O‘zbekistоn respublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi z. T. Karabayeva
Download 5.6 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Xalqaro Saratonni O‘rganish Agentligi (XSO‘G) tomonidan qo‘llaniladigan kanserogenlar tasnifi guruhi Kategoriya Guruhga tavsif modda
|
209 8.6. Inson kanserogenlari vakili Xalqaro Saratonni O‘rganish Agentligi (XSO‘A) 1965-yil Jahon Sog‘liqni Saqlash Tashkiloti tomonidan dunyo miqyosida saratonning oldini olish chora- tadbirlarini amalga oshirish maqsadida tashkil qilingan. Kasallikni o‘rganishni ilg‘or surish bilan birgalikda, XSO‘A ma’lum bo‘lgan va taxmin qilingan inson kanserogenlarini har tomonlama o‘rganish bilan ham shug‘ullanadi. Birinchi o‘n yilliklar ichida alohida kimyoviy moddalar asosiy muammo bo‘lgan bo‘lsa, vaqt o‘tishi bilan, saraton xavfining XSO‘A kategoriyalari kengayib bordi va o‘z ichiga murakkab birikmalar, ko‘p qirrali mehnat faoliyati hamda atrof-muhit ifloslanishi bilan bog‘liq zaharlanish, madaniy va axloqiy xulq, biologik organizmlar va jismoniy ta’sirlarni ola boshladi. Ayrim moddalarning saratonga bog‘liqligi dalillarining kuchliligiga qarab, moddalar asosiy beshta kategoriya- ning bittasiga kiritiladi (8.4-jadval). 8.4-jadval Xalqaro Saratonni O‘rganish Agentligi (XSO‘G) tomonidan qo‘llaniladigan kanserogenlar tasnifi guruhi Kategoriya Guruhga tavsif modda raqami (2013 yil) Namunalar Guruh 1 Guruh 2A Guruh 2B Insonlarda saraton keltirib chiqaruvchi Insonlarda saraton keltirib chiqarishga moyil Insonlarda saraton keltirib chiqarishi mumkin 111 65 274 Aristolok kislotasi, asbest, mishyik, benzol, bis (xlorometil) eter, siklofosfamid, dietilstilbestrol, formaldegid, melfalan, nikel aralashmalar, poliklorinli bifenillar, tamoksifen Akrilamid, adriyamisin, xloramfenikol, 1,2-dimetilhidrazin, 1-nitropirol, 2-nitrotouen, stirol-7,8-oksid, vinil bromit Akrilonitril, antimon trioksidi, benzofuran, kofe kislotasi, uglerod tetraklorid, xloroform, DDT, 1,2-dikloroetan, furan, heptachlor, hidrazin, izopren, metilhegenol, nitrobenzen, oksazepam, fenobarbital, safrol, stirol, toluen diizosiyanatlar, vinil asetat 210 Guruh 3 Guruh 4 Insonlarda saraton keltirib chiqaruvchi sifatida qaralmaydi Insonlarda saraton keltirib chiqaruvchi emas 504 1 Akrolein, aldrin, ampitsillin, benzoilperoksid, bisulfi tes, kofein, xloroetan,xrom, diazepam, 1,2- dikloropropan,dieldrin, etilen, furosemid,gemfilburchak, hexachlorofen,izopropanol, jet yoqilg'i,metil glyoxal,nitrofurantoin, parafin, fenol,rifampitsin, toluene Kaprolaktam Odatda, insonlar saratonini o‘rganish tajribasidan olingan epidemiologik dalillar, hayvonlardan olingan dalillardan ancha ustun turadi. Bir nechta a’zolarda xavfli o‘simtaga sabab bo‘luvchi kimyoviy moddalar, faqatgina bitta to‘qimada xavfsiz o‘simtani paydo qiluvchi moddalarga qaraganda jiddiy e’tibor ostiga olinadi, shuningdek, o‘simta reaksiyasining jiddiyligi ham albatta diqqat marka- zida bo‘ladi. Inson epidemiologik birlashmalari zaif bo‘lishidan qat’iy nazar, agar saratonning kelib chiqishi mexanistik tushunchalar bilan talqin qilinsa, kanserogenlar yuqori baholanadi. Ham insonlarda, ham hayvonlarda kanserogen- ga tobe’lik tadqiqotchilarni tashvishga soladi. 1. Vinil xlorid. Vinil Xlorid (VX) plastik quvurlar va uning qismlari, quvurlar, sim va kabel izolyatsiyalari, eshik, pol qoplamalari va ombor kontey- nerlar ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan polivinixlorid (PVX) olishda qo‘llaniladigan yuqori hajmli neft-kimyo moddasi hisoblanadi. VX yana ko‘p organik kimyoviy moddalar ishlab chiqarishda sintetik oraliq bo‘lib xizmat qiladi. 2011-yilning holatiga ko‘ra, yillik global ishlab chiqarish 4,5 % ga osdi, bu esa kasb bilan bog‘liq toksikologiyada VX ning dolzarbligi yanada oshganidan dalolat beradi. Xona haroratida yonuvchan gaz bo‘lgan VX, odatda, sovutilgan suyuqlik sifatida tashilib, himoyalanmagan ishchilarning nafas yo‘llariga jiddiy xavf tug‘diradi. VX ning yutilishi inson o‘pkasi uchun yuqori ta’sirli hisoblanadi: PVX polimerizatsiya konteynerlarini tozalashga jalb qilingan ishchilarda havodagi VX konsentratsiyasi yuqoriligi kuzatilgan. Sartaroshlarda ham bu ko‘rsatkich 211 xavfli darajada yuqori bo‘lgan, buning asosiy sababi 1960-, 1970-yillarda keng qo‘llanilgan, tarkibida VX moddasi bo‘lgan soch uchun laklar deb topilgan. VX atrof-muhitni zaharlashda ham katta ahamiyati bo‘lganligi sababli, milliy ekologiyani muhofaza qilish tashkilotlari tomonidan aholini ichimlik suvi bilan ta’minlovchi tizim muntazam ravishda nazorat qilib turilishi lozim. VX ta’siridan kelib chiqadigan asosiy o‘simta – notabiiy jigar saratoni, ya’ni jigar angiosarkomasi bo‘lib, u ish joyi bilan bog‘liq bo‘lgan VX ta’sirisiz kamdan-kam hollarda uchraydi. Download 5.6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|