O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Chizma 2 
Insentiv turizm tarkibi 
 
Rahbar hodimlar 31% 
 
Sotish bo‘yicha
menejerlar 29% Agentlar va distribyu-
terlar 14% 
 
 
 
Iste’molchilar 26% 
 
Manba: 
A.Yu. Aleksandrova. Mejunarodniy turizm. M., 2004. 
Insentiv – turizm bozori kengayishi bilan rag‘batlantiruvchi safarlarni 
uyushtiruvchi ixtisoslashgan firmalar paydo bo‘ldi. Ular mehnat jamoalarini 
rag‘batlantiruvchi maxsus dasturlar ishlab chiqish va amalga oshirishda malakali 
yordam ko‘rsatmoqdalar. Turistik firma korxona ma’muriyati bilan shartnoma 
bo‘yicha insentiv turlarni rejalashtirmoqda va uyushtirayapti. Rag‘batlantirishning bu 

---

155 
tizimi muvaffaqiyati firmaning sayohat yo‘nalishini nechog‘lik to‘g‘ri tanlashiga 
bog‘liq. Safar xodimlar uchun maftunkor bo‘lishi, yoshiga, salomatligiga, diniy 
e’tiqodiga, shaxsiy qiziqishlariga mos kelishi kerak. Shuning uchun firma ko‘p 
hollarda o‘z ishini potensial mijozlarni kuzatish orqali olib boradi. AQShda 
rag‘batlantiruvchi safarlar uyushtirishda ancha taniqli bo‘lgan turistik firmalar 
«E.F.Makdonald Trevel kompaniya», «Marits Trevel kompaniya», «Top Velyu 
Interprayzis»lar hisoblanadi. 
Eng oddiy holda insentiv – tur bu to‘rt – besh yulduzli mehmonxonalarda 
yashash va ekskursiya dasturlari bilan boyitilgan odatdagi turdir. Bunday standart 
dasturlarni, qanchalik g‘alati bo‘lmasin hammadan ko‘p amerikalik turistlar 
buyurishadi. Insentivning boshqa turli ko‘rinishlari ham mavjud. Safar dasturi 
qandaydir boshqa g‘oyalar bilan muvofiq holda to‘ldirilishi mumkin. Insentiv – 
operatorlar odatda har bir mamlakat bo‘yicha 20-30 xil dasturlardan tanlashni taklif 
qiladi. Bu insentiv guruh uchun shahardan tashqarida golf bo‘yicha turnir, havo 
sharida sayr, Alp cho‘qqilariga chiqish, musiqiy – raqs kechalarida tomosha, ichish 
yoki gastronomik safar bo‘lishi mumkin. 
Insentiv – turlar o‘sishi kongresslar – ko‘rgazmalar tematik faoliyatini 
kengaytirish va rag‘barlantiruvchi turizm bo‘yicha ixtisoslashgan forumlar o‘tkazish, 
buning uchun turistik biznes segmentlari va universitetlarda tayyorlashga turtki 
bo‘ldi, ko‘p sonli assotsiasiyalar, jamiyatlar va boshqalar tashkil etishga imkon berdi. 
Ulardan biri rag‘batlantiruvchi turizm sohosida mansabdor shaxslar jamiyati 
hisoblanadi (SITE). Uning qarorgohi Nyu-yorkda joylashgan bo‘lib 650 kishidan 
iborat a’zolari bor. Hozirgi vaqtda SITYeda 18 komitet ishlab turibdi, Insentiv – 
turizm universitetini boshqradi, hududiy uchrashuvlar, seminarlar, savdo 
ko‘rgazmalari o‘tkazadi. Ekspertlarning ta’kidlashlaricha, insentiv – turizmning 
kelajagi porloq. XXI asrda u jahon xo‘jaligida yetakchi tarmoqlarda xodimlarni 
raqobatlantirishning bosh shakli bo‘lib qoladi. 
Yevropada ishga aloqador turistlarni asosiy «etkazib beruvchi» -mamlakat 
Germaniyadir. Har yili 5 mln. dan ziyod nemislar safarga jo‘nashadi. Ularning 3 % 
xorijga chiqib ketishadi, 21 % chegaradan tashqarida va mamlakat ichkarisida 
sayohat qilishadi. 76 % Germaniya bo‘ylab xizmat safarida bo‘ladi. Mamlakatda 
xizmat safarining o‘rtacha davomiyligi, boshqa qit’ada joylashish muddati 12-13 
kunni, hudud ichida 5-6 kunni, o‘z mamlakati bo‘ylab 3-4 kunni tashkil qiladi. 
Ishbilarmon odamlar oqimini qabul qilishda Yevropa davlatlari orasida Germaniya, 
Buyukbritaniya, Fransiya, Niderlandiya, Italiya, Ispaniya, Shvesiya, Shveysariya 
ajralib turadi. Belgiya bosh shahri Bryussel alohida o‘rin egallaydi. Bir vaqtning 
o‘zida u YEI poytaxti ham hisoblanadi.
Fransiya va Belgiyaga kelishlarning har o‘ntadan bittasi ish bilan bog‘liq 
maqsadlarda amalga oshiriladi. Buyukbritaniyada esa har uchinchisi ishga aloqador 
tashriflardir. Biznes turizm bozorida Markaziy va Sharqiy Yevropa mamlakatlari 
sezilarli rol o‘ynashadi. Jamiyat va iqtisodiyot hayoti qayta qurilishi munosabati bilan 
ular g‘arb ishbilarmon doiralarida qiziqish uyg‘ota boshladilar. Turistik bozorning bu 
segmenti 90-yillar birinchi yarimidan boshlab ayniqsa dinamik ravishda rivojlana 
boshladi.

---

156 
Biznes – turizm Amerika qit’asida tez rivojlanmoqda. Yangi Dunyoga har 
sakkiz safarning biri xizmat maqsadlarida amalga oshiriladi. Ishbilarmon kishilar 
oqimi asosan AQSH, Kanada, Meksika singari qarbiy yarim shar turistik bozori 
barcha segmentida yetakchilik qilayotgan mamlakatlarga yo‘nalgan. Bu 
mamlakatlarda biznes-safarlar soni turli sur’atlarda to‘xtovsiz o‘sdi. AQShda xizmat 
safarlari dinamikasi xalqaro turizmning rivojlanish umumiy manzarasini belgilab 
berdi. Kanadada ishbilarmonlik turizmi hajmi keluvchilar soniga nisbatan sekin 
ko‘paydi. Meksikada ham biznes safarlar sur’atlari o‘sishi butun turistik kelishlarda 
xuddi shunday ko‘rsatkichga ega bo‘ldi. 
Lotin Amerikasi ishbilarmon turistlar oqimi ko‘paymoqda. Iqtisodiy 
yuksalish, savdo aloqalarining kengayishi va mutahkamlanishi bilan bu hudud juda 
ko‘p mamlakatlar ishga aloqador turizm bozorida o‘z mavqiyelarini mustahkamlab 
oldilar. Paragvay, Gvetemala, Kosta-Rikaga xizmat maqsadlarida kelishlar soni 
ko‘paymoqda.
So‘nggi yillarda xizmat safarlari soni o‘sishi Janubi-Sharqiy Osiyoda turistik 
kelishlar umumiy dinamikasini belgilab berganligi bilan harakterlanadi. Hududga har 
bir safarning beshinchisi ishga aloqador edi. Kelishlarning uchdan biri Syangan 
(Gonkong), Singapur va Tayvanga to‘g‘ri keldi.
Afrika va Yaqin Sharqda ishga aloqador turizm bir tekis rivojlanmayapti. 
Kelishlar dinamikasida yuksalishlar va pasayib ketishlar asosan hududdagi siyosiy 
vaziyatga bog‘liq bo‘lib qolmoqda. Afrikada ishga aloqador turizmda Kongo 
respublikasi, Zimbabve va Efiopiya yuqori o‘sish sur’atlarini ko‘rsatdi. Kelishlar 
bo‘yicha mutlaq ifodada Misr, JAR, Marakko yetakchilik qilishdi. Yaqin Sharqda 
ishbilarmon odamlar oqimi neft qazib oluvchi mamlakatlar (Saudiya Arabistoni va 
boshq.)ga, shuningdek Isroil va Iordaniyaga intildi. 90-yillar ikkinchi yarimida 
siyosiy vaziyat keskinlashdi. Yaqin Sharqdagi tahlikali vaziyat Afrikadagi qator 
terroristik xurujlar (Misrda islom fundamentalistlari tomonidan turistlarning halok 
bo‘lishi, Keniya va Tanzaniyada Amerika elchixonalarida portlashlar) ishga aloqador 
turizmni kasodga uchrashiga olib keldi. Ikki hududda ham ularning rivojlanish 
istiqbollari aniq emas.