O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi a. D. Abdazimov, Е. O‟ljayev, N. N. Omonov

Elektropnevmatik vaqt relesining ishlashi (2.2-rasm). Cho‟lg‟amga 
kuchlanish berilgach, hosil bo‟lgan elektromagnit kuch (EMK)ning qiymati 
prujinaning elastiklik qarshilik kuchini yengib, yakor 2 ni o‟zak 1 ga tortadi va 

---

68 
prujina 3 ning cho‟zilishiga olib keladi. O‟z navbatida prujina kuchi ta‟sirida 
silindr 4 da joylashgan porshen 5 siljib, havoni silindrning chap qismidan o‟ng 
qismiga hayday boshlaydi va bu havo kanal bo‟ylab drossel 7 orqali o‟tadi. 
Drosselning holati relening ishlab ketish vaqtini belgilaydi. Uning holatini 
o‟zgartirib ishlab ketish vaqtini turlicha qo‟yish mumkin. Bu vaqt shtok 6 ning 
siljishi tufayli kontakt 8 ulanganda tugaydi. 
2.2.2-rasm. Elektropnevmatik vaqt relesi sxemasi 
Yuqorida ko‟rilgan rele konstruksiyalarida belgilangan vaqtni qay darajada 
aniq ushlab turishni belgilovchi sabablar bor. Elektropnevmatik vaqt relelarida 
bular porshen va drossel zichlagich larining ahvoli, havo harorati, prujina 
parametrlari va chulg‟am kuchlanishlarining xatoliklaridir. Elektron vaqt relelarida 
esa kuchlanish berilishining va tranzistor parametrlarining o‟zgarishi. Bu sabablar 
ushlab turish vaqtining belgilangan va ayni qiymatlari orasida farq - xatolik hosil 
qiladi. 
Laboratoriya qurilmasining tuzilishi. Laboratoriya qurilmasi elektron va 
elektropnevmatik vaqt relelari o‟rnatilgan stenddan iborat. Qurilmani elektr 
manbaiga ulash uchun PK1 ulagichi, o‟lchash uchun PK2 ulagichi xizmat qiladi. 
Relelarning ushlab turish vaqtlarini belgilash uchun qurilmada elektrosekundomer 
o‟rnatilgan. 
Quyida keltirilgan formulalar yordamida vaqt relelari o‟rnatilgan qurilmaning 
ishlash xatoliklari aniqlanadi: 

---

69 
O‟rtacha ushlab turish vaqti: T
o‟rt
= t
1
+ t
2
+ t
3
... + t
i
/ n , s. 
bunda n - o‟lchashlar soni; 
t
1
, t
2
,...t
i
- ushlab turish vaqtlari. 
Rele qurilmasining Absolyut xatoligi 

t = t
max
- t
min
t
max
- maksimal ushlab turish vaqti, s; 
t
min
- minimal ushlab turish vaqti, s. 
Relening nisbiy xatoligi

= 

t / t
o‟rt
Tajriba natijalari jadvallari 
2.2.1-jadval. Elektron vaqt relesi uchun
№ 1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
t,s 
2. 2.2-jadval.Elektropnevmatik vaqt relesi uchun
№ 1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
t,s
ISHNI BAJARISH TARTIBI 
1. Vaqt relelarining ishlash prinsiplari o‟rganiladi. 
2. Tekshirilayotgan rele uchun 15 sekunddan ko‟p bo‟lmagan ushlab turish 
vaqti o‟rnatiladi. 
3. Tekshirilayotgan rele ulagich yordamida manbaga ulanadi. 
4. Tugmachani bosib elektrosekundomer hisoblashni tugallamaguncha 
ushlab turiladi. 
5. Tajriba har bir vaqt relesi uchun 10 marotaba qaytarilib, natijalari 2.1 va 
2.2-jadvallarga yoziladi. 
BAJARILGAN ISH BO‟YICHA HISOBOT MAZMUNI 
1. Vaqt relelarining sxemalari va ular haqida qisqacha ma‟lumot. 
2. Tajriba natijalari. 
3. Xulosa. 

---

70 
NAZORAT SAVOLLARI 
1. Elektron vaqt relesining ishlash tartibi. 
2. Elektropnevmatik vaqt relesining ishlash tartibi. 
3. Vaqt relelarining qo‟llanilish obyektlari. 
4.Vaqt relelarining ishlash aniqligini belgilovchi xususiyatlar. 
Hisobotni bajardi _______________________"__"______ 20 __y. 
f.i.sh., imzo
Hisobotni qabul qildi ______________________"___"_____ 20 __y. 
f.i.sh., imzo