Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

barqarorlikni oshirish muammolari
Kolloid dispers sistemalarning agregativ barqarorlik omillari. Umuman 
olganda, liofob kolloidlarning agregativ barqarorligi haqidagi tasavvurlarni beshta 
quyidagi guruhlarga boʻlish mumkin: 

Ionlar yordamida stabillashgan liofob kolloidlarning agregativ barqarorligi 
elektolit ionining zaryadiga bogʻliq. Shunga koʻra Shuls-Gardi qoidasi 
B.Deryagin va L.Landauning ―
-qonuni‖ shaklida ifodalanadi (bu yerda 
-
ion zaryadi). Bu qonun quyidagicha ta‘riflanadi: kolloid zarrachalarning elektr 
potensiali oʻrtacha qiymatga ega boʻlgan hollarda elektrolit ionining 
koagulyatsiyalanish chegarasi 
ga bog‗liq ravishda oʻzgaradi. B.Deryagin va 
L.Landau quyidagi formulani taklif qildilar: 
6
6
2
3
2
)
(
z
e
A
kT
const





---

159 
bu formulada, const-ma‘lum konstanta, 
- erituvchining dielektrik konstantasi, -
Van-der-Vaals kuchlariga oid kattalik (konstanta), 
- koagulyatsiyani amalga 
oshiruvchi ionning zaryadi, 
- Bolsman doimiysi, - elektron zaryadi, - 
elektrolitning koagulyatsiyalanish konsentratsiyasi.

Liofob kolloidlarning agregativ barqarorligiga oid struktur-mexanik omillar 
haqidagi tasavvurlar (P.Rebinder) quyidagidan iborat: kolloid zarracha sirtida 
iviqsimon struktura qavat hosil boʻlib, bu qavat yupqalanishga qattiq qarshilik 
koʻrsatadi; buning natijasida kolloid zarrachalarning Van-der-Vaals kuchlari 
ta‘sir etadigan masofaga qadar oʻzaro yaqinlashishi qiyinlashadi. Demak, 
struktur-mexanik jihatdan qaraganda kolloidlarning koagulyatsiyasi zarracha 
sirtining liofilligiga ham bogʻliq. 

Kolloid sistemaning agregativ barqaror boʻlishiga ―kengaytiruvchi bosim(p)‖, 
suyuqlik qovushqoqligining katta-kichikligi, zarracha sirtiga yaqin turgan 
chegara suyuqlik qavatining polimolekulyar xossalari katta ta‘sir koʻrsatadi. 
Agregativ barqarorlik omillaridan biri zarrachaning solvatlanishidir. 

Agregativ barqarorlik omili sistemaning termodinamik xossalaridan kelib 
chiqadi. Bunda asosiy vazifani sistemaning entropiya omili oʻtaydi. Dispers 
sistemaning ma‘lum bir sohasida entropiya omili koagulyatsiya jarayoniga 
qarshilik koʻrsatishi mumkin. 

Sferik (fazoviy) omillar haqida quyidagicha mulohaza yuritish mumkin. 
Barqaror kolloid sistemalar hosil boʻlishi uchun dispers faza sirtida 
stabilizatorning adsorbsion qavatlari boʻlishi kerak. Bir zarrachaning 
adsorbsion qavati ikkinchi zarrachaning adsorbsion qavatini qoplashi 
natijasida sistemaning erkin energiyasi ortadi; bu holda ikkala zarracha bir-
biriga qarshilik koʻrsatadi, ya‘ni ular birlashmaydi. Agar stabilizator sifatida 
polimer ishlatilgan boʻlsa, oʻzaro itarilishda entropiya omili ma‘lum 
ahamiyatga ega boʻladi.
Bir soʻz bilan aytganda, dispers sistemalarning barqarorligi, bu dispers 
fazaning zarrachalarini dispers muhitning hajmida bir xilda tarqalishi va ularning 
orasidagi oʻzaro ta‘sir kuchlarini vaqt oʻtishi bilan oʻzgarmay qolishidir.