O`zbekiston respublikasi oliy ta`lim, fan va innovatsiyalar vazirligi toshkent moliya instituti

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA`LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI


TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

“SOLIQLAR VA SOLIQQA TORTISH” kafedrasi

“SOLIQLAR VA SOLIQQA FANIDAN”

KURS ISHI


Mavzu: Egri soliqlarining mohiyati va davlat byudjetidagi ahamiyati.
Bajardi: 4-bosqich MM-59-2
guruh talabasi D.Dustov


Qabul qildi: dots. N.Soatova
TOSHKENT-2022

Р Е Ж А:		бет
	К И Р И Ш	3-5
1.	Эгри солиқларнинг иқтисодий моҳияти ва назарий асослари.	6-11
2.	Давлат бюджетида эгри солиқларнинг амалий таҳлили.	12-15
3.	Давлат бюджетида эгри солиқларининг рўлини такомиллаштириш йўллари.	16-24
	ХУЛОСА	25-26
	ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ	27

КИРИШ

Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида ва изчил олиб борилаётган иқтисодий ислоҳотларнинг муҳим устувор йўналишларидан бири солиқ сиёсатини янада эркинлаштиришга, солиқ тўловчиларнинг солиқ юкини камайтиришга ва фаолиятини рағбатлантиришга қаратилган. Хусусан, корхоналар иқтисодий фаолиятининг самарадорлигини янада ошириш мақсадида давлат солиқлар орқали таъсир ўтказади. Шу муносабат билан ушбу мазмундаги мавзуни назарий ва амалий жиҳатдан ҳар томонлама
тадқиқ ва таҳлил этиш ҳозирги пайтда муҳим аҳамият касб этади. Бу нарса, ўз навбатида, яхлит олинган тарзда мамлакат молиявий барқарорлигини таъминлашнинг асосий йўналишларидан бири сифатида эътироф этилиб, бунда оқилона солиқ сиёсатини ишлаб чиқиш ва уни тўғри йўлга қўйиш, реал ҳолатларни инобатга оладиган, илмий асосланган солиққа тортиш механизмини яратиш ва ундан самарали фойдаланиш марказий ўринлардан бирини эгаллайди. Ўз навбатида, бу ҳолат, энг аввало, ушбу муаммога доир бир неча масалаларга, илмий ва амалий жиҳатдан аниқлиқ киритиб олишни тақозо этади. Улардан бири солиқ категориясидир.
Сиртдан қаралганда, солиқ категорияси бошқа иқтисодий категорияларга ўхшаса-да, у энг аввало, иқтисодий муносабатларнинг мажбурий тўловлар билан боғлиқ бўлган қисмини ўзида мужассам этади ва мазмунан ўта мураккаб жараённи ифодалайди. Шу жиҳатдан солиқларнинг ижтимоий-иқтисодий моҳиятини очиб беришда турли хил ёндошувлардан илмий тадқиқотларда кенг фойдаланилади. Ҳар қайси иқтисодий воқеликнинг моҳиятини тушуниб етиш, дастлаб, унинг белгиларини аниқлаш орқали амалга оширилса, “солиқ” тушунчасининг моҳиятини ифодалашда унинг белгиларини аниқлаш билан бир қаторда уларнинг амал қилиш ҳолати жиҳатидан фарқлаш ҳам муҳим омил ҳисобланади.
Ҳеч иккиланмасдан тарихий мантиққа асосланган ҳолда айтиш мумкинки, солиқлар давлатчиликнинг юзага келиши жараёни билан бевосита боғлиқ бўлиб, давлат ўзининг олдига қўйилган иқтисодий функцияларининг мазмунига боғлиқ равишда солиқларнинг универсаллиги ҳам ошиб боради.
Давлатнинг тегишли ваколатли органлари томонидан солиқларни ундириш механизмини жорий эта бориш ва унинг самарасини таъминлаш солиқларни турли хил гуруҳларга бўлинишининг илмий асоси ҳисобланади. Тарихий ривожланишнинг дастлабки босқичларида (даврларида) солиқларнинг иқтисодий муносабатларга таъсир доираси деярли сезиларсиз бўлган бўлса, цивилизациянинг ривожланиб бориши билан, аниқроғи XVI асрларга келиб, солиқлар, асосан, тўғри ва эгри солиқларга бўлинган тарзида илмий тадқиқотлар объектига кириб борган.
Бошқа бир томондан олиб қаралганда, солиқлар ҳуқуқий онг, иқтисодий тараққиёт ва назорат тизимларининг юзага келиши билан боғлиқ бўлиб, улар давлатнинг хазинасининг даромадлари таркибида юқори салмоқли ва ҳукмрон мавқеини эгаллайди.
Солиқ турларини тўғри ва эгри солиқларга бўлишнинг илмий асоси – бу, солиқлар иқтисодий моҳияти бўлса, бошқа томондан эса, у мажбурий тўловлар сифатида ундирилаётган солиқ объектларининг ҳолати ва ҳаракатини аниқлаш ҳисобланади. Одатда, солиқлар ундирилиши тартиби, ундирилиш объекти, бюджетга йўналтирилиши, иқтисодиётга таъсир этиши, тўлаш манбаи ва шу каби мезонларга кўра гуруҳланади. Бундай гуруҳланишда ундириш тартиби ва иқтисодиётга таъсир этиш мезони бошқаларга нисбатан анча мураккаб бўлиб, улар кўпроқ солиқларнинг, шу жумладан, эгри солиқларнинг ички моҳиятини тўлароқ очиб беришга хизмат қилади. Солиқлар ундирилиш тартибига кўра гуруҳланганда уларнинг тўғри ва эгри солиқларга бўлиниши назарда тутилади. Солиқлар сифатида эгри солиқларга хос илмий қарашлар ҳам илмий тадқиқотлар объектидан ўрин олиб келди.
Сўнги йилларда мамлакатимизда ҳам солиқ тизими ва солиқ сиёсатида қатор ислоҳатлар амалга оширилмоқда. Ҳар йили бюдет тўғрисидаги қонун билан солиқларнинг давлат бюджетидаги ўрни белгилаб берилмоқда.
Бевосита Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг бу боради олиб бораётган ислоҳатлари натижасида аҳоли ва тадбиркорларга кўплаб солиқ имтиёзлари тақдим қилинмоқда.
Давлат раҳбаримизнинг “Бугунги солиқчилар 3 йил олдинги солиқчилар эмас. Замон ҳам ўзгарди, булар ҳам ўзгарди: 5 йилда биз мутлақо янги солиқ тизимини яратдик. 2020 йилда кўп муҳокамалардан сўнг, биз бугунги Ўзбекистонимизга муносиб бўлган янги Солиқ Кодексини қабул қилдик. 13 тадан 9 тага солиқ турлари камайтирилди. Мулк солиғи 5 %дан 1,5 %га тушди. ҚҚС 20% дан 15% га тушди. 2023 йил 12 % га туширишимиз керак. Бунинг учун кўп иш қилишимиз керак. Одамлар қачон биздан рози бўлади? Солиқ юки камайиб, даромадларимиз ошиб борса, рози бўлади” ¹ - дея таъкидлаган гаплари бугун амалда ҳам ўз исботини топмоқда.

1.