O‘zbekistоn respublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi z. T. Karabayeva
Download 5.6 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Nazorat savollari
|
2.9. Xulosa
Bu bobda bir qator jiddiy salbiy oqibatlarga olib keluvchi omillar hususida to‘xtalib o‘tildi. Zaharlanish hususiyatlari kishilar va hayvonlarda qay darajada sodir bo‘lishi, uni keltirib chiqaruvchi omillar va kasallik alomatlari, shu jumladan, kasallik alomatlari kelib chiqadigan vaqt davomiyligi kuzatildi. Zaharli moddalarning ta’sir qilish muddati va oldindan mavjud bo‘lgan biologik hususiyatlar va jismoniy hususiyatlar ko‘rib o‘tildi. Zaif bo‘lgan to‘qimalarni mavhum to‘rt asosiy jarayon, ya’ni iste’mol, singish, metabolizm va rivojlanish boshqaradi. Shu jarayonlar davomiyligida toksik moddalar organlar va to‘qima- larga ta’sir etib ularning faoliyatini ishdan chiqaradi va zaiflashtiradi, masalan, natijada jigar faoliyatida kimyoviy o‘zgarishlar ro‘y beradi, siydik va ahlatda aniqlanadi. Nazorat savollari 1. Toksikologiyaning qanday asosiy tushunchalarini bilasiz? 2. Ksenobiotiklar deb nimaga aytiladi? 3. Toksikantlarning kelib chiqishiga nimalar sabab bo‘ladi? 4. Kimyoviy zaharlanish holatlarini o‘rganish nimalarga bog‘liq? 5. Tizimli zaharlanish deganda nimani tushunasiz? 6. Kimyoviy zaharli moddalar qaysi hususiyatiga qarab organizmning zaharlanishini kuchaytiradi? 7. O‘ziga xos bo‘lgan toksiklik haqida tushuncha bering. 54 8. Organizmlarning allergik zaharlanishi qanday sodir bo‘ladi? 9. Hayotda kimyoviy aralashmalarning ta’sirini tushuntiring. 10. Toksik sezuvchanlikni aniqlovchi omillarni, ya’ni zaharlanishda vaqt o‘lchami haqida tushuncha bering. 3-BOB TOKSIKOKINETIKA ORGANIZMDA KIMYOVIY MODDALAR NAMOYON BO‘LISHI To‘rtta asosiy jarayon kontsentratsiyali toksik moddalar ichida amalga oshiriladi: himoyalanmagan to‘qimalar - emilim, tarqatish, metabolizm va ekskretsiya. Bu jarayonlarda ksenobiyotikning "toksikokinetik taqdiri" ni ya’ni - u to‘qimalarga kirish uchun hujayra to‘siqlarini qanday kirib borishini (masalan, emilim), ma’lum organlarga va to‘qimalar bo‘linmalariga (tarqatish) tarqalib ketishi, jigar ichidagi kimyoviy o‘zgarishlarga qanday ta’sir qilishini aniqlash (metabolizm) va ota-ona tarkibi yoki uning metabolitlarini belgilaydi. Ushbu jarayonlarda ksenobiyotikning xarakteriga uning asosiy fizikokimyoviy xususiyatlari, jumladan, suvda yoki lipidlarda massa, zaryad va eruvchanlik ta’sir qiladi. Ksenobiyotikning toksikokinetik taqdirini o‘rganish yuzlab ksenobiyotik- oqlovchi proteynlarning - fermentlar katalizatorlari va membrana tashuvchilarni - yutilgan kimyoviy moddalarni nazorat qilishdagi rolini tasdiqlaydi. Ushbu oqsillarni metabolizatsiya qilish yoki boshqa ksenobiotiklarni eksport qilish qobiliyatini o‘zgartirishi ehtimoli ham qisqacha ko‘rib chiqiladi (ya’ni toksik ta’sirlar). Har qanday zaharlanish hodisalariga murojaat etilganda asosiy toksiko- dinamik va toksikokinetik tushunchalari o‘rtasidagi farqga ta’lluqlidir. Toksiko- dinamik tushunchalar kimyoviy moddalarning zararli taraflarini talqin etib bu moddalarning tananing ma’lum bir a’zosiga yoki hujayra faoliyatiga salbiy ta’sirini namoyon etadi. Toksikokinetik tushunchasi esa tananing tashqi zaharli moddalarga 55 nisbatan zaif tomonlarini talqin etadi va moyillik sabablarini ochib beradi. Zaharli moddalar bilan bog‘liq holatlarni o‘rganishda har ikki tushuncha ham ahamiyatga ega. Qisqartma "STMA" ksenobiotik faoliyatning toksikokinetik fazasida ishtirok etuvchi to‘rt asosiy jarayonni ifoda etadi. Bu farmakologiya sohasidan olingan bo‘lib, kinetik xususiyatlarini ta’riflaydi, lekin u har qanday kimyoviy moddaning organizmga bo‘lgan tasarrufini tariflaydi. Takidlanganidek, to‘rt jarayon quyidagilar singish, tarqalish, metabolizm va ajralish kiradi (3.1-rasm). Download 5.6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|