O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti geografiya kafedrasi

MAVZU: MARKAZIY AMERIKA TABIIY GEOGRAFIK REGIONI
REJA: 
1. 
Geografik region haqida umumiy tushuncha. 
2. 
Geografik regiondagi orollar tabiatiga ta'rif. 
Adabiyotlar : 
1. 
T.V.Vlasova «Materiklar tabiiy geografiyasi» Toshkent «O'qituvchi» 
nashriyoti 110-119 betlar. 
2. 
A.Qozoqoz , X.Ma'sudov «materiklar va okeanlar tabiiy geografiya kursidan 
amaliy mashg'ulotlar va mustaqil ishlar» Toshkent «O'qituvchi» nashriyoti 1992 yil. 
3. 
Materiklar va okeanlar tabiiy geografik atlas. 
Markaziy Amerika tabiiy geografik regioni.
Bu tabiiy region o'zining tabiiy sharoitiga ko'ra shimoliy Amerika materigi 
bilan janubiy materigi o'rtasidagi oraliq hudud hisoblanadi. Tektonik tuzilishi
Relyef hususiyatlari bilan shimoliy Amerika kordilera tog' tizimining davomi bo'lib
uning Karib-Antil tizimini tashkil etsa organik dunyosi kelib chiqishi va 
rivojlanishi jihatdan janubiy Amerikaning shimoliy hududlariga o'xshashdir. Region 
asosan meksika qo'ltig'i Karib dengizi hamda Tinch okeanlari orasida joylashgan 
bo'lib materikning eng kambar janubiy hududlarini egallaydi. Atlantika okeani 
havzasidagi kelib chiqishiga ko'ra materik vulkanik va marjon orollari tabiiy
sharoitiga ko'ra markaziy Amerika bo'yniga juda o'xshashdir. Bu region boshqa 

---

46 
regionlardan vulkanik jarayonlarning faolligi yer po'stining harakatchanligi bilan
ajralib turadi. Iqlim yil davomida issiq va seryomg'irligi bilan harakterlanadi. Region 
asosan markaziy Amerika bo'yni va markaziy Amerika orollariga bo'linadi. 
Markaziy Amerika bo'yni asosan shimoliy Amerikaning eng janubdagi
qimlari kirib o'lkaning keng joylari Yukton yarim orolida 860 km dan Panama 
bo'ynida 50 km gacha torayadi. O'lkaning katta qismi asosan tog'liklard an iborat 
bo'lib uchraydi. O'lka qirg'og'ining harakkatchan so'ngan va so'nmagan vulqonlar
ko'plab uchraydi. O'lka qirg'og'ining sharqida balandligi 2000-3000 m keladigan 
kristalli va burmalangan cho'kindi jinslardan tashkil topgan tog' massivlari
joylashgan. Tog'larning Tinch okeaniga qaraganda qismlarda ko'ploab so'ngan va 
no'nmagan vulkan konuslari qad ko'tarib turadi. Takana vulkoni balandligi 4064 m 
Taxmulko vulkonning balandligi esa 4217 m bo'lib markaziy Amerikaning eng 
baland nuqtasi hisoblanadi. O'lkada harorat yuqori yog'in miqdori ko'p. Past 
tekisliklardan tog'larning 1000 m dan yuqori bo'lgan yonbag'rida harakat bir tekisda
bo'ladi. O'rtacha harorat Q200 dan tushmaydi. Faqatgina tahimulka vulqonining
yuqori qismlarida harakat manfiy bo'lib qorli mintaqalar uchraydi. O'lkaning
Atlantika okeani qirg'oqlariga qaragan qismlaida yog'in 2000 mm dan oshadi tog' 
yon bag'irlarida 5000 mm gacha yetadi.
Daryolar asosan qisqa va sersuv asosan Tinch okeaniga quyiladi karib 
havzasi va Meksika qo'ltig'iga quyiluvchi daryolar qisqa va sersuvligi bilan
ajraladi. Tinch okean sohili qirg'oqchil bo'lganligidan baland bo'yli o'tlar va 
yakka-yakka o'suvchi palmalardan iborat savannalar keng tarqalgan ayniqsa
qirolicha palmasi turlari ko'p. Hayvonot dunyosi boy o'lka janubiy Amerika 
o'rmon va savannalaridan yashovchi hayvonlarni uchratish mumkin. Markaziy 
Amerika orollari o'lkasiga Meksika qo'ltig'i va Karib dengizining Atlantika
okeanidan ajratib turuvchi orollar kiritiladi ulardan asosiy va katta katta Antil
orollari bo'lib uning tarkibiga Kuba Gaiti Yamayka Puerto-Riko va Pinos orollari 
kiradi. Ulardan himolda Bagama orollari joylashgan bo'lib ular asosan marjon 
orollari hisoblanadi. Undan sharqda shimoldan janubga tomon cho'zilgan vulkanik
kichik Antil orollari joylashgan orollar yer yuzasining katta qismi tog'lar bilan 
banddir. Gaiti orolida g'arbdan sharqqa tomon 4 ta tizma cho'zilgan bo'lib unda eng
baland nuqta 3176 m ga yetadi va o'lkaning eng baland nuqtasi hisoblanadi. Kuba 
orolidagi Serra-Maestra tog'larining balandligi 2000 m ga yetadi. Orollar iqlimi 
issiq va nam tropik iqlidir. Yillik haroratdagi tofovut tog'larning qishda havo kirib
kelish natijasida harorat Q100 Q 120 gacha pasayishi mumkin. YOg'inlar asosan
yozgi passatlar faoliyati bilan bog'liqdir. Tog'larning sharqiy va janubiy sharqiy
hududlarda yog'in miqdori 3000 mm ga yetsa ichki rayonlarda 1000 m dan kam
yog'adi. Kuzda orollar ustidan siklonlarning o'tishi kuchli dovularning vujudga 
kelishiga sabab bo'ladi. Organik dunyosi inson ta'sirida kuchli o'zgargan orollarda
dunyoga mashhur ko'plab dam olish mintaqalari joylashgan. 
Savol: 
1. 
Regiondagi organik dunyosining shakllanishi nimalardan iborat? 
2. 
Markaziy Amerika orollarining o'ziga hos tomonlarini ajrating ?