O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Integratsion metod hozirgi zamon ijtimoiy gumanitar fanlarida keng 
qo‘llanilayotgan metod hisoblanib, ushbu metod fanlar aro tadqiq etiladigan 
mavzularni o‘rganishda muhim ahamiyat kasb etadi. Mazkur metodning shakllanish 
davri o‘tgan asrning 80-yillaridagi G‘arb sotsial antropologiyasiga to‘g‘ri keladi. 
Zamonaviy ilmiy-texnik taraqqiyot davrida fanlarning va ilmiy bilimlarning 
integratsiyalashuvi bir fanning ikkinchisiga, yoki bir nazariyaning ikkinchisiga 
qo‘shilib ketishini emas, balki ularning sintezini va organik birligini ifodalaydi. 
Tushunchalar 
aloqasining 
yangi 
tizimida 
integratsiyalashgan 
fanlar 
transformatsiyalashadi»
1
. Dastlab bu kabi metod o‘tgan asrning o‘rtalarida aniq 
fanlar doirasiga kirib kelgan va bu sohada katta kashfiyotlarga sabab bo‘lgan edi. 
O‘tgan asrning oxirgi o‘n yilligida G‘arb ijtimoiy fanlarida bu metodning 
ommaviylashib ketishi etakchi yo‘nalish hisoblangan sotsial antropologiyaning o‘z 
tarkibida takomillashib ketishiga hattoki uning doirasida aniq fanlar tajribalari ham 
qo‘llanishiga olib keldi. Cotsial antropologiya fani uchta asosiy yo‘nalish: 
antropologiya, 
lingvistik 
antropologiya, 
etnologiya 
yoki 
sotsial-madaniy 
antropologiyaga bo‘linsa
1
, uning tarkibidagi mental sog‘liq va madaniy taraqqiyot 
darajasini o‘rganuvchi fan etnologiya o‘z ichidan turli yo‘nalishlarga 
differensiallashdi: «Jumladan, G‘arbiy Evropa etnologiyasida iqtisodiy (xo‘jalik) 
etnologiya, ijtimoiy etnologiya, huquqiy etnologiya, siyosiy etnologiya, diniy 
etnologiya yo‘nalishlari shakllandi va istiqbolli rivojlanib bormoqda
2
». 
Ijtimoiy falsafa, sotsialantropologiya, tarix fanida bugungi kunda keng 
qo‘llanilayotgan metod «oral history»-«og‘zaki tarix» metodidir. Bu xalq og‘zidan 
eshitilgan, sistemalashtirilgan, lekin tarixiy xujjatlarda o‘z ifodasini ba’zi siyosiy 
vaziyatlar sabab topa olmagan materiallardan foydalanish uslubi. Xususan, XIX asr 
oxiri, XX asr boshlarida O‘zbekistonda sodir bo‘lgan ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy 
jarayonlarda, “ocharchilik”, “qatog‘on”, “paxta ishi” kabi siyosiy o‘yinlarda tarixiy 
haqiqatning ob’ektiv dinamikasini aniqlashda mazkur metod - «og‘zaki tarix»ga 
murojaat qilingan. Mazkur metod haqidagi g‘oya birinchi bo‘lib Italiyada 1979 yili 
«Og‘zaki tarix uslubining spetsifik xususiyatlari» maqolasida paydo bo‘ldi
3
. Ushbu 
metodning G‘arbiy Evropa zamonaviy ijtimoiy-gumanitar fanlariga kirib kelishi XX 
1
Хашимова И.С., Рузавин Г.И.,Иванова К.И. , Методология и методы научного познания в условиях научно-
технической революции. - Тошкент: Фан, 1986. – С.79. 
1
William A.Haviland. Cultural antropologi. - Vermont: Universiti of Vermont.1999. 514 p. 
2
Садохин А.П. Этнология.Учебник. – М.: Гардарика, 2000.- С.19. Қаранг бу иқтибос қуйидаги манбадан 
олинди: .Аширов А.А. Замонавий ўзбек этнологияси: ютуқлар, муаммолар ва ривожланиш истиқболлари. // 
Марказий Осиёда анъанавий ва замонавий этномаданий жараёнлар. «Карим Шониёзов ўқишлари» 
туркумидан халқаро илмий анжуман материаллари. – Тошкент: 2005. 1-қисм.
3
Sulla specificita della storia orale // Prima Maggio. Milano, Italy, 13. 1979, s54-60. 

---

228 
asrning 90-yillariga to‘g‘ri keladi
1
. «Og‘zaki tarix» metodi asosida bo‘lib o‘tgan 
voqea hodisalarni o‘z ko‘zi bilan ko‘rib, boshidan o‘tkazgan respondentlar bilan 
suhbatlar olib borish, bu kabi suhbatdoshlarning bir nechtasining hikoyalaridagi 
faktlarni tarixiy manbalar bilan solishtirish, tarixdagi oq dog‘lar yoki buzib 
ko‘rsatilgan voqea-hodisalarni informatorlarning ma’lumotlaridan aniqlashtirishdan 
iborat.
Og‘zaki tarix uslubi etnografiya, tarix, sotsiologiya, mantiq, psixologiya kabi 
fan yo‘nalishlarining ilg‘or metodlarini o‘z tizimida birlashtirib, o‘zbek xalqi 
tarixida qaytadan jiddiy o‘rganilishi lozim bo‘lgan masalalarga gumanitar fanlarning 
integratsion yondashuvini taqozo qilib qo‘ydi.