O'zbekiston respublikasi profi universitety

 
1 §. Psixologiya fani haqida tushuncha 
Psixologiya fani, fan sifatida uni boshqa fanlardan farqlab turuvchi o'ziga 
xos jihatlarga ega. Psixologiyani sinalgan, tekshirilgan bilimlar tizimi sifatida, 
faqat bevosita psixologiya sohasida u yoki bu ilmiy va amaliy vazifalarni xal etish 
bilan shug'ullanuvchi ayrim mutaxassislargina biladi. Shu bilan birga hayotiy 
hodisalar tizimi sifatida esa psixologiya har bir odamga ma'lum. Uni har bir odam 
o'zi his etadigan sezgilar, tasavvurlar, idrok, xotira, tafakkur, hayol, nutq, hissiyot, 
iroda, qiziqishlar, motivlar, ehtiyojlar, qobiliyatlar, temperament, xarakter va 
boshqa ko'plab hodisalar tarzida idrok qiladi. Psixik hodisalarning aksariyatini biz 
o'zimizda kuzatib va ayrimlarini boshqa odamlarni kuzatib bilib boramiz. 
“Psixologiya” atamasi ilmiy atama sifatida ilk bor XVI asrlardan boshlab 
ilmiy adabiyotlarda qayd etila boshlangan. Bu degani, psixologiya fani va uning 
ta'limotlari shu davrga kelib yuzaga kelgan, degan ma'noni anglatmaydi. 
“Psixologiya” atamasining kelib chiqishi eramizdan avvalgi VIII - V asrlarga borib 
yetadi. U davrlarda psixologiya fani biz hozirgi vaqtda qabul qilganimizdek, 
mustaqil fan sifatida qayd etilgan bo'lmasada, lekin uning ta'limotlari antik davr 
mutafakkirlari Fales, Anaksimen, Anaksimandr, Aristotelь, Platon va boshqalar 
ishlarida rivojlantirilib kelingan. Shu tarzda psixologiya ta'limotlari qadim 
zamonlardan buyon falsafa, teologiya va boshqa fanlar ta'limotlari tarkibida 
rivojlanib kelgan. U davr ta'limotlariga ko'ra “psixologiya” (grekcha. “psyche”-ruh, 
jon, “logos”-ta'limot) ruh, jon haqidagi ta'limot degan ma'noni anglatib kelgan va 
aksariyat o'tmish mutafakkirlarining ishlarida shunga yaqin ma'noda qo'llanib, 
falsafiy, diniy va boshqa ta'limotlar tarkibida ruh va jonning xususiyatlari haqidagi 
ta'limot sifatida rivojlanib kelgan. 
Agar hozir ham bundan ikki, ikki yarim ming yillar muqaddam bo'lganidek 
“psixologiya - ruh, jon haqidagi ta'limot” - degan ta'rif bilan kifoyalansak, biz 
hozirgi zamon psixologiya fanining mazmun-mohiyatini yetarlicha ochib 
bermagan bo'lamiz. Shuning uchun quyida psixologiya fani haqida qisqacha 
to'xtalib o'tamiz.