O‘zbekistоn respublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi z. T. Karabayeva
Download 5.6 Mb. Pdf ko'rish
|
|
2.8. Zaharlanishda vaqt o‘lchami
Yana bir kimyoviy zaharlanish holatini o‘rganishni murakkablashtiruvchi masala bu patologik munosabat bo‘lib, zaharli moddaning ta’siri va uning oqibatida kelib chiqadigan kasallikni namoyon bo‘lishi orasidagi vaqtdir, ya’ni davomiylik latentligi hisoblanadi.Yashirin toksik munosabatlar paydo bo‘lib, bu holat 7-10 kun davomida hech qanday alomat bermaydi va vaqt otishi bilan oyoq- qo‘llarning tirishib qotib qolishi, yurishda qiyinchilik holatlari kelib chiqadi. Uzoq yillar davomidagi bir qator genetik o‘zgarishlar natijasida saraton kasalligi kelib chiqadi. Bu holat ko‘pincha tamaki chekish bilan bog‘liq bo‘lib, chekish yillar davomida o‘pka saratonini keltirib chiqaradi. 52 Ko‘p yillar davomida bir necha genetik o‘zgarishlar natijasida o‘simta rivojlanib boradi, saraton kasalini kelib chiqishi o‘n yilliklarni qamrab oladi. Bu boradagi kuzatish ishlari chekish boshlangan davrdan boshlab o‘pka yoki boshqa to‘qimalarning shishi tashxisi o‘rtasida olib boriladi. O‘simta kech namoyon bo‘lishiga yana bir misol bu 1950 va 1960-yillarda homiladorlik asoratlarini yana homila tushishini oldini olish maqsadida minglab ayyo‘llar davo sifatida sintetik ostrogen dietilstilbestrol qabul qilganlar, keyinchalik tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, afsuski bu ayo‘llar dori vositasidan hech qanday naf ko‘rmaganlar, balki aksincha, yillar davomida ularda o‘simta shakllangan. Nev England Journal tibbiy oynomasi 1971-yil dietilstil-bestrol dori vositasining avlodlarga salbiy ta'sir holatlarini ma’lum qildi. Reproduktiv rivojlanish tizimiga bo‘lgan salbiy ta’sir ayniqsa 1-5 oy davomida bo‘lib, bu ayo‘llarning vaginal hujayralarida o‘rta yoshlarda yoki keksa yoshlarda namoyon bo‘lgan 9 . O‘simta hali o‘zini namoyon qilmagan paytda ham baxtiqaro yosh ayollar boshqa reproduktiv muammolarga ya’ni ko‘krak saratoni, homilani tushib qolishi yoki homilaning bachadonda bo‘lib qolishi kabi bir qator muammolarga duch kelganlar. Erkaklarda ham zaharlanish alomatlari siydik yo‘lidagi o‘simta va shishlarda namoyon bo‘lgan. Afsuski keyingi tadqiqotlarda ba’zi katta yoshdagi ayollardagi ko‘krak saratoni kasalligida dietilstilbestrol dori vositasi rol o‘ynamaganligini, balki ularda bunga moyillik bo‘lganligi aniqlandi. Biroq, bu natija tarixda dietilstilbestrol sabab yuzaga kelgan kasallik alomatlari hususidagi holatlarga chek qo‘ya olmaydi, chunki ko‘pgina ayollar bundan azuyat chekkanliklari ham asoslangan. Bu hususidagi tajriba ishlari sichqonlarda o‘tkazilgan va zaharlangan sichqonlarning uchinchi avlodi ham bunday ta’sirga moyil ekanligi aniqlangan. Epidemiologiya tadqiqotlar natijalari muhokama qilinishi lozim, uchinchi avlod tuxumdon saratoni va yurak faoliyatining zaiflashuvi muhokamadagi asosiy masaladir. Bir avlodda sodir bo‘lgan kimyoviy zaharlanishning boshqa avlodga 9 Titus-Ernstoff L et al. Offspring of women exposed in utero to diethylstilbestrol (DES): a preliminary report of benign and malignant pathology in the third generation. Epidemiology. 2008;19:251–7. 53 ham ta’sir etish havfi jiddiy epigenetik o‘zgarishlarga olib keladi. Talidomid ofati kabi, dietilstilbestrol dori vositasi bilan bog‘liq ko‘ngilsizliklar xavfsizlikni baholashni kechiktirib bo‘lmasligini taqazo etadi, avlodlarning ketma-ket ziyon ko‘rishini oldini olish juda muhim va kechiktirib bo‘lmaydigan masaladir. Ayniqsa homilador ayo‘llar uchun zaharlanish xavfli bor dori vositalari chuqur o‘rganilishi lozim. Download 5.6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|