O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti sh. Abdullaeva, M. Yuldashev

Bank huquqi vazifalari qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: 
- yuridik va jismoniy shaxslarning vaqtincha bo‘sh turgan mablag‘larini jalb 
etish va qaytarilishi sharti bilan, xaq evaziga, muddatli va maqsadli foydalanish 
sharti bilan ularni joylashtirish (kredit sifatida berish, investitsiya qilish va 
xokazo)ning huquiy asoslarini shakllantirish; 
- 
xisob-kitoblarni 
amalga 
oshirish, 
O‘zbekistonda to‘lov tizimlarini 
shakllantirishning huquqiy asoslari; 
- pul va qimmatli qog‘ozlar emissiyasi bilan shug‘ullanish; 
- qimmatli qog‘ozlar bozorida ishtirok etish; 
- tegishli asoslarda valyutaga oid munosabatlarni amalga oshirish; 
- xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarga bozor talablariga asoslangan xolda boshqa turli 
xizmatlar ko‘rsatishning huquqiy asoslarini shakllantirish va boshqalar 
kiradi.YUqoridagilarni barchasi bank xuquqi soxasi predmeti sanaluvchi ijtimoiy 
munosabatlar tabiati va mazmunini anglab etishga yordam beradi. Bank xuquqi 
predmetini aniqlash chog‘ida uning o‘zida bir necha xuquq soxalariga xos bo‘lgan 
xususiyatlarni jamlaganligi e’tiborga olinmog‘i kerak. Bank xuquqi tijorat 
banklari bilan ularning mijozlari bo‘lgan yuridik xamda jismoniy shaxslar o‘rtasida 
fuqarolik qonunchiligi tamoyillariga ko‘ra (ixtiyoriylik, tenglik, foyda olishga 
intilish) va odatda fuqarolik xuquqiy shartnomalar asosida yuzaga keluvchi 
munosabatlarni tartibga soladi. Ayni paytda bank va uning mijozlari o‘rtasidagi 
munosabatlar moliya xuquqi, ma’muriy xuquqqa va boshqa xuquq sohalariga xos 

---

26 
bo‘lgan elementlari ham tez-tez uchraydi. Masalan, xisobotlar taqdim etish tartibini 
buzgan mijozlarga nisbatan
jarimalar qo‘llanilishi va boshqalar. 
1-rasm. Bank huquqi va uning tarkibi 
SHu nuqtai nazardan olganda moliya va ma’muriy munosabatlar ham, basharti ular 
bank faoliyatini amalga oshirilishi bilan bog‘liq ravishda yuzaga kelsa bank xuquqi 
soxasi predmeti sanaluvchi ijtimoiy munosabatlarni tashkil qiladi. O‘zbekiston 
Respublikasi Markaziy banki va tijorat banklari o‘rtasidagi munosabatlar 
ma’muriy-xuquqiy, ommaviy-xuquqiy munosabatlardan iborat. CHunki Markaziy 
bank tijorat banklari uchun majburiy bo‘lgan normativ-xuquqiy qoidalarni belgilar 
ekan, davlat erki – irodasi amalga oshiriladi. Hamda bu erkning bajarilmasligi 
uchun davlat majburlovini qo‘llash tahdidi mavjud bo‘ladi. Tijorat banklari 
tomonidan o‘z mijozlariga bevosita bank xizmatlaridan tashqari xizmatlarning 
yangi, noan’anaviy shakllari ham ko‘rsatilayotganligi va bunday xizmatlar turlari 
xamda doirasi uzluksiz kengayib borayotganligi bank xuquqi sohasi predmeti 
Bank huquqi bu – bank faoliyatini amalga oshirish va bank tizimini 
boshqarishga oid huquqiy munosabatlarni tartibga soluvchi qonunchilik
majmuidan iborat
Davlat erkini amalga oshirish yoli bilan (оmmaviy 
huquq) bank tizimini boshqarishga oid ijtimoiiy 
munosabatlar 
Tijorat banklarei va boshqa kredit tashkilotlari
tomonidan yuridik va jismoniy shaxslarga bank 
xizmatini ko’rsatishga oid huquqiy (xususiy) 
munosabatlar 
оид (хусусий) хуқуқий муносабатлар 
Ma
m
u
riy
x
u
su
siy
ma
sala
lar
Dav
lat
h
u
q
u
q
iy
(
ko
n
stit
u
ts
iy
av
iy
) 
m
u
n
o
sab
at
lar
Mo
liya
viy
h
u
q
u
q
iy 
m
u
n
o
sab
atla
r
Jinoiy 
h
u
q
u
q
iy
m
u
n
o
sab
at
lar
Fu
q
ar
o
lik 
h
u
q
u
q
iy
m
u
n
o
sab
at
lar
Xo
’
ja
li
k 
h
u
q
u
q
iy
m
u
n
o
sab
at
lar
Qim
m
at
li q
o
g’
o
zla
r 
b
ilan
b
o
’
g’
liq 
h
u
q
u
q
iy
m
u
n
o
sab
at
lar
Valyutaga oid 
h
u
q
u
q
iy
m
u
n
o
sab
at
lar
Bank xizmatlariga oid 
h
u
q
u
q
iy
m
u
n
o
sab
at
lar

---

27 
sanaluvchi ijtimoiy munosabatlar doirasini ham muntazam kengayib borishiga 
sabab bo‘lmoqda. 
SHunday qilib, yuqorida keltirilgan asoslardan kelib chiqib bizning 
fikrimizcha, bank xuquqi deganda bir necha xuquq tarmoqlarining tutash 
chegaralarida yuzaga keladigan, moliya-kredit, pul muomalasi, xisob-kitob 
amaliyoti va bank hamda kredit muassasalari faoliyatlari bilan bog‘liq bo‘lgan 
boshqa iqtisodiy ijtimoiy munosabatlarni o‘ziga xos tartibga soluvchi xuquq 
normalari tizimi tushuniladi. 

---

28