O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti qalandar abduraxmonov, Samandar qurbonov

2.2. Insonni ishlab chiqarish faoliyatining asosiy maqsadi 
sifatida rivojlanishi 
2.3. Insonning barqaror rivojlanishi 
2.4. Inson taraqqiyotining asosiy unsurlari 
2.5. Inson taraqqiyoti konsepsiyaning yuzaga kelishi va 
shakllanishi 
2.1. Inson taraqqiyotining asosiy tamoyillari 
 
Insoniyat taraqqiyotining oltita asosiy ustuni bor: tenglik, 
barqarorlik, mahsuldorlik, imkoniyatlarni kengaytirish, hamkorlik va 
xavfsizlik
5
. 
Tenglik ‒ har bir inson uchun, erkaklar va ayollar o‘rtasidagi 
munosabatlarda adolat g‘oyasi; har birimiz ta’lim olish va tibbiy 
xizmatdan foydalanishga haqlimiz. 
Barqaror rivojlanish ‒ bu, hammamiz hayotimizni ta’minlash va 
tovarlarni yanada adolatli taqsimlanishiga erishish uchun o‘z pulimizni 
topish huquqiga egamiz. 
Mahsuldorlik odamlarning daromad olish jarayonida to‘liq 
ishtirok etishini anglatadi. Bu, shuningdek, hukumat xalq uchun 
yanada samarali ijtimoiy dasturlarga muhtojligini anglatadi. 
Imkoniyatlarni kengaytirish ‒ bu, odamlarning rivojlanishiga va 
hayotiga ta’sir qiladigan qarorlarga ta'sir qilish erkinligi. 
Hamkorlik o‘zaro boyitish vositasi va ijtimoiy ma’no manbayi 
sifatida jamoalar va guruhlarga qatnashishni va ularga tegishli 
bo‘lishni o‘z ichiga oladi. 
Xavfsizlik 
odamlarga 
kelajakda 
to‘satdan 
yo‘q 
bo‘lib 
ketmasligiga ishonch bilan erkin va xavfsiz rivojlanish imkoniyatlarini 
taqdim etadi
6
. 
5
 "What is Human Development? - Human Development 
Reports". URL:www.hdr.undp.org. Archived from the original on 2017-10-27. 
6
"What is Human Development?". UNDP. Archived from the original on 1 June 2012. 
URL:www.hdr.undp.org. Retrieved 3 June 2012. 

---

18 
Insonni rivojlantirish konsepsiyasining asosiy usullari Birlashgan 
Millatlar Tashkilotining Mingyillik rivojlanish deklaratsiyasida e’lon 
qilingan edi. Mazkur deklaratsiyada XXI asrda xalqaro munosabatlar 
uchun qator asosiy qadriyatlar hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lishi 
ko‘rsatilgan. Mazkur qadriyatlarga quyidagilar taalluqlidir: 
Erkinlik. Erkaklar va ayollar ochlik va zo‘ravonlik qo‘rquvidan, 
zulm va adolatliksizdan holi bo‘lgan, inson uchun munosib sharoit-
larda yashash va bolalarini tarbiyalash huquqiga egadirlar. Xalqning 
keng ishtiroki va irodasiga asoslangan boshqaruvning demokratik 
shakli bu huquqlarning eng yaxshi kafolati hisoblanadi. 
Tenglik. Birorta ham odam, birorta ham mamlakat rivojlanish 
ne’matlaridan foydalanish imkoniyatlaridan mahrum qilinmasligi 
kerak. Erkaklar va ayollar huquqlari va imkoniyatlarining tengligi 
kafotlanishi zarur. 
Birdamlik. Global muammolar tenglik va ijtimoiy adolatning 
asosiy prinsiplariga muvofiq, chiqimlar va mas’uliyatni adolatli 
taqsimlash asosida hal etilishi kerak. Azob chekayotganlar yoki eng 
noqulay sharoitga tushib qolganlar eng qulay vaziyatda bo‘lganlar 
tomonidan yordam olish imkoniyatiga ega bo‘lishlari kerak. 
Sabr-toqatlilik. Dinlar, madaniyatlar va tillar xilma-xilligiga 
qaramasdan odamlar bir-birlarini hurmat qilishlari kerak. Jamiyatlar 
doirasida va jamiyatlar o‘rtasidagi tafovut qo‘rqitishga ham, ta’qib 
qilishga ham asos bo‘lmasligi zarur, balki bu turfalikka insoniyatning 
eng qimmatli boyligi sifatida yondashilishi zarur. Jahon madaniyati 
hamda barcha stivilizatsiyalar o‘rtasidagi muloqot faol rag‘batlantirib 
borilishi kerak. 
Tabiatga hurmat. Barqaror rivojlanish qoidalariga muvofiq, 
barcha tirik mavjudot va tabiiy resurslarni muhofaza qilish hamda 
ulardan oqilona foydalanish negiziga ehtiyotkorlik qo‘yilishi lozim. 
Faqat shu yo‘l bilangina bizga tabiat tomonidan in’om etilgan ulkan 
boyliklarni kelgusi avlodlar uchun saqlab qolish mumkin. Hozirgi 
ishlab chiqarishning va iste’molning beqaror modellari kelajakda 
bizning farovonligimiz va avlodlarimizning farovonligi manfaatlarida 
o‘zgartirilishi kerak. 
Umumiy majburiyat. Global iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishni 
boshqarish, shuningdek, xalqaro tinchlik va xavfsizlikka tahdidlarni 
bartaraf etish bo‘yicha mas’uliyat jahon xalqlari o‘rtasida taqsimla-

---

19 
nishi hamda ko‘p tomonlik asosida amalga oshirilishi zarur. Mazkur 
ishda jahondagi eng universal va eng vakolatli tashkilot hisoblangan 
Birlashgan Millatlar Tashkiloti markaziy rol o‘ynashi lozim. 
2015-yil 25-sentabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh 
Assambleyasida 70/1-sonli “Dunyomizni o‘zgartirish. 2030-yilgacha 
bo‘lgan davrda barqaror rivojlanish sohasidagi kun tartibi” rezolyut-
siyasini qabul qildi va u 2016-yil 1-yanvardan kuchga kirdi.Ushbu 
hujjat kompleks xarakterga ega 17 maqsad va 169 vazifani o‘z ichiga 
olgan bo‘lib, barqaror rivojlanishning har uchta komponenti - iqtisodiy 
o‘sish, ijtimoiy integratsiya va ekologik barqarorlik muvozanatini 
ta’minlaydi. 
Barqaror rivojlanish maqsadlari - kambag‘al, boy va o‘rtacha 
rivojlangan barcha mamlakatlar tomonidan harakatga chorlovchi 
o‘ziga xos da’vatdir. Ular bizning sayyoramizning farovonligi va 
himoyasini yaxshilashga qaratilgan. Dunyo mamlakatlari qashshoq-
likni bartaraf etish choralari iqtisodiy o‘sishni kuchaytirish va ta’lim, 
sog‘liqni saqlash, ijtimoiy himoya va bandlikni ta’minlash, 
shuningdek, iqlim o‘zgarishi va atrof-muhitni muhofaza qilish 
sohalaridagi bir qator muammolarni hal etish bo‘yicha sa’y-harakatlar 
bilan birgalikda qabul qilinishi zarurligini tan oladilar.