O`zbekiston Respublikasi Xalq talimi vazirligi Ajini1z nomidagi Nukus davlat pedagogik instituti
Download 1 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Chili Argentina Andi. Janubiy And. Olovli Er.
- Iqlim mintaqa va oblastlariga tavsif. Ekvatorial iqlim mintaqasi
- Subekvatorial iqlim mintaqasi
- Tropik iqlim mintaqasi
- Subtropik iqlim mintaqasi
|
w0 w0 w0 w0
ÆÀÍÓÁÈÉ ÆÀÍÓÁÈÉ
ÆÀÍÓÁÈÉ ÆÀÍÓÁÈÉ ÀÌÅÐÈÊÀÍÛ ÀÌÅÐÈÊÀÍÛ ÀÌÅÐÈÊÀÍÛ ÀÌÅÐÈÊÀÍÛ; ; ; ; Ò Ò Ò Ò! ! ! !ÁÈÉÈÉ ÁÈÉÈÉ
ÁÈÉÈÉ ÁÈÉÈÉ ÃÅÎÃÐÀÔÈÊ ÃÅÎÃÐÀÔÈÊ ÃÅÎÃÐÀÔÈÊ ÃÅÎÃÐÀÔÈÊ ÐÅÃÈÎÍËÀÐÛ ÐÅÃÈÎÍËÀÐÛ ÐÅÃÈÎÍËÀÐÛ ÐÅÃÈÎÍËÀÐÛ Reja:
2. Chili Argentina Andi. Janubiy And. Olovli Er.
. Karib Andi tog`lari tektonik jihatdan Kordilera burmalanishi mintakasining Antil-Karib oblastiga kiradi va tuzilishi hamda rivojlanishi xususiyatlariga kwra Shimoliy Amerikaning Kordilera tog`laridan ham farq qiladi. Karib And tog`larining barcha kismi palezoy va mezozoyning burmalangan jinslardan tuzilgan hamda ularning turli yoshdagi intruziv jinslari yorib kirgan. Butun Karib And tog`lari sistemasi seysmik, lekin swnmagan vulqonlar ywq. Tog`lar relefi palaxsali, wrtacha balandlikka ega, eng baland tepalari 2500m dan oshadi, tog` massivlarini ikki tomoni ochiq erozion va tektonik botiqlarn bir-biridan ajratib turadi. Wlka yil bwyi shimoli-sharqiy pasat shimollari keltiradigan tropik havo ta`sirida bwladi. Iillik yogin miqdori 1000 mm dan oshmaydi, lekin kwpincha 500, mm dan ham kam yog`adi. Yog`inning asosiy qismi may oyidan noyabr` oyigacha yog`adi, lekin eng kurg`okchilik shimoliy rayonlar namgarchil davr atigi 2-3 oy davom etadi. Materikning va orollarning lagunali soxillari keng mangra wrmonlari bilan qoplangan. Tog`larning yog`in kwproq yog`adigan yonbag`rlari va dengiz tomoniga ochiq vodiylari aralash wrmonlari bilan koplangan. Bu wrmonlarda doimiy yashil va bargini twkadigan wsimlik turlari hamda igna bargli va keng bargli daraxt turlari aralash wsadi. Shimoliy And tog`lari And toglarining Karib dengizi soxilidan janubda Ekvador bilan Peru chegarasigacha bwlgan shimoliy qismi tushuniladi. Bu orda 4-5° janubiy kenglikdan Shimoliy And tog`larini Markaziy And tog`laridan ajratib turuvchi yoriq wtadi. Shimoliy And tog`lari uchun balandlik mintaqalarining anik ifodalangan sistemasi xos. Toglarning quyi qismlari va qirg`oq bwyi pasttekkisliklari sernam va issik bu erlarda Janubiy Amerikadagi eng yuqori wrtacha oylik haroratlar kuzatiladi. Shimoliy And tog`larining kwp rayonlarida nam tropik wrmonlar wrnida shakarkamish va banan - Janubiy Amerika shimoliy rayonlarining asosiy tropik mevalari etishtiriladi. Tog`larning kwpi issik mintakalardan yuqorida Shimoliy And tog`larning mw`tadil mintaqasi joylashgan, balandligi 2500-3000 m gacha boradi. Iillik wrtacha harorat + 15 dan +20°S gacha. Tog`larning mw`tadil mitaqasi inson hayoti uchun eng qulay. Shimoliy And aholisining kwp qismi shu mintakada joylashgan, yirik shaharlar ham tu mintaqada bwlib dehkonchilik rivojlangan. Shimoliy And tog`larining keyingi balandlik mintaqasi ap`p mintaqasidir. Bu mintaqada iqlim qattiq. Yilning hamma faslida ham kunduzgi harorat musbat bwlgani holda, kechasi sovuq bwladi. Shimoliy And tog`larida 4500 m dan yuqorida muttasil manfiy haroratli doimiy qor va muzliklar boshlanadi. And tog`larining kwp tepalarida ap`p tipidagi katta muzliklar bor. Markaziy And tog`lari shimolda Ekvador va Peru oraligidagi davlat chegarasidan janubda 27° janubiy kenglikkacha juda katta masofaga chwzilgan Markaziy And tog`lari butun tog` sistemasining eng kengaygan qismi bwlib, kengligi Boliviyada 700 - 800 km ga etadi. Markaziy And tog`larida chwl va chala chwl landshaftlari kwpchilikni tashkil etadi. Shimolda yiliga 200 - 250 mm yog`in tushadi, uning ham katta qismi yozga twg`ri keladi. Oylik wrtacha eng yuqori harorat +26°S ga etadi, eng past harorat +18°S. Usnmliklari kserofit qiyofaga ega va kaktus, akatsiya hamda qattiq wtlardan iborat. Janubroqtsa iqlim yana ham qurg`oqchilroq, chwldan iborat. Atakama botig`ida va Tinch okean sohilining Atakamaga qwshni kismda yiliga YuOmm dan kam ba`zi joylarda esa 25mm dan ham kam yog`in tushadi. Ulkaning sharq va 46
shimolida yillik yog`in miqdori asta-sekin oshib boradi, lekin iqlimnimg boshqa xususiyatlari saqlanib qoladi. Yog`in mikdori sharqtsa 800mm gacha shimolda esa hatto YuOOmm gacha kwpayishi tufayli wsimlik kwproq va xilma-xilroq bwlib boradi, hamda tog chala chwllari tog` dashti bilan almashinadi. Tog` dashtini mahalliy aholi puna deb ataydi. Punaning wsimlik qoplami uchun turli xil g`allagullilar, ayniksa tipchoq, chalov, rwvak xarakterli. Bulardan tashkari punada turli xil yostiqsimon butalar ham wsadi. Punalar Markaziy Aid tog`larida juda katta maydonlarni egallaydi.
Subtropik mintaqalarda 27 e va 42° janubiy kengliklar orasida Chili va Argentinada And tog`lari kambarlashadi, ba`zi joylarda esa bitta tog tizmasidan iborat bwlib qoladi, lekin bu erda eng baland kwtariladi. Tinch okean qirg`og`i bwylab uncha baland bwlmagan Qirg`oqbwyi Kordilerasi platosi chwzilgan, u Markaziy And tog`lari wlkasidagi Qirg`oqbwyi Kordilerasining davomidir. Uning wrtacha balandligi 800 m, ayrim tepalari 2000 m gacha kwtariladi. Markaziy vodiy sharq tomondan baland bosh Kordilera tog` zanjiri bilan wralgan. Chili bilan Argentina wrtasidagi chegara shu tog`ning qirrasidan wtadi. And toglari wzining bu qismida juda burmalangan mezozoy yotqiziqlari va vulqon jinslaridan tuzilgan hamda bir butun bwlib juda baland kwtarilgan. Chili - And tog`larining qirg`oq bwyi qismi - iqlimi zchi kuruq va kishi sernam subtropik iqlimdir. Bunday iqlim 29 va 37" janubiy kengliklar orasida joylashgan sohilda Markaziy vodiy, Bosh Kordilera toglari g`arbiy yonbag`rlari kuyi qismlarida hukumron. Sohildan uzoqlashilgan sari iqlim Tinch okean bwyidagiga nisbatan kontinentallashib va qurg`oqchillashib boradi. Tuproq koplamy jutsa xilma-xil. Quruq subtropik rayonlar uchun xos bwlgan tipik jigar rang tuproklar 2500 m dan yuqorida tog` wtloqlari mintaqasi joylashgan, bu mintakaga past bwyli wrmon va butazorlar daryo vodiylari orkali kirib keladi. Shuningdek ba`zi bir butalar, masalan, qoraqat va zirk ham tarkalgan. Tirik botqoq wsimliklari kwadiigan arrif botqoqliklari uchraydi. Tog` wtloqlaridan yozgi yaylovlar sifatida foydalanadi. Janubiy And tog`larida muzlik relefi shakllari keng tarkalgan. Ulka And toglari muzlik relefi shakllari keng tarqalgan. Wlka And tog`lari yonbag`riga juda kwp yog`in keltiradigan kuchli g`arbiy shimollarning doimiy ta`sirida bwladi. Yog`inning wrtacha miqdori 2000-3000 mm gacha bwlgan holda garbiy sohilning ayrim rayonlariga yiliga 6000 mm gacha yog`in tushadi. G`arbiy havo oqimlaridan twsilgan sharkiy yonbag`rda yog`in miqdori keskin kamayadi. Doimiy kuchli shamollar va yiliga 200 kundan ortiq yog`ib turadigan yomg`irlar, past suzuvchi bulutlar hamda tumanlar, butun yil bwyi haroratning mw`tadil salqin bshwlishi wlka iqlimining wziga xos xususiyatlaridir. Qishki wrtacha harorat +4° +7°S bwlgani holda yoz harorati +15° S dan oshmaydi. Janubiy And tog`lari wrmonlari florasining asosiy vakillari doimiy yashil va bargini twkadigan janubiy buk turlari, magnoliyalari, bambuklaridir. Tog`larga kwtarilgan sari wrmonlar siyraklashadi, wsimlik turlari kamayadi. Chekka Janubda wrmonlar asta-sekin tundra wsimliklari bilan almashinadi. Tbg`larning platosiga qaragan sharkiy yonbag`rida g`arbdagiga qaraganda yog`in ancha kam tushadi. Janubiy And tog`larning wrmonlari yukori navli yog`ochning juda katta zaxirasiga ega. Olovli er deb Janubiy Amerikaning janubiy sohili yakinida 53° va 55° janubiy kengliklari oralig`ida joylashgan wnlab katta-kichik orollaridan iborat arxipelagga aytiladi. U Chili bilan Argentinaga qaraydi. Arxipelagning butun g`arbiy qismi balandligi 2400 m gacha bwlgan tog`lar bilan band. Relefda qadimgi va hozirgi_ zamon muzliklari hosil qilgan shakllari katta rol wynaydi. Chekka Sharqiy qismini istisno qilgapda Olovli er iqlimi juda sernam. Arxipelag doim kattiq va nam janubi-g`arbiy shamollar ta`sirida bwladi g`arbda yiliga 3000 mm gacha yog`in tushadi, yomg`ir kwproq shivalab yogadi va yiliga 300 - 330 kun yomg`irli bwladi. Sharkda yog`in mikdori keskin kamayadi. Harorat butun yil bwyi past bwladi va fasllarga qarab uncha kwp wzgarmaydi. Olovli er orolini yozgi haroratigaiga kwra subtropiklarga yaqin deyish mumkin. Olovli erning iqlim sharoiti muzliklarning rivojlanishi uchun qulay. Arxipelagning tor okean sohilida, asosan garbiy sohilida doimiy yashil va barg twkuvchi daraxtlardan tashkil topgan wrmonlar wsadi. Janubiy buk, magnoliya, gullilardan oq xushbwy gullaydigan kanelo va ba`zi bir tur ignabarglilar xarakterlidir. Olovli er arxipelaga va janubiy And tog`lari wlkasining hayvonot dunyosi taxminan bir xil hamda juda wziga xosdir. Bu orada guanoko bilan birga havo rang tulki, tulkisimon it yoki magelat iti hamda kwp xil kemiruvchilar uchraydi. Savol: 1. Materikning wlkalari orasidagi asosiy farqlar nimalardan iborat? 2."Pampa" 3. Materikda nima uchun "Sharq" ii "G`arb" regionlar farqlanadi? 4. Markaziy And wlkasigi tavsif biriig?
47
wq wq wq wq ÀÔÐÈÊÀ
ÀÔÐÈÊÀ ÀÔÐÈÊÀ
ÀÔÐÈÊÀ ÌÀÒÅÐÈÃÈÍÈ ÌÀÒÅÐÈÃÈÍÈ ÌÀÒÅÐÈÃÈÍÈ ÌÀÒÅÐÈÃÈÍÈ; ; ;
à à à GEOGRA GEOGRA GEOGRA
GEOGRAÔÈÊ ÔÈÊ
ÔÈÊ ÔÈÊ ÓÐÍÛ ÓÐÍÛ ÓÐÍÛ
ÓÐÍÛ, , , , ÒÅÊÒÎÍÈÊ ÒÓÇÈËÈØÈ ÒÅÊÒÎÍÈÊ ÒÓÇÈËÈØÈ ÒÅÊÒÎÍÈÊ ÒÓÇÈËÈØÈ ÒÅÊÒÎÍÈÊ ÒÓÇÈËÈØÈ ÐÅËÅÔ ÐÅËÅÔ
ÐÅËÅÔ ÐÅËÅÔ ÕÓÑÓÑÈßÒËÀÐÈ ÕÓÑÓÑÈßÒËÀÐÈ ÕÓÑÓÑÈßÒËÀÐÈ ÕÓÑÓÑÈßÒËÀÐÈ
Afrika er sharida maydonining kattalik jihatidan ikkinchi wrinda turadi. Afrikadagi orollar bilan birgalikdagi materik maydoni 30,3 mln km ni tashkil etadi. Orollar maydoni esa 1,1 mln km . materikning eng chekka nuqtalari: shimolda Ras-Engel` 37°20' shimoliy kenglikda, janubda Igna burun 34°52 janubiy kenglikda, sharqda Ras-Xafun burni 51°24 sharqiy uzunlikda, g`arbiy chekka nuqtasi Almadiy burni 17°33 g`arbiy uzunlikda joylashgan. Materik shimoldan janubga 8000 km ga, sharkdan g`arbga 7,5 km ga chwzilgan, Afrika qirg`oqlari yaqinida orollar u qadar kwp emas, eng kattasi Madagaskar orolidir bu materik oroldir. Bundan tashqari Hind okeani havzasida Sakotra, Pemba, Zanzibar, Kamor, Seyshel orollari, Atlantika okeani havzasida esa Madeyra, Kanor, Yashil burun, San- Tome, Printsipi, Bioko, Annobon, Bijagash kabi materik va vulkanik orollar kiritiladi. Afrika ekvatorning har ikkala tomonida joylashgan, asosiy qismi tropik-ekvatorial kengliklarda joylashgan. Shuning uchun materikda harakat juda baland bwladi. Materik kirg`oqlarini Atlantika va Hind okeanlari suvlari yuvib turadi. Afrika qirgog`ida eng katta kwltik Gvineya kwltig`i joylashgan. G`arbiy qirgoqlari bwylab materik sayozligi chwzilib ketgan. Materikning sharqiy qismi va janubdan wrab turgan Hind okeanining shimoliy- g`arbiy qismi Gandvana parchalanib ketishi natijasida Bor davridan keyin paydo bwlgan. Materik tabiatining rivojlanish bosqichlari
Materik rel`efi. Afrikaning shimoli-g`arbiy tog`li qismlarini hisobga olmaganda, deyarli butun hududi yagona platformada Gondvana - arxey va proterozoy eralari davomida tarkib topgan. Proterozoy erasining boshlarida Gondvana Er sharida eng katta yaxlit kuruklik bulib kolgan, keyinchalik parchalanib ketishi natijasida Afrika-Arabiston platformasi, sungra esa Afrika va Arabiston platformalariga ajratilgan. Paleozoy davrining oxirlarida butun materik kwtarila borgan va muz bosish jarayonlari vujudga kelgan. Trias va yura davrlariga kelib tektonik harakatlari kuchaygan. Bu harakatlar Afrikaning janubida, sharqida va shimoliy-g`arbida kuchli, vulkanizm bilan tugagan yura va bor davriga kelib butun materik kwtarila borgan. Afrikadagi hozirgi shakl wsha davrda vujudga kelgan. Bor davrining ikkinchi yarmida va kaynazoy erasining boshlarida materik uchun sernam va issiq tropik iqlimi harakterli bwladi, bu esa materikda boy fauna va floraning keng miqyosda tarqalishiga imkon beradi. Afrika rel`efi. Afrika er yuzasi tuzilishining xarakterli xususiyatlari uning taraqqiyot boskichi bilan bogliqdir. Materik rel`efi tekis bwlib, unda tekisliklarni ham palaxsali tog` massivlari va vulkanik jarayonlar ta`sirida vujudga kelgan toglarni xam uchratish mumkin. Afrikaning shimolida Sahroi Kabir, Arabiston qismlarida plato va siniklizalar xarakterlidir. Bular orasida kwtarilib qolgan Axaggar, Tibesti kabi togliklarni uchratish mumkin. Materikning shimoli-g`arbida Atlas tog`lari joylashgan bwlib, bu tog`lik Baland Atlas, Sahroi Kabir Atlasi, Anti Atlas, Shimoliy Atlas, Wrta Atlas, Qirg`oq bwyi Atlas iva Tel Atlasi tizimlariga bwlinadi. Eng baland nuqtasi Baland Atlas tog`ida joylashgan bwlib, 4165 m li Tubkal chwqqisidir. Materikning ekvatordan shimoliy qismini deyarli Sahroi Kabir egallab yotadi. Chwlning markaziy qismida Axaggar (Taxat chwkkisi 2918 m) va Tibesti (Emukusi chwqqisi 3415 m) tog`lari joylashgan. Bu tog`liklardan shimolroqtsa Liviya chwli bor. Wrta Er dengizi bwylarida Liviya chwlining shimoliy qismida materikning eng past botiqlaridan biri 133 m li Katara botig`i mavjud. Materikning sharkiy qismida Efiopiya tog`ligi mavjud. Uning eng baland nuqtasi Rass-Dashan chwqqisi bwlib, balandligi 4620m. Afrikaning asosiy tog` massivi hisoblangan Sharqiy Afrika tog`ligi materikning deyarli sharkiy qismini egallagan. 48
Toglikda bir necha vulkanik jarayonlar ta`sirida vujudga kelgan chwqqilar mavjud, bular - Margarita chwqqisi 5109 m, Karisimbi vulqoni 4507 m, Keniya 5199 m, materikning eng baland chwqqisi hisoblangan Kilimanjaro chwkqisi 5899 m dir. Materikning eng janubiy qismlarini Kapp tog`ligi hamda Drakon tog`lkgi egallagan. Materikning janubida, janubiy tropik chizig`i atrofida Kalaxari hamda janubi-g`arbiy qirg`oklarida Namib chwli joylashgan. Materikning markaziy kismida Kongo botig`i keng maydonni egallab yotadi. Materikda foydali qazilma boyliklarining barcha turlarini uchratish mumkin.
ww ww ww ww ÀÔÐÈÊÀ ÀÔÐÈÊÀ
ÀÔÐÈÊÀ ÀÔÐÈÊÀ ÌÀÒÅÐÈÃÈÍÈ ÌÀÒÅÐÈÃÈÍÈ ÌÀÒÅÐÈÃÈÍÈ ÌÀÒÅÐÈÃÈÍÈ; ; ; ; ȹËÈÌÈ ÂÀ È×ÊÈ ÑÓÂËÀÐÈ È¹ËÈÌÈ ÂÀ È×ÊÈ ÑÓÂËÀÐÈ È¹ËÈÌÈ ÂÀ È×ÊÈ ÑÓÂËÀÐÈ È¹ËÈÌÈ ÂÀ È×ÊÈ ÑÓÂËÀÐÈ Reja: 1.
Materik iqlimi haqida umumiy ma`lumot. 2.
Materik iqlim mintaqa va oblastlariga umumiy tavsif. 3.
Materik ichki suv xavzalariga umumiy tavsif. 4.Materik daryolariga umumiy tavsif.
Iqlimi: Afrika er sharida shimoliy va janubiy yarim sharlarda tahminan bir xil masofaga chwzilgan materikdir. Materikning anna shu xususiyati har ikala yarim sharda bir xil kengliklarda bir xil iqlim paydo bwlishi uchun xarakterlidir. Materikning asosiy qismi tropiklar orasida joylashgan bwlib, butun yil davomida quyoshdan kwprok issiqlik oladi va materik juda qizib ketadi. Yiliga quyoshdan keladigan yalpi radiatsiya 160 kKal sm dan, shimolda 200 kKal sm ni tashkil etadi. Afrika iqlimi wziga xos kontinental iqlimdir. Afrikaning katga qismi xar ikkala yarim sharning subtropik antitsiklonlar ta`sirida bwladi. Shimoliy yarim sharning quruklikdan esadigan passatlari nisbiy namligi kam bwlgan kontinental havoni olib keladi. Hind okean tomonidan janubiy yarim shar passatlari materikning shimoliy chekkasiga beqaror quruq havo massalarini keltiradi. Materikning g`arbiy chekkalari shimoliy kismida janubiy yarim sharda ham Atlantika antitsiklonlari ta`sirida bwlib, ular uchun passat oqimlari xarakterlidir, bu esa yog`in yog`ishi uchun nokulay sharoitlarni keltirib chiqaradi. Yanvarda materikning janubiy kismi issiq bwladi, shimoliy qismi esa ancha sovuk bwladi. Afrikaning g`arbiy soxillari janubiy Atlantika antitsikloni ta`sirida bwlib, janubdan esadigan shamollar baland kengliklardan keladigan sovuq havo massalarining issiq materik ustiga kelishi natijasida g`arbiy sohildan to ekvatorgacha bwlgan qismlarida yog`in hosil bwlmaydi. Afrikaning shimoliy qismlari yaxlit bwlganligidan janubiy qismiga nisbatan tez qiziydi va wrtacha oylik harorat +35° -+40° S ni tashkil etadi. Er sharidagi eng maksimal harorat +58° S ham shu hududda. Materikda yog`in juda notekis taqsimlangan, eng kwp yog`in Kamerun tog` massiviga 10000 mm atrofidagi tushadi. Ekvatordan shimol va janubga tomon 10 - 30° lar wrtasida butun yil davomida yog`in juda kam tushadi. Shimoli-g`arbiy va janubi-g`arbiy qismlarida yog`inning kwp qismi qishda, janubi- sharqda esa yozda yog`adi. Shuning uchun ham materik iqlimi xilma-xildir.
shuningdek, Gvineya sohilining 7° - 8° shimoliy kengliklargacha bwlgan hududlarni egallaydi. Kongo havzasida er yuzasi kuchli qizib ketganidan havo massalari yukoriga kwtariladi va butun yil davomida kon`yuktiv yog`inlar yog`adi. Gvineya sohilida yog`inlarni kwproq janubi-g`arbiy shamollar keltiradi va bu erda yil davomida juda kwplab yogin yog`ishi kuzatiladi. Haroratning yil buyi +24 , +28 S dan yukori bwlishi, buglanishidan kwra 1,5-2 marta yog`inning kwp yog`ishi va nisbiy namlikning yukori bwlishiga olib keladi.
kenglikkacha davom etadi. Janubiy yarim sharda esa 20 janubiy kenglikkacha davom etadi. Bu mintaqada har ikkala yarim sharda ham yoz oylarida mussonlar hukmron bwlib, kwplab yog`in keltirsa, kish oylarida esa kuruk tropik havo massasining passat shamollari ta`sirida bwladi. Sernam davrning bu mintaqasida ham uzok vaqt davom etishi namgarchilikning tropiklar va g`arbdan sharqqa tomon wzgarib boradi. Shimoliy yarim sharning subekvatorial mintaqasida namgarchilik etarli bwlmagan eng kurg`oqchshshk rayoni Somali yarim orolidir, chunki bu yarim orolni ekvatorial mussonlar ta`siridan Efiopiya tog`ligi twsib qoladi. Shuningdek Sudan wlkasining shimoliy qismlarida ham kurgokchilik rayotslar bor. Wrtacha harorat - 10 . 49
Tropik iqlim mintaqasi: bu iqlim mintaqa shimoliy yarim sharda Sahroi Kabirning anchagina qismini, janubiy yarim sharda esa Kalaxari uchun shimoliy xarakterlidir. Shimoliy yarim sharda issiq quruk tropik yoz oylarida shimoliy Afrikaning er yuzasini juda qizdiradi va bu erda tarkibida 15-20% gina nisbiy namlik bwlgan shimoliy- sharqiy passatlar. Qish oylarida esa hududda antitsiklon rejimi paydo bwladi va yog`inning kam yog`ishiga sabab bwladi. Bu hududda bug`lanish yoginga nisbatan 20-25 barobar yuqoriroq bwladi. Materikning janubiy yarim shardagi iqlim mintaqasi chwl tropik va nam tropik iqlim oblatisga ajratiladi. Afrikaning Namib chwlida yog`in mikdori kam, sabab janubiy Atalantika antitsiklonidagi Bengal sovuq oqimining mavjudligi.
janubini wz ichiga oladi. Materikning shimoli-g`arbi va janubi-g`arbining yozi kuruk, subtropik mintaqaning Urta dengiz iklim mintakasiga ajratadi. Qishda bu erda tsiklon faoliyati yuqori bwladi va mintaqaga yog`in keltiradi. Wrta dengiz sohili bwyida iyulning wrtacha harorati +27°+28°S, eng issiq oyning wrtacha harorati +21°S, yanvarning wrtacha harorati+11°+12°S, eng salqin oyning harorati +13°+14°S gacha bwladi. Qishda g`arbiy shamollar deyarli etib kelmaydi, chunki tog`lar twsqinlik qiladi va kishda yog`in miqdorining kamayishiga olib keladi. Ichki suvlari. Materikning yillik suv oqimi 5400 km. Umumiy hajmiga kwra Evrosiyo va Janubiy Amerikadan keyin 3-wrinda turadi. Materikning bosh suvayrgichi uning eng baland kwtarilgan sharkiy chekkasidan wtadi. Okimning 1/3 qismidan kwprogi Atlantika okeaniga, 1/6 kismi Hind okeaniga va bundan ham kam qismi Urta dengizga twg`ri keladi. Materikda oqimning 1/3 qismi okean va dengizlarga etib kelmaydi va bu ichki havzaga kiritiladi. Materikda oqar suvlar juda notekis taqsimlangan. Afrikada asosiy rolni yog`in suvlari tashkil etadi. Nil daryosi: materikda va er yuzasidagi eng uzun daryo. Uzunligi 6671 km, havzasining maydoni 2870 km 2 . Bu daryo 2000 m balandlikdan boshlanadi. Asosan Sharqiy Afrika toglaridan oqib chiqadi. Asosiy irmog`i Kagera daryosi. Nil Viktoriya kwlidan oqib chiqadi va Al`berto kwliga kuyiladi. Shu masofada daryo tog orasidan wtadi va serostona sharsharalar hosil kiladi. Sharsharaning eng kattasi 40 m balandlikdagi Merchison sharsharasi. Tog` orasidan Baxril Jabal nomi bilan chiqib daryo sekin oka boshlaydi va wzandan shaxabchaga ajraladi. Shu qismda daryoga yirik irmok Baxril-Gazal va Sobat daryosi quyiladi va Oq Nil nomini oladi. Xartum shahri yaqinkda Ok Nil Kwk Nil bilan Kwshiladi va shu erda Nil nomini oladi. Kwk Nil Oq Nilga nisbatan ancha qisqadir. Daryo del`ta hosil qilishi bilan tugaydi va del`taning maydoni 24000 km 2 ni tashkil etadi. Daryoda doimiy ravishda suv bwlib turadi. Daryoga bir nechta twgon va suv omborlari kurilgan. Download 1 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|