O‘zbekistоn respublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi z. T. Karabayeva
Download 5.6 Mb. Pdf ko'rish
|
|
4) Kupfer hujayralari. Jigardagi yana bir hujayra turi makrofag immun
hujayrasi - Kupfer hujayrasidir. Jigardagi Kupfer hujayrasining soni, odatda, boshqa a’zolardagi doimiy fagositoz hujayralari sonidan oshadi va markaz qismiga nisbatan o‘tish zonalarida ko‘proq joylashgan. Kupfer hujayralari yuza qismdagi qabul qiluvchi sifatida yutilgan endotoksinlar ta’sirida qozg‘aladi va qondagi toksikantlarni hamda jigarga tushgan qattiq moddalarni parchalashga yordam 136 beradi. Qozg‘algan Kupfer hujayralari turli vositachilarni ajratib chiqaradi, ular esa o‘z o‘rnida atrofdagi hujayralar (prostaglandinlar, sitokinlar, interferonlar, trombotsitlar qo‘zg‘atuvchilar, lizasomal fermentlar va kislorodning faol shakllari) vazifasiga ta’sir qiladi. Ko‘p toksik belgilarda, bu o‘zgarishlar doimiy yallig‘lanish holatini kelti- rib chiqaradi. Bunda yon-atrofdagi to‘qima zararli oksidlovchilar va yallig‘lan- tiruvchi sitokinlarning doimiy tahdidiga uchraydi. Bu shafqatsiz jarayon ko‘p hollarda stellat hujayralarining faollashuviga hamda fibrozlarning gepatotoksi- kantlarga barqaror javobiga olib keladi. Kupfer hujayralari stress holatida patogenlar yoki toksikantlarga hujum qiladigan hujayralarga nisbatan ko‘p kuzatishlar natijalari shuni ko‘rsatadiki, organizamni himoya qilish jarayonlarida bu hujayralar ham faol ishtirok etadi. Jigarning toksikantlarga qarshi kurashi. Odatda jigarga zarar yetkazadi- gan kimyoviy moddalar ko‘plab insonlarda jigarga yetadigan zarar miqdorini bashorat qilib bo‘ladigan hollarda, ichki gepatotoksikantlar deb atalgan. Boshqa tomondan esa, idiosinkratik gipoto-toksikantlar, odatda, nurlanish olgan odamlarning kam qisnini tashkil etadi (taxminan, 100000/1 kishi). Oxirgi paytlarda o‘tkazilgan kuzatuvlar jigardagi o‘zgarish uning dori-darmonlarga allergik javobi emasligini ko‘rsatsada, jigar-ning idiosinkratik gipototoksikantga javobi kamdan- kam hollarda yuborilgan hajm bilan bog‘liq. Gepatotoksik javobni belgilaridan aniqlash mumkin, ya’ni ularni kemiruvchilarda amalga oshirish mumkinmi yoki yo‘q: odatda, ichki gepatotoksikantlar laboratoriya sharoitidagi hayvonlarda solishtirma gepato-toksiklikni keltirib chiqarsa, idiosinkratik toksiklikni kemiruvchilarda amalga oshirishning ilojisi yo‘q. Bu taqsimlashning gepatotoksik kimyoviy moddalarni gurhlarga ajratishda foydasi bor ekan, immun mexanizmlarining mavjudligi yoki bo‘lmasligining ahamiyati yoqligi haqida taxminlar paydo bo‘ladi. Immunologik mexanizmlar bugungi kunga kelib, ko‘plab gepatotoksik sindromlar patogenezisiga o‘z hissasini qoshadi, degan fikrga kelinmoqda. Jigar gistologiyasi gepatotoksikant- lari natijalarini o‘rganish ajablanarli chegaralangan toksik oqibatlar yig‘indisini 137 kashf qildi. Shunday qilib, kimyoviy jihatdan turli-tuman bo‘lgan yuzlab gepatotoksikantlarga toksik reaksiyalar, odatda, bir qancha aniq belgilangan patologik javoblarga ega bo‘ladi. 1) Yog‘li jigar. Turli gepatotoksikantlar ta’siriga uchragan jigarning zarar- langanining ilk ko‘rinishlaridan biri - steatoz, ya’ni teskari holat bo‘lib, unda kichik va katta yog‘li vezikulalar (sharchalar, ya’ni mikro va makro vezilulyar tomchilar) jigarning hamma kesimlarida parenximatoz hujayraning sitoplazmasida paydo bo‘ladi. 32 Ular, odatda, fosfolipid va tomchi shaklidagi oqsillar bilan qoplangan triglitserid bilan to‘la tomchilardan tashkil topadi. Tomchilarning paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladigan gepatotoksikantlarga doimiy ta’sir jigarda yana ham jiddiy salbiy o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi. Ksenobiotiklar bilan bog‘liq steatozni tahlil qilish shifokorlar uchun mushkul vazifa hisoblanadi, chunki jigarni yog‘ bo‘sishi sog‘liqning umumiy yomonlashuvi bilan bog‘liq bir nechta sabablar natijasidir. Bulardan biri semizlik va metabolik sindromlardan ozor chekayotgan bemorlarni qiynayotgan spirtli ichimliklardan mustasno jigar kasalliklari (SIMJK), yana boshqasi esa mikro- elementlar tanqisligi yoki surunkali virus infeksiyalri holatida yuzaga keladigan steatotik muhitlardir. Spirtli ichimliklar ta’sirida jigarda yog‘lar to‘planishi mexanizmi juda murakkab hodisa. Uzoq yillardan beri organizmda yog‘ to‘planishiga toksikantlar sababchi, degan biokimyoviy goya ilgari surilib kelgan, lekin bu jarayon barcha steatogen birikmalarda bir xil natija ko‘rsatishini isbot qilish qiyin. Steatogen jigarni mikrochiplar orqali o‘rganishlardan olingan yangi xulosalar yog‘li kislotalarni sintez qiluvchi va oksidlovchi (Faollashtiruvchi retseptor PPAR) jigar metabolizmida ishtirok etadigan bir qator oqsillar ifodasida o‘zgarishlarni ochib berdi. Lipogenezlarni mikrochiplar orqali bu kabi o‘rganish “adigopen” holatiniga tomon bosilgan qadam deb baholanadi, bunda jigarning yog‘li kislotalarni sintez qilish qobiliyati ortadi va shu bilan bir vaqtning o‘zida yog‘li kislotalar va zichligi 32 Jones M, Núñez M. Liver toxicity of antiretroviral drugs. Semin Liver Dis. 2012;32:167–76. 138 kam bo‘lgan lipoproteinlarning oksidlanishiga to‘sqinlik qiladi. Download 5.6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|