O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. S. Sayfutdinov, F. N. Xalimova mehmonxona xo‘jaligi infratuzilmasi

Tayanch iboralar: Ekskursiya, xizmat, inson, ehtiyoj, turistik korxonalar, 
ekskursiya xizmatlari, axborotlar, klassifikatsiyasi, marshrutlar Ekskursovod 
portfeli, vazifalariga. 
 
 
@TDIU_ARM

---

126 
Nazorat savollari
1. Ekskursiya xizmatlari insonning qaysi ehtiyojlarini qondiradi? 
2. Ekskursiya xizmatlari ko‘rsatishni tashkil qilish deganda nimalar 
tushuniladi?
3. Ekskursiya xizmatlari ko‘rsatishning asosiy ko‘rsatkichlarini ayting. 
4. Turistik korxonalarda ekskursiya xizmatlari ko‘rsatishni tashkil etish 
bo‘yicha axborotlar to‘liqligi nima bilan ta’minlanadi? 
5. Ekskursiya xizmatlari ko‘rsatishni tashkil etish asosiy shakllarini 
harakterlang va ularni qiyosiy tahlil qiling. 
6. Ekskursiyalar asosiga qanday prinsiplar qo‘yilgan? Ularning ta’rifini 
bering. 
7. Ekskursiya qaysi vazifani bajaradi? 
8. «Ekskursiyalar klassifikatsiyasi» tushunchasi mohiyatini ochib bering va 
ekskursiyalarning asosiy belgilarga muvofiq ravishda bo‘linishini harakterlang? 
9. Ekskursiyalar tashkil etish bosqichlari nimalardan ibora 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
127 
9
-bob. MEHMONXONA XO‘JALIGI INFRATUZILMASIDA 
LITSENZIYALASH 
 
9.1. Joylashtiruv industriyasini faoliyatni litsenziyalashning umumiy 
tushunchasi.
9.2. O‘zbekiston Respublikasida turistik faoliyatni litsenziyalash. 
9.1. Turistik faoliyatni litsenziyalashning umumiy tushunchasi
Turizmni tartibga solishning davlat shakllaridan biri turistik faoliyatni amalga 
oshirishga maxsus ruxsat (litsenziya) berishni ko‘zda tutuvchi litsenziyalash 
hisoblanadi. Litsenziyalashdan maqsad davlat manfaatlari va turistik xizmatlar 
iste‘molchilarining qonuniy huquqlarini himoya qilishni ta‘minlash, ularni xalqaro 
talablarga muvofiqlashtirishdan iborat. Litsenziyalash - ishlab chiqarish yoki 
tadbirkorlik, turizm faoliyati bilan shug‘ullanishni istovchilarga litsenziya berish, 
hujjatlarni qayta rasmiylashtirish, litsenziya mavjudligini tasdiqlash, litsenziyani amal 
qilish muddatini to‘xtatish va yangilash, litsenziyani bekor qilish va turistik faoliyatni 
amalga oshirishda litsenziya egalarining, litsenziyalovchi organlarning litsenziyalash 
talablari va shartlariga rioya etishlarini nazorat qilish bilan bog‘liq tadbirlarni 
o‘tkazish. Mazkur belgilanish bir qator tushunchalar (litsenziya, litsenziyaga talabgor, 
litsenziyachi, litsenziyalovchi organlar, litsenziya talablari va shartlari) ni o‘z ichiga 
oladiki, qo‘shimcha ko‘rib chiqilishga muhtoj.
Litsenziya - litsenziyalovchi organ tomonidan, litsenziya talablari va 
shartlariga rioya etgan holda aniq faoliyat turini amalga oshirishga berilgan maxsus 
ruxsatnoma. Litsenziya talabgori - litsenziyalash organiga aniq faoliyat turini amalga 
oshirish to‘g‘risida ariza bilan murojaat qilgan huquqiy shaxs yoki individual 
tadbirkor. Litsenziya egasi - aniq faoliyat turini amalga oshirish to‘g‘risida 
litsenziyaga ega huquqiy shaxs yoki individual tadbirkor. Litsenziyalovchi organlar - 
litsenziyalashni amalga oshiruvchi ijrochi hokimiyat organlari. Litsenziyalovchi 
organlarga quyidagi vakolatlar berilgan: - litsenziya taqdim etish; - litsenziya 
mavjudligini tasdiqlovchi hujjatlarni qayta rasmiylashtirish; - litsenziya amal qilishini 
bekor qilish, to‘xtatish, yangilash; - litsenziya reestrini yurgizish - litsenziya taqdim 
etish haqida o‘xshash ma‘lumotlar, hujjatlarni qayta rasmiylashtirish, litsenziya 
@TDIU_ARM

---

128 
mavjudligini tasdiqlash, litsenziyani amal qilishini bekor qilish, to‘xtatish, yangilash; 
- litsenziyalangan faoliyat turini amalga oshirishda litsenziya egasini litsenziya 
talablari va shartlariga rioya etishini nazorat qilish; - litsenziya talablari va shartlari - 
litsenziya egasining litsenziyalangan faoliyat turini amalga oshirishda belgilangan 
normativ aktlar talab va shartlarini albatta bajarishi shart bo‘lgan qoidalar. Turizmda 
litsenziyalash tartib va shartlari hukumat qarorlari va litsenziyalovchi organlar 
nizomiga muvofiq tartibga solinadi.
Odatda litsenziyalovchi organ bo‘lib, davlat turizm boshqarmasi hisoblanadi 
(Belorussiyada - sport va turizm vazirligi, RFda-turizm bo‘yicha federal agentlik, 
O‘zbekistonda – O‘zbekiston Respublikasi turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi. 
Umumiy litsenziyalash talablari va shartlariga quyidagilar kiradi: - belgilangan 
tartibda har bir turistga kirish - chiqish xususiyatlari va chet davlatda bo‘lish qoidalari 
safar chog‘ida xulq-atvor, o‘zini tutish xususiyatlari, shu jumladan, mahalliy urf-
odatlar, an‘analarga, madaniy merosga, atrof-muhitga hurmat bilan qarash, har bir 
aniq mamlakatda bo‘lganda ularning tartib qoidalariga rioya etish haqidagi zarur 
axborotlarni etkazish; - turistik xizmatlarni qonunchilikka muvofiq faqat mijoz bilan 
shartnoma tuzilgandan keyingina ko‘rsatish; - turoperator va turagentning ish rejimi, 
ularning turgan joyi, litsenziyasi, xizmatlarga sertifikati mavjudligi, majburiy 
sertifikatlanishi shart mansabdor shaxsining ismi sharifi, tegishli yo‘nalishda turistik 
faoliyat yuritishga javobgarligi haqida zarur ma‘lumotlarni mijozga taqdim etish; - 
oliy va o‘rta maxsus ma‘lumotga ega ma‘lum xodimlar soni mavjudligi yoki turizm 
sohasida yo turizmda ma‘lum ish stajiga ega qo‘shimcha ma‘lumotlar (turli 
turagentlar va turoperatorlar uchun)ga egalar, shuningdek rahbarda (turistik faoliyatni 
amalga oshiruvchi tuzilma (struktura) bo‘linmalari rahg‘barlari) oliy, o‘rta maxsus va 
qo‘shimcha ma‘lumoti borligi va turizmda ma‘lum ish stajiga egaligi; - huquqiy 
shaxslar (turoreratorlar va turagentlar) xodimlari malakasini oshirish doimiyligi 
(Belorussiyada - kamida 5 yilda 1 marta, RF da – 3 yilda bir marta), shuningdek 
individual tadbirkorlar (turoperator va turagentlar) malakasi oshirilib turiladi. 
Jumladan, Rossiya Fedreratsiyasi (RF)da turoperatorga qo‘shimcha litsenziya 
talablari qo‘yidagilardan iborat:
129 
- turoperatorlik faoliyatini amalga oshiruvchi etti xodimdan kam bo‘lmagan 
hukuqiy shaxslarni turoperator shtatida mavjudligi; - turistik xizmatlar xavfsizligi 
talablariga muvofiq sertifikat mavjudligi; - litsenziya olishga talabgor 
litsenziyalovchi organga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi: - belgilangan namunada 
ariza; - litsenziyaga talabgorning huquqiy shaxs sifatida davlat ro‘yxatidan o‘tganligi 
haqida guvohnoma va ta‘sis hujjatlari nusxasi - huquqiy shaxslar uchun; - fuqaroning 
yakka tartibdagi tadbirkor sifatida davlat ro‘yxatidan o‘tgani haqida guvohnoma 
nusxasi - individual tadbirkorlar uchun; - talabgor litsenziyani soliq organi hisobiga 
qo‘ygani haqida guvohnomasi nusxasi; - litsenziyalovchi organ tomonidan litsenziya 
berish haqidagi arizani ko‘rib chiqish uchun litsenziya yig‘imi to‘langani to‘g‘risida 
hujjat; - litsenziyaga talabgor xodimlar - huquqiy shaxslar yoki individual 
tadbirkorlarning malakasini litsenziya talablari va shartlariga muvofiq kelishini 
tasdiqlovchi hujjatlar nusxasi; - talabgorda mulki borligi yoki boshqa qonuniy 
asoslarda bino va inshootlari mavjudligi, ularning rekvizitlari to‘g‘risida axborot. 
Litsenziya egasi ulardai turistik faoliyatini yuritishda foydalanadi. Litsenziyalovchi 
organ belgilangan muddatda (Belorussiya - 30 kundan ko‘p bo‘lmagan, RFda - 60 
kun ichida) litsenziya berish yoki uni rad etish haqida qaror qabul qiladi. Ariza ijobiy 
hal etilganda talabgorga turistik faoliyatni amalga oshirish uchun 5 yil muddatga 
litsenziya beriladi. Litsenziya egasining murojaatiga ko‘ra, bu muddat hujjatlarni 
qayta rasmiylashtirish yo‘li bilan uzaytirilishi va litsenziya mavjudligi tasdiqlanishi 
mumkin. Litsenziya berishni rad etishga quyidagilar asos bo‘ladi: - talabgor taqdim 
etgan hujjatlarda ishonchsiz yoki buzib ko‘rsatilgan axborotlar mavjudligi; - 
talabgorga qarashli yoki u foydalanyotgan obyektlarni litsenziya talablari va 
shartlariga muvofiq kelmasligi. Talabgorni turistik faoliyat yuritishi maqsadga 
muvofiq emasligi bahonasida litsenziya berishni rad etishiga yo‘l qo‘yilmaydi. 
Litsenziya taqdim etish va uning mavjudligini tasdiqlovchi hujjatlar qarorida 
quyidagilar ko‘rsatiladi: - litsenziya bergan xalqaro organ nomi; - shaxsni 
tasdiqlovchi hujjat ma‘lumotlari, yashash joyi, ismi sharifi - individual tadbirkor 
uchun; - litsenziyalangan faoliyat turi, litsenziyani amal qilish muddati; - soliq 
to‘lovchining individual raqami; - litsenziya raqami; litsenziya berish to‘g‘risida 
@TDIU_ARM

---

130 
qaror qabul qilingan sana. Huquqiy shaxsining qayta tashkil etilishi, uning nomi 
o‘zgarishi yoki individual tadbirkorning yashash joyi, nomi, familiyasi o‘zgarishi, 
yoki litsenziyasi borligini tasdiqlovchi hujjatning yo‘qolishi hollarida litsenziya egasi 
- huquqiy shaxs (uning huquqiy merosxo‘ri) yoki individual talbirkor belgilangan 
muddatda hujjatni qayta rasmiylashtirishga ariza berishga majbur. Litsenziyalangan 
organ tomonidan litsenziya olganlarning litsenziya talablari va shartlariga rioya 
qilishlari nazorat qilib turiladi. Bunda litsenziyalagan organ quyidagi hukuqlarga ega: 
- litsenziya talablari va shartlariga muvofiq litsenziya egasining faoliyatini 
tekshiruvdan o‘tkazadi; - tekshiruv o‘tkazishda litsenziya egasidan zarur hujjatlar va 
tushuntirishlarni so‘raydi; - tekshiruv natijalari bo‘yicha dalolatnoma tuzadi 
(protokol), unda nazorat chog‘ida aniqlangan qoida buzilishlari ko‘rsatiladi 
(litsenziya egasi tekshiruv natijalari bilan tanishtiriladi, bu haqda dalolatnomada 
tegishli yozuvlar qayd etiladi);
- aniqlangan qoida buzilishlarini bartaraf etish uchun litsenziya egasiga 
majburiyat yuklash yuzasidan qaror chiqaradi, tuzatish uchun muddat belgilaydi, 
litsenziya egasini ogohlantiradi. Litsenziyalangan organ bir necha marta qoida 
buzarliklar aniqlanganda yoki litsenziya egasi tomonidan litsenziya talablari va 
shartlari qo‘pol ravishda tuzilgan hollarda litsenziyani amal qilishi muddatini 
to‘xtatishga haqli. Bunda aniqlangan nuqsonlarni bartaraf etish uchun litsenziya 
egasiga muddat beriladi. U shu muddat ichida kamchiliklarni tuzatishi shart. Agar 
litsenziya egasi ushbu muddatda dalolatnomada (protokolda) ko‘rsatilgan qoida 
buzilishlariii bartaraf etmasa, litsenziya bergan organ litsenziyani bekor qilishni 
so‘rab, sudga murojaat qilishga majbur. Faoliyatni go‘xtatilishi yoki huquqiy shaxsni 
bekor qilinishi (qayta tashkil etilish bundan mustasno) yoki fuqaroning individual 
tadbirkor sifatida davlat ro‘yxatidan o‘tganligi hakidagi guvohnomaping amal qilishi 
to‘xtagan hollarda litsenziya o‘z huquqiy kuchini yo‘qotdi.