O‘zbekistоn respublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi z. T. Karabayeva
Download 5.6 Mb. Pdf ko'rish
|
|
10.7-rasm. DNK zararlovchi metabolitlarining tamaki NNK kanserogen-laridan shakllanishi nitros amin guruhiga yonma-yon bo‘lgan yoki metil yoki metilen guruhining CYP-katalizlangan gidroksilatsiyasidan boshlanadi. Bular ikkita hosila beruvchi aniq yo‘laklarni aks ettiradi: “DNK metilatsiya yo‘lagi” (metilen guruhining oksidlanishidan shakllangan) va “DNK piridoksobutilatsion yo‘lak” (metil guruhining oksidlanishidan kelib chiqqan). Har bir yo‘lakdan DNK hosilalarining o‘pka kanserogeneziga qo‘shadigan hissasi yuqori. 268 Garchi NNN NNK metabolizmidan shakllanadigan metil tarqatuvchi moddalarni keltirib chiqaruvchi α-metilen oksidlanishida shubha ostida bo‘lmasa- da, u pirrolidin halqasida reaktiv gidrosid metabolitlarini shakllantirish uchun CYP-katalizlangan gidroksidatsiyani boshidan o‘tkazadi. Bu yo‘nalish (2′-OH- NNN) orqali shakllangan bitta α-gidroksinitros amin NNK uchun tasvirlangan piridiloksobutillash yo‘lagiga o‘xshash tarzda DNK va proteinlarga zarar yetkaza oladi. NNN shunday qilib tamaki chekuvchilarda aniqlangan piridil- oksibutil DNK va protein hosilalarining shakllanishiga hissa qo‘shuvchi hisoblanadi. 3. Aromatik aminlar. Toksikologiya tarixining ochilish qismidagi so‘rovlar siydik pufagi rakini XIX asr Olmoniya tekstil fabrikalarida aromatik aminlarning kasbiy jihatdan soladigan xavfi bilan yonma-yon uchraydigan xavf sifatida qarashda Lyudvig Rehnning roliga urg‘u bergan edi (1-bob, 1.4.2- bo‘lim). Bu kuzatishlar va boshqa tadqiqotlar sababli aromatik aminlarning sintezi va ishlatilishi XX asr davomida kamaydi. Misol uchun, bu kimyoviy sinfning prototipik a’zosi, 4-aminobifenil (4-ABP), garchi uning AQSh dagi mahsulot- lariga 1950-yillarda rasman nuqta qo‘yilgan bo‘lsa-da, rezina shinalar va sintetik bo‘yoqlar ishlab chiqarilishi vaqtida keng miqyosda qo‘llanilgan. Bu urinishlarga qaramay, uning tamaki tutunida mavjudligi shuni ta’kidlaydiki, 4-ABP ning insoniyatga xavfi bugunning dunyosida ham saqlanib qolmoqda. Shuningdek, yonib turgan sigaretdan chiqib turgan tutundagi 4-ABP konsentratsiyalari kashanda o‘pkasiga ketayotgan tutundan sezilarli miqdorda oshiqligi sababli, ikkilamchi tutun orqali solinadigan xavf potensiali yirik miqdorda hisoblanadi. Shuning uchun ham Goffman va uning hamkasblari birgalikda olib borgan klassik tadqiqotlar shuni isbotladiki, kashanda o‘pkasiga ketadigan tutunda 4-ABP darajalari har sigaretda filtrsiz 2.4-4.6 ng atrofida va filtr bilan 0.2-23 ng ni tashkil etadi, modomiki, sigaretdan chiqib turgan tutun har bir sigaretda 140 ng ni tashkil etardi. Bir oyning o‘zida, turar-joylarda atrof-muhit tamaki tutuni 269 ta’sirida xavf ostida qolgan chekmaydigan kishi xuddi ular standart 20 ta sigaret chekkandek qiyosiy olganda 4-ABP dozani yutishi mumkin. Tamaki tutuni 4-ABP bilan bir qatorda bir qancha boshqa aromatik aminlardan (masalan, orto- toluidin va 2-naftilamin – 10.9-rasmga qarang) tashkil topganligi sababli, bu birikma sinfi chekish bilan aloqador bo‘lgan siydik pufagi rakiga kuchli tarzda hissa qo‘shadi. Download 5.6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|