O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi o’zbekiston milliy universiteti “Iqtisodiyot fakulteti”

1-расм. Логистик оқимлар ва логистик занжир оқими чизмаси.
Ахборот оқими вақт бирлигида қайта ишланувчи ёки узатилувчи ахборот
миқдори билан ўлчанади.
Сервисли оқим қуйидагиларни ўз ичига олади:
- сотиш олдидан бажарилувчи ишлар;
- сотиш жараёнида бажарилувчи ишлар;
- сотишдан кейинги бажарилувчи ишлар;
Логистик тизим – материал ва унга ҳамрох бошқа оқимларни бошқарувчи ва бозор иқтисодиёти шароитида ўзининг иқтисодий-ташкилий мақсад ва механизмларига мувофиқ фаолият кўрсатувчи мураккаб ташкилий-технологик тузилмадир. Логистик тизим ўзининг олдига қўйган мақсад ва вазифалари миқиёсига кўра икки гуруҳга макролигистик ва микрологистик тизимларга бўлинади.
Логистик тизим – у ёки бу логистика вазифаси ва операцияларни бажарувчи тескари алоқага мослаштирилган тизимдир. У қоидага кўра, бир неча тизимлардан иборат ва ташқи муҳит билан ривожланган алоқага эга.
Назариядан маълумки, ҳар қандай тизим икки ёки ундан ортиқ элементлардан ташкил топади.
Логистик тизимнинг тузилишида қуйидаги омиллар ҳисобга олинади: - корхоналарнинг сони;
- омборлар сони;
- транспорт моделлари; - алоқа;
- ахборот тизими.
Логистик тизимлар қуйидаги белгиларига кўра фарқланади: Кўлами бўйича:
- микроиқтисодиёт тизимлари (саноат корхонаси доирасида);
- макроиқтисодий тизимлар (мамлакат, ҳудуд ёки мамлакатлар гуруҳи кўламида);
- мезологистик тизимлар – алоҳида турдаги товарлар ёки товарлар гуруҳларининг таъминоти, ишлаб чиқариш ва сотиш алоҳида тизимларнинг мажмуаси.
Tайёрлаш ва қўллаш доираси бўйича:
- логистик тизимлар ва жараёнларни таҳлил қилиш, режалаштириш, лойиҳалаштириш ва конструктив расмийлаштириш бўйича вазифаларни тайёрлаш;
- логистик жараёнларни бошқариш, назорат қилиш ва ўтказиш бўйича вазифаларни амалга ошириш;
- логистик қувватлар ва тизимлар унумдорлигининг ҳисоб-китоблари бўйича вазифалар.
Xизматнинг белгиланиши бўйича:
- транспорт логистикаси (ташиш, ортиш, тушириш, қайта ортиш, омборга жойлаштириш, тақсимлаш);
- ишлаб чиқариш логистикаси; - савдо соҳасидаги логистика;
- хизмат кўрсатиш соҳасидаги логистика.
Жараёнга боғлиқ моддий оқимларнинг изчиллиги бўйича; - таъминотда логистика;
- ишлаб чиқаришда логистика; - омбор логистикаси;
- транспорт логистикаси;
- идишларга жойлаштитриш жараёнидаги логистика; - маҳсулотларни сотиш соҳасидаги логистика;
- эҳтиёт қисмлар билан таъминлаш логистикаси;
- ишлаб чиқариш чиқиндиларини йиғиш ва қайта ишлаш соҳасидаги логистика;
Логистикадан фойдаланадиган соҳалар бўйича: - тадбиркорлик фаолияти;
- тиббиёт;
- ҳарбий иш;
- қурилиш;
Tаъминот (харид қилиш) логистикаси тадбиркорлик логистикасининг бўлими бўлиб, у қуйидаги масалаларни қамраб олади:
- бозорда керакли хомашё, материаллар, қисмлар, ва ҳоказоларни харид қилиш;
- қабул қилинган юкларни расмийлаштириш, уларни назорат қилиш ва ҳисобга олиш;
- корхонага келган юкларни ташиш ва омборга жойлаштириш.
Tақсимлаш ва сотиш логистикаси тадбиркорлик логистикасининг якуний қисми ҳисобланади ва буюртмачи билан ишлаб чиқарувчиларнинг алоқасини таъминлайди.
У қуйидагиларни ўз ичига олади:
- буюртмаларнинг бажарилишини ташкил этиш; - омборга жойлаштириш ва ташиш.
Логистик тизим қуйидаги хусусиятларга эга: - бир бутунлик ва алоҳидалик;
- алоқалар;
- ташкил қилиш;
- интегратив сифатлар;
Барча транспорт мажмуаси масштабида юк оқимларини ягона марказлашган логистик тизим асосида бошқаришни ташкил этиш интер ва мультимодал ташиш турларини янада самарали амалга оширишга ҳамда ягона оптималлашган транспорт конвейерини яратишга имкон беради.
Логистик тизим асосида экспедиторлик, стивидорлик ва бошқа ёрдамчи операциялар марказлашади, юқори малакали транспорт, операторлик ва бошқа компаниялар вужудга келади ва мамлакат транспорт мажмуаси инфраструктурасининг рационал ривожланиши учун шароит яратилади.
Tранспортни ҳудудий бошқариш – логистик тизими концепцияси ва ишининг технологияси ишлаб чиқилса, қуйидагиларни амалга ошириш мумкин бўлади:

• 
  юк оқимларини бошқариш;
  
• 
  темир йўлда юк ташувчилар ва бошқа транспорт турларининг техник имкониятларини боғлаш;
  
• 
  юкларни бир транспорт туридан иккинчи транспорт турига қайта ортиш ва вагонларни туриб қолиш вақтини тежаш ва юкларни ортиш-тушириш вақтини тежаш ва самарали таъминлаш;
  
• 
  мултимодал ташишларда барча транспорт турлари қатнашчиларининг манфаатлари кўзланади;
  
• 
  ҳудудий муаммолар эътиборга олинади.
  

Ташиш жараёни иқтисодий усиш билан бир қаторда ўзининг салбий оқибатларини ҳам келтириб чиқаради. Ташишнинг экологик таъсир узоқ шовқин, ҳаво ва сув ифлосланиши билан бирга, углерод оксиди ва ички ёнув двигателининг бошқа ифлослантирувчи моддаларини иқлимга узоқ муддатли таъсир кўрсатиши, сувларни ифлосланиши, турли касалликлар орқали безовталик, табиий гўзаллик зиёратгоҳларини оёқ ости қилиниши ва табиатни бузилишини ўз ичига олади. Экологик қонунчиликни рағбатлантириш юмшатишга ёрдам бериш учун ташишнинг жамиятга кўрсатадиган салбий таъсири қуйидаги кўрсаткичлардан ҳам кўриш мумкин:
• АҚШ ялпи ички маҳсулот (ЯИМ) тахминан 17,5% ни ташиш билан боғлиқ харажатлар ташкил этади
транспорт воситаларини энергетик таъминлаш учун деярли 100% нефть ресурсларидан фойдаланилади.
• Америка Қўшма Штатларида барча нефть маҳсулотлари ортиқ 50% учун транспорт мақсадларида ишлатилади.
• 80% дан ортиқ аҳолига ҳайдовчилар автомобилни бошқариш ваколати берилган.
• Америка Қўшма Штатларида ҳар бир шахс, ҳар йили ўртача 19.300 км масофага ҳаракат қилади.
• АҚШ иш кучининг 10% ортиғи транспорт фаолияти билан банд.
• АҚШда 6 миллион километрдан ортиқ асфальт йўллари мавжуд бўлиб, уларнинг тахминан 1,2 миллион километри шаҳарлараро саёҳат учун ишлатилади.
• Темир йўлларнинг узунлиги 177.000 км, 10000 аэропортлар, тахминан 42.000 км ички сув йўллари бор ва қувурларнинг узунлиги 343.000 км.ни ташкил этади.
Юқоридаги масалаларнинг ҳал қилинишида логистик марказ юкланган вагонларнинг келишини бошқа транспорт турлари келиши вақтига мувофиқлаштиради.
Tаклиф этилган логистик марказ концепциялари яқин вақтда ортилган вагонлар оқимини ўтказиш билан боғлиқ муаммоларни бартараф этишга имкон беради. Бошқа транспорт турларида қайта ишлов бериш имконини ва халқаро транспорт йўлкаларининг рақобатбардошлигини оширади