O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti xasanov boxodir akramovich

2) Natura ko’rsatkichlar usuli. Bu usulda kompleks xarajatlarni ajralish
nuqtasida ularning o‘zaro nisbati asosida taqsimlashda mahsulotning vazni yoki 
hajmi kabi haqiqiy ko‘rsatkichlardan foydalaniladi.  
Kompleks xarajatlar 
1000 sh.b. 
Mahsulotlar 
Birliklar miqdori 
A Mahsulot 
100 

---

129 
B Mahsulot 
400 
Jami 
500 
A mahsulotga 1000 sh.b. taqsimlangan x (100 b. / 500 b.) = 200 sh.b. 
B mahsulotga 1000 sh.b. taqsimlangan x (400 b. / 500 b.) = 800 sh.b. 
Jami taqsimlangan kompleks xarajat 1000 sh.b. 
Natural ko‘rsatkichlar usulidan foydalanilganda har turdagi mahsulot 
birligining tannarxi bir xil bo‘ladi. 
Birgalikda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning sotish narxi har xil bo‘lsa, 
mahsulot har bir turi birligi tannarxi bir xil bo‘lishini nazarda tutish shunga olib 
keladiki, qandaydir mahsulotga katta foyda, boshqalariga zarar ko‘rsatiladi. Agar 
kompleks ishlab chiqarishning natijasi suyuq va qattiq mahsulot bo‘lsa, natural 
ko‘rsatkichlardan foydalanish usuli shartli natural birlikni joriy etishni talab qiladi. 
Natural ko‘rsatkichlar usulidan foydalanishning asosiy afzalligi uning 
qulayligidir, biroq bu qulaylik usulning ko‘p sonli kamchiliklari oldida yo‘qqa 
chiqadi.
Agar mahsulot yana qayta ishlanadigan bo‘lsa, bu holatda kompleks 
chiqimlarni taqsimlashning quyidagi usullari qo‘llaniladi. 
1. Mumkin bo‘lgan sof sotish qiymati usuli 
2. Yalpi foydadan doimiy ulush usuli 
3) Sof sotish qiymati usuli
32
Kompleks xarajatlar sof sotish qiymati asosida taqsimlanadi. Sotish sof 
qiymatini aniqlash uchun ajralish nuqtasidan keyingi qo‘shimcha xarajatlarni 
sotish narxidan olib tashlash lozim. 
Kompleks xarajatlar, sh.b. 
30 000 
Alohida xarajatlar, sh.b.: 
A Mahsulot 
16000 
B Mahsulot 
24000