarchas
bog`liq va yagona ob`yekti– odam hisoblanadi. Tayyorgarlik jarayonini aniqlovchi
omil bo`lib odamlarni siyosiy chiniqtirish hisoblanadi. Ular irodasini manaviy
ruhiy asosi quyidagilar hisoblanadi:
– chuqur g`oyaviy ishonuvchanlik;
– O`zbekiston Respublikasi milliy istiqlol g`oyalariga sodiqlik;
– Siyosiy onglilik;
Ma`naviy siyosiy va psixologik fazilatlar odamni butun hayoti jarayonida
oila, maktab, mehnat jamoalari, yoshlar birlashmalari, kasaba uyushmalari va
boshqa tashkilotlar ta`siri ostida shakllanadi.
Fuqaro muhofazasi harbiy qismlar shaxsiy tarkibi va aholini ma`naviy –
psixologik tayyorlash yo`llari, metodlari va shakllari.
Aholi va F.M. tuzilmalari va Vatan himoyachilari yuqori ma`naviy–siyosiy
va psixologik fazilatlarini shakllanishini zarurligini hisobga olgan holda inson
ongiga ta`sir etuvchi turli xil usul va metodlarini qo`llashni talab qiladi. Harbiy
qismlar aholini mamlakat mudofasini tinchlik va urush vaqtidagi favqulodda
hodisalarda harakatlanishga ma`naviy siyosiy va psixologik tayyorlash bo`yicha
g`oyaviy tarbiyaviy ishlar mazmunini boyitish bilan bir qatorda, uni metod, shakl
va vositalarini tezkor qo`llash haqidagi doimiy g`amxo`rlikni namoyan qilishi juda
muhim.
Tarbiyalash metodlari
F.M. harbiy qismlari shaxsiy tarkibida yuqori manaviy, siyosiy va
psixologik fazilatlarni tarbiyalash metodlarini asosiylaridan biri bo`lib, qat`iy
ishonch hisoblanadi. Prizdentimiz Islom Karimov o`z chiqishlarida respublika
F.M.ni takomillashi va mudofa kuchini mustahkamlanishi haqida bayon etgan
g`oyalari tug`ri tushinishga yordam berish maqsadida uni aqli, his–tuyg`ulari va
irodasiga faol ta`sir ko`rsatishdan iboratdir.
Tarbiya shakllari: Ma`naviy- siyosiy va psixologik tayorgarlikni amalga
oshirishga yordam beradigan g`oyaviy- tasrbiyaviy ishlarni asosiy shakllarini 2
guruhga bo`lish mumkin.
Birinchi guruhga shunday ish shakllari kiradiki, bunda harbiy qism shaxsiy
tarkibi tarbiyalash ob`yekti rolini bajaradi. Bu o`quv tarbiyaviy ishlarini
maktablarda, litsiy, kollej va oliy o`quv dargohidagi qo`llaniladigan turli
shakllaridir.
– sinfiy guruhli mashg`lotlar;
–qo`mondonlik;
–shtab mashqlari;

---

---

–taktik – maxsus mashqlar;

–guruhli mashqlar;
– shtab mashqlari va amaliy mashg`ulotlar;
– FMmashqlari va amaliy mashg`ulotlari;
Bularni amalga oshirishda ketma-ketlik davolilik asosida bo`ladi
–ma`ruzalar va amaliyotlar;
–nazariy konferensiyalar va seminarlar;
–savol va javob kechalari;
–siyosiy- ma`naviy ,axloqiy va estetik mavzularda munozarali tortishuvlar;
–FM yosh jangchilari va askarlarining urush faxriylari bilan uchrashuvlari;
Shuningdek muzeylar, yodgorliklarni tashkil qilish bilan ham, (masalan,
jangavor muzey, jangavor burchak, xotira maydoni, tarixiy yodgorliklar) xalq
orasida milliy g`urur, ajdodimiz an`analareiga sodiqlik hissini shakllantirishdan
iboratdir.
Fuqaro muhofazasi xizmatining moddiy-texnikaviy ta`minot tizimini
tashkillashtirish va uning vazifalari.
Harbiy davrda ham, tinchlik davrda ham favqulodda vaziyat yuz berganda
fuqarolarni muhofaza qilishning asosiy uslublari muayyan tamoyillar asosida
amalga
oshiriladi.
Fuqarolarni
muhofaza
qilishning
asosiy
tamoyillari
quyidagilardan iborat:
5) Davlat organlari, vazirlik rahbariyati va xalq xo`jaligi ob`ektlarining
rahbarlari tomonidan fuqarolarni muhofaza qilish omillarini doimiy ravishda
amalga oshirish va boshqarish;
6) Mamlakatning har bir burchagida, aholi yashash joylarida, xalq xo`jaligi
tarmoqlarida, fuqarolarni saqlashning omillarini oldindan rejalashtirish;
7) Har bir joyning iqtisodiy, siyosiy va mudofa qudratini hisobga olgan
holda fuqaro muhofazasini rejalashtirish va amalga oshirish;
8) Fuqarolarni muhofaza qilishning omillarini har bir joyning (respublika,
viloyat, shahar, tuman xalq xo`jaligi tarmoqlari) iqtisodiy va ishtimoiy rivojlanish
rejalari bilan birga amalga oshirish.
Fuqarolarni muhofaza qilishning uslublari quyidagilardan iborat:
6) Fuqarolarni havfli vaziyat hususida o`z vaqtida ogohlantirish;
7) Radiatsiyaga va kimyoviy ta`sirlarga qarshi (RQ va KTQ) omillari;
8) Himoya inshoatlarini saqlash;
9) Evakuatsiya
omillarini
o`tkazish
(fuqarolarni
havfli
hududdan,
vaqtinchalik uzoqlashtirish);
10)
Shaxsiy saqlovchi vositalardan foydalanish. Fuqoralarni favqulotda
vaziyat haqida ogohlantirish

---

---

Favqulotda vaziyatlarda fuqarolarni himoya qilishni har tomonlama

omillarida alohida o`rin tutadigan uslub – bu fuqarolarni o`z vaqtida ogohlantirish
hisoblanadi.
Ogohlantirish radio, televizor vositalari orqali amalga oshiriladi.
Bundafuqarolarni ogohlantrishdan oldin sirena, ishlab chiqarish gudogi, transport
vositalarining signallari va boshqa belgilar orqali ogoh etiladi. Ya`ni bu belgilar
degan ma`noni anglatadi.
Shu belgilarni eshitgan har bir fuqaro radio, televizorlari zarur. Har bir ofat
yuz berganda, ularni fuqarolarga hamda xalq xo`jaligiga ko`rsatadigan ta`sir
hususiyatlarini hisobga olgan holda ogohlantirish matnlari tuziladi.
Masalan: a) Atom elektr stansiyasida yuz bergan avariya haqida fuqaro
muhofazasi quyidagi tartibda xalqni ogoh qiladi:, Fuqaro Muhofazasi
shtabidan gapiramiz, Fuqarolar! Atom elektr stansiyasida avariya sodir bo`ldi. Shu
AES atrofida joylashgan korxonasi, Hamza aloqa uzatish tarmog`i,
yangi qurilayotgan metro stansiyasi, Toshkent mineral suv quyish zavodi va uy-
joylarga, mahallalarga radioktiv changlarni tushishi kutilmoqda.
Shu hududda yashovchi hamma fuqarolar o`zlarining, yashovchi uylari
germetikligini (zichligini) mustahkamlashlari, uy hayvonlarini pana joyga
kiritishlari, oziq-ovqat mahsulotlarini, suvlarni radioktiv chang tushishidan
saqlashlari, o`zlari esa yodli preparatdan qabul qilishlari kerak. Keyingi hatti-
harakatlar fuqarolar muhofazasi shtabi yo`riqnomalari asosida olib boriladi.
b) Xavfli kimyo zavodida avariya:
kimyo kombinatida odamga kuchli ta`sir etuvchi zaharli modda (KTZM) –
ammiyakning to`kilishi oqibatida avariya sodir bo`ldi. Zaharlangan havo Toshkent
shahri tomon tarqalmoqda. Kimyoviy zaharlanish zonasiga o`sha atrofdagi
korxonalar va aholi yashash joylari (korxona, mahalla yashash joylari ko`rsatiladi)
kiradi. Kimyo korxonasiga yaqin bo`lgan ishlab chiqarish tarmoqlaridagi ishchi
xizmatchilar, mahallardagi yashovchilar o`z uylarini, ish joylarini havfsiz holatda
qoldirishlari (gaz, suv, elektrni o`chirishlari) va Toshkentga evakuatsiyaga
tayyorlansinlar. Kimyo korxonasidan uzoqdagi korxonalar, mahallalardagi
(nomlari ko`rsatiladi) yashovchilar o`z ish joylarida, uylarida qo`shimcha
germitiklarni ta`minlab saqlanishlari lozim. Eshitganlaringizni qo`ni-qo`shnilarga
etkazing!>
v) Yer silkinishi ehtimolida:
silkinishi ehtimoli bor! Gaz, suv, elektroenergiya, yonayotgan moddalarni o`chirib,
uylarni havfsiz holatda qoldirib, eshitgan ma`lumotlaringizni qo`ni-qo`shnilarga

---

---

etkazing. Kerakli narsalarni: kiyim-kechak, hujjat, oziq-ovqat, suv olib baland

qurilgan imoratlardan uzoqroq joylarda saqlaning!>
Yer silkinganda inshoatlarda bo`lsangiz, darhol eshik, oyna ustunlari
tagiga turib oling. Tartib va osoyishtalik saqlansin. Fuqaro muhofazasi shtabi
yo`riqnomalariga e`tiborni qarating.
Radiatsiya va kimyoviy ta`sirlarga qarshi omillar
RQ va KTQ omillar deyilganda ionlantiruvchi nurlar (g), zaharli
kimyoviy moddalar va odamga kuchli ta`sir etuvchi moddalar (KTZM) ta`sirini
kamatirishga mo`ljallangan komleks omillar tushiniladi. RQva KTQ omillarda
qo`yidagi vazifalar ko`zda tutiladi:
a) Radiatsiyaviy-kimyoviy holatni aniqlash va baholash;
b) Dozitermik hamda kimyoviy nazoratni tashkil etish va o`tkazish;
v) Radiatsiyaga qarshi himoyalanish rejimlarini ishlab chiqarish;
g) Radioktiv va kimyoviy shikastlanishda fuqarolarni himoyalash
uslublari hamda KTQ omillari bilan ta`minlash (bunda gazniqoblar, mahsus kiyim-
kechaklar va boshqa vositalarni yig`ish, saqlash, taqsimlash);
d) Radioktiv va kimyoviy shikastlanish oqibatlarini tugatish omillari
(maxsus sanitar-qayta ishlash, yashash, ishlash joylarini, inshootlarni zararlantirish
va boshqa omillar).
Radiatsiyaviy-kimyoviy holatni aniqlash va baholash.
Radiatsiyaviy-kimyoviy holatni baholash- RQ va KTQ omillarining
asosini tashkil etib, uni o`tkazishdan maqsad:
- fuqaro
muhofazasi
tizimlariga
kiruvchi
fuqarolarning
ishlash
qobiliyatlarini baholash;
- ishchi xizmatchilarning ish faoliyatlarini baholash va ulardan foydalanish
chegaralari;
- evakuatsiya davrida tibbiy yordam ko`rsatish hajmi;
- jihozlarni, transport vositalarini, shaxsiy saqlovchi vositalarni, kiyim-
kechaklarni, ish joylarini dezaktivatsiya va degazatsiya qilish;
- radiatsiyaviy-kimyoviy zararlangan hududlarda qolgan suv, yem, oziq-
ovqat va boshqalarni qayta ishlab, foydalaniladi va boshqa omillar bajariladi.
Dozitermik va kimyoviy holatni baholash – ob`ektning fuqarolar muhofazasi
shtabi, uning tizimlari, jumladan, razvedka bo`limlari amalga oshiradi (ya`ni
radiatsiyaviy-kimyoviy va umumiy razvedka bo`limlari ).
Oziq-ovqatlar, suv va yemlarning zararlanish darajasi radiometrik va
kimyoviy laboratoriyalarda aniqlanadi. Dozitermik baholashda odamlarni va yer
usti jinslarini radiatsiya nurlari bilan nurlanganligi hamda zararlangan joylarda
odamlarning olgan nur dozalari aniqlanadi.

---

---

Nurlanganlik darajasi guruh holda hamda yakka tartibda tekshiriladi.

Guruhni tekshirishda, tizimlar, sexlar bo`yicha odamlarning olgan nur dozalari
hamda ularning ishlash qobiliyatlari aniqlanadi.
Dozani aniqlovchi ID-1va DKP-50A dozimetrlar 10-12 nafar odam bo`lgan
guruhlarda taqsimlanadi. Yakka tartibda esa ID-11 markali shaxsiy nur dozasini
o`lchovchi jihoz ishlatiladi. Mana shu ikki usul bilan (guruh va yakka tartibda)
sexlardagi, guruhlardagi, tizimlardagi odamlarning olgan nur dozalari o`lchanib,
jurnalga yozib boriladi. Fuqarolarning umuman olgan nur dozalari qiymatiga
qarab, tizim boshlig`i o`sha fuqarolarning ishlash qobiliyatlari va zararlangan
hududlarda bo`lgan vaqtlarini aniqlab beradilar.
Odamlar, tehnika, jihozlar va boshqa kiyim-kechaklarning radioaktiv
changlardan zararlanishi DP-5 jihozi bilan aniqlanadi va mP/soat bilan o`lchanadi.
Oziq-ovqat, suv va yemlarni radioaktiv changlardan zararlanish darajasi
radiometrik usulda aniqlanadi va Ki/kg yoki Ki/l da o`lchanadi. Shaxsiy saqlovchi
vositalar, tehnika, oziq-ovqat, suv, yashash joylari va ob`ektlarning zaharli
moddalar, kuchli ta`sir etuvchi zaharli moddalar (KTZM) bilan zaharlanishi
kimyoviy jahatdan baholanadi.
Kimyoviy holatni baholash natijalariga qarab, odamlarni shaxsiy
saqlovchi vositalarisiz yurish-turishi, tehnikalarni, inshootlarning degazatsiyalash
darajasi, oziq-ovqatlarni, suvlarni va boshqa vositalarni zararsizlantirish
aniqlanadi. Kimyoviy nazorat kimyoviy razvedka jihozlari: VPXR, PXR-MB
yordamida o`tkaziladi.
Demak, dozitermik va kimyoviy nazorat o`z vaqtida, to`g`ri o`tkazilsa,
odamlarning ish qobiliyatlarini va turmush darajalarini birmuncha saqlash
imkoniyatlariga ega bo`lamiz.
Radioaktiv va kimyoviy shikastlangan joylarda fuqoralarni saqlash.
1. Radioaktiv shikastlangan hududda fuqarolarni saqlash.
Radioaktiv shikastlangan hududlarda xalqni saqlashning asosiy qoidalari
quyidagilardan iborat:
- Radioaktiv shikastlanish haqida ogohlantirish;
- Himoya inshootlarida saqlash (boshpana, radiatsiyadan saqlovchi
boshpana – RSB) ;
- Zararlangan suv va yemishlardan saqlanish;
- Zararlangan joylarda fuqarolarni saqlash rejimlariga rioya qilish;
- Zararlangan joylardan fuqarolarni evakuatsiya qilish;
- Zararlangan hududlarga odamlarni kiritmaslik;
- Fuqarolarnisanitar qayta ishlovdan o`tkazish, kiyim–kechak, texnika
inshootlarni dezaktivatsiya qilish:

---

---

Radiaktiv moddalar bilan zararlangan joylarda odamlarning hatti-harakatlari,

radiatsiyaviy holatdan kelib chiqib aniqlanadi, bunda:
Muayyan
zararlangan
joylarda
odamlar,
radiatsiyadan
saqlanish
boshpanalarida (RSB) birnecha soatgacha saqlanishlari va so`ngra oddiy
inshootlarda bo`lishlari tavsiya etiladi.
Ammo korxonalar va yashash maskanlari oddiy rejim asosida amalga
oshiradilar.
b) Kuchli zararlangan joydagi fuqoralar himoya inshoatlarda uch
kungacha saqlanishlari va keyingi to`rtinchi kunda oddiy inshoatlarda bo`lishi
mumkin. Bunday holatlarda korxona va maskanlar alohida rejimda ishlashlari,
ochiq joyda ishlovchilar esa bir necha soatdan, bir necha kungacha ishni
to`xtatishlari lozim.
v) Havfli va juda shikastlanishda fuqoralar himoya inshoatlarida uch
kundan kam bo`lmasliklari hamda oddiy inshoatlarda ham tashqariga chiqmasdan
saqlanishlari kerak. Bunday korxonalarda hamma oziq-ovqat mahsulotlari
germetik idishlarda saqlanishi hamda ovqat tayyorlashda faqat zararlanmagan
suvdan foydalanish lozim.
Kimyoviy shikaslanishda fuqoralarni saqlash.
Havfli kimyoviy korxonalarda fuqoralarni saqlashning asosiy uslublari
quydagilardan iborat:
- kimyoviy shikastlanish havfi haqida ogohlantirish;
- himoya inshoatlarida (boshpanada) saqlanish;
- shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish;
- antidod va SHKP-8 ni qo`llash;
- shikastlangan joylarda yurish-turish rejimlariga rioya qilish;
- zararlangan hududlardagi odamlarni evukuatsiya qilish;
- fuqoralarni sanitar-qayta ishlash, kiyim-kechak, inshoatlarni; transport va
texnikalarni degazatsiya qilish.
Kimyoviy zararlanishda birinchi navbatda razvetka o`tkaziladi: bunda
avariyaning aniq joyi, KTZM turi, hududning shikastlanish darajasi, odamlarning
zararlangan uchoqdan yaqin-uzoqligi, shamolning kuchi va yunalishi hamda
boshqa ko`rsatkichlar aniqlanadi.
Zaharlangan fuqoralarga birinchi yordam berilib, tibbiy yordam
ko`rsatish shahobchalarga yotqiziladi. Zararlangan oziq-ovqatlar, suv tekshirilib,
degazatsiya qilinadi yoki yo`q qilib yuboriladi. Zararlangan hududga chekish
ichish himoya vositalarisiz yurish taqiqlanadi. Zararlangan hududdan chiqqanda,
ochiq qolgan terilar, shaxsiy himoya vositalari, kiyim-kechaklar SHKP-8 bilan
zararsizlantiriladi va so`ngra o`zlari to`liq sanitar ishlovdan o`tkazilib, kiyim
kechaklar almashtiriladi.

---

---

3.
Fuqarolarni va fuqaro muhofaza tizimlarini PQ va KTQ omillari bilan

ta`minlash .
Har bir ob`ektning fuqaro muhofazasi shtabi va uning xizmatli bo`limlari
shaxsiy saqlovchi (terini hamda nafas organlarini saqlovchi) va tibbiy vositalar
bilan ta`minlashni, saqlashni hamda ularni doimiy texnik tayyor holda bo`lishligini
tashkil etadi.
Shaxsiy saqlovchi vositalarning saqlanishi ish joylariga yaqin bo`lgan
yerlarda (sex, bo`lim va boshqalarda) tashkillashtiriladi, agar sharoit bo`lmasa, u
holda ish joylarining zahiradagi binolarida, xonalarida saqlanadi. Tinchlik
davrlarida ushbu vositalar vaqti-vaqti bilan laboratoriya ko`rigidan o`tkazilib
turiladi.
Shaxsiy saqlovchi va tibbiy vositalar birinchi navbatda favqulodda
vaziyatlarda ish bilan mashg`ul bo`ladigan fuqarolarga beriladi. Bulardan tashqari
FM tizimlariga kiruvchi fuqarolar resperatorlar bilan ham ta`minlanadilar.
Ishlamaydigan fuqarolar nafas organlarini saqlovchi oddiy vositalar – paxta dokali
taqqichlar va changdan saqlovchi matoli niqoblar bilan ta`minlanadilar. Terini
saqlovchi vositalar bilan faqat zararlangan o`choqlarda (radioaktiv moddalar,
zaharli birikmalar, biologik ta`sirlar va odamga kuchli ta`sir etuvchi moddalar,
KTZM bilan shikastlangan hududlar) xizmat ko`rsatuvchi fuqarolar muhofazasi
tizimlari ta`minlanadi.
Favqulotda vaziyatlarda xalq xo`jaligi tarmoqlarida xizmat qiladigan
fuqarolar shaxsiy saqlovchi vositalarni o`z ish joylaridan, ish bilan mashg`ul
bo`lmaganlar esa turar joy massivlaridan oladilar.
Insoniyat hozirgi vaqtda tabiat va inson faoliyati majmuasidan tashkil topgan
olamshumul ekologik halokat jarayonida faoliyat ko‘rsatayotganini to‘liq anglab
etib bormoqdamiz. SHuning uchun ham umumiy ofatning oldini olish bo‘yicha
ko‘pgina chora-tadbirlar ishlab chiqib turmushda ba’zi ijobiy o‘zgarishlarga asos
solinmoqda.
YAqin kunlargacha ko‘pgina davlatlarning asosiy mablag‘lari tabiiy
ofatlarning oqibatlarini bartaraf etish chora-tadbirlariga sarf qilinar edi. Bugungi
kunda talab mutlaqo o‘zgardi, ya’ni tabiiy ofatlarning tarixini, kelib chiqishini
o‘rganish, oldini olish usullarini ishlab chiqish, ularni bashoratlash, namayon
bo‘lish belgilari-darakchilarini zamonaviy fan yutuqlarini tadbiq qilgan holda keng
miqyosda olib borilayotgan ishlarga sarflanishi qayta-qayta uqtirilmoqda.
YAna bir muhim tomoni, olingan ma’lumotlar bilan aholi o‘qitishni yaxshi
yo‘lga qo‘yishni jadallashtirish, ma’lum darajada ularni sodir bo‘lishi muqarrar
bo‘ladigan fojialarda to‘g‘ri harakat qilishga tayyorlashdir. Bu esa har qanday

---

---

fojiadan keladigan iqtisodiy samarani tejashga, qolaversa insonlar o‘rtasida

shikastlanish darajasini, nobudgarchilikni kamaytirishga olib keladi.
Kundalik turmushda insonning xavfli vaziyatlarga tushib qolish ehtimoli
oshib bormoqda. Bu turmushdagi jarohatlar, transport yoki sanoat avariyasi,
yong‘in, suv toshqini va boshqa tabiiy hodisalar sodir bo‘lishi mumkin. Ko‘pincha
bunday vaziyatlar insonning mas’uliyatsizligidan yoki uning xavfli vaziyatlarda
to‘g‘ri harakat qilishni bilmasligidan kelib chiqadi. Ayrim hollarda insonning
yolg‘iz o‘zigina emas, balki uning atrofdagilar ham jabrlanmoqdalar.
Favqulodda vaziyatlarda to‘g‘ri harakat qilishni o‘rganish ko‘p jihatdan
insonning o‘ziga ham bog‘lik. Axir, bekorga aytilmagan “Asraganni asrayman”,
“Sendan harakat, mendan barakat” deb.