O`zbekiston Respublikasi Xalq talimi vazirligi Ajini1z nomidagi Nukus davlat pedagogik instituti

Reja: 1. Avstraliyaning geografik wrni

bet	12/14
Sana	25.02.2017
Hajmi	1 Mb.
	#1215

1 ... 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Reja:

1. Avstraliyaning geografik wrni.

2. Materik tektonik tuzilishi.

3.Materik relefi shakllanish xususiyatlari.

Avstraliyaning geografik wrni.

Avstraliya er sharidagi eng kichik materik. U atrofidagi orollari bilan birga butunlay

janubiy yarim sharda joylashgan. Materikning chekka nuktalari: shimoldan York burni,

janubdan Janubiy-sharqiy burni, g`arbdan Stip-Poynt burni, sharqdan Bayron burni.

Materik shimoldan janubga 3200 km. g`arbdan sharkqa 4100 km chwzilgan. Maydoni

7631,5 ming km

. Avstraliya yaqinida shimolda Melvill, Baterst, Grunt-Aylend va boshka yanada

mayda orollar, janubda materik sayozligida joylashgan Tasmaniya, King, Flinders va Kenguru

orollari bor. Derk-Xartog oroli g`arbdagi, Freyzer oroli janubidagi eig yirik orollar hisoblanadi.

Avstraliyani Hind na Tinch okeanlari suvi yuvib turadi. Avstraliya boshqa hech bir materik bilan

quruqlik orqali bog`laimagan. Shu sababli uning kichkiinligini nazarda tutib Avstraliya materik

orol deb ataladi. Avstraliyani shimol tomondan epikontinental Timor va Arafur dengizlari,

shuningdek Karpentariya kwltig`i wrab turadi. Avstraliyani sharq tomondan Marjon, Tasman

dengizlari wragan.

Rel`efi: Avstraliyaning relefi kuyi palezoydan neogengacha hosil bwlgan har-xil tekislangan

yuzalardan iborat. Avstraliya materigi platformasida kwproq tekislik rel`efi shakllangan. Bu

platforma Avstraliya materigining kata kismini wz ichiga oladi. Materikning sharkiy

qismida sharqiy Avstraliya

relefining asosini Katta suvayirg`ich tizma tashkil etadi. U 28° janubiy kenglikdan shimolda ancha

kengayadi. Janubga borgan sari torayib boradi. Tog`likning eng baland nuqtasi uning janubiy

qismida Kossyushko chwkqisi bwlib, uning balandligi 2230 m ni. tashkil etadi.

Materikdagi pasttekisliklar keng maydonni egallagan bwlib, ular Karpentariya qwltig`i

sohillarini hamda Murrey daryo havzasini wz ichiga oladi. Tog`larning dengiz tomondagi etaklari

yaqinida va yirik yoriqlar tagida akkumlyativ tekisliklar joylashgan. Materikning kwp rayonlari

uchun turli yoshdagi vulqon relefining mavjudligi xosdir. Savol:

«Avstraliya» suzi nima ma`noni apglatadi?

Relefida wziga xos xususiyatlar nimalardan iborat?

wwwwuuuu

ÀÂÑÒÐÀËÈßÍÛ

ÀÂÑÒÐÀËÈßÍÛ;

;

;

;Ã

Ã È¹ËÈÌÈ ÂÀ ÎÐÃÀÍÈÊ ÄÓÍßÑÈ

È¹ËÈÌÈ ÂÀ ÎÐÃÀÍÈÊ ÄÓÍßÑÈ

È¹ËÈÌÈ ÂÀ ÎÐÃÀÍÈÊ ÄÓÍßÑÈ

31 - Mavzu: Avstraliya materigi iklimi va ichki suvlari, organik dunyosu. (2 soat)

Reja:

Materik iqlimi, unga ta`sir etuvchi omillar.

Materik ichki suvlari.

Materik organik

dunyosining wziga

xosligi

Avstraliyaning iqlimi va ichki suvlari.

Iqlimi: Avstraliyaning va qwshni orollarning iqlim sharoiti ularning katta kismi ekvator

va tropikka yaqin joylanishiga va nisbatan iliq suv havzalari bilan wralganligiga bog`liq bwlib,

jami yalpi radiatsiya katta ekanligi bilan xarakterlanadi.

Jami Quyosh radiatsiyasi yiliga 140 kal/sm dan 150 kal/sm gacha etadi. Avstraliya iqlim

sharoitining tarkib topishida Tinch okeanning va uning ustida mavjud bwlgan shimoliy va

janubiy yarim sharlarning passat havo oqimlarining, shuningdek, qishda sezilarli

darajada sovib, yozda qattik qizib ketadigai Avstraliya quruqligining hamda Osisyoning roli

katta. Tinch okeanidan keladigan bu oqimlar materikning markaziy qismlarigacha etib bormasdan

materikning sharqiy qismlariga kwproq yogin tushishiga sabab bwladi. Harorat qish davomida

deyarli wzgarmay turadi. Wrtacha oylik harorat dengiz sathidan salgina balandlikda +24 va

+28° S oralig`ida wzgarib turadi. Yuqoriga kwtarilgan sari harorat pasayadi, lekin yil buyi bir xil

bwladi. Materikning ichki rayonlarida bututs yil bwyi kontinental tropik havo hukmron va yillik

yog`in miqdori 250mm dan oshmaydi. Havoning nisbiy namligi 30 - 40%, haroratning yillik

ayniqsa sutkalik amplitudasi katta. Qishda janubdan sovuk havo massalari kirib kelganda

iqlim sekin sovub ketish mumkin. Tuproq yuzasi harorati -5° S ga tushadi.

Avstraliyaning janubi - sharqidagi toglarda harorat -20°S sovuq bwladi.

Ichki suvlari: Avstraliyaning 60% maydoni ichki oqim havzasiga qaraydi.

Materikning bosh suvayirg`ichi Katta Suvayrg`ich tizma bwlib uning yon bagrlarida eng

katta va sersuv daryolari oqib tushadi. Bu daryolar deyarli butunlay yomg`ir suvidan

twyinadi. Tizmaning sharqiy yonbagri qisqa va tik bwlganligidan Marjon va Tasman

dengizlariga kisqa, tez okar va egri-butri wzanli daryolar oqib tushadi. Bular yil buyi har

xolda bir tekisda twyinganligidan ular Avstraliyaniig eng sersuv daryolari hisoblanadi.

Materikda eng uzun daryolar bir necha yuz km ga etadi. Shimolning eng yirik daryolari

bwlgan Flindres, Viktoriya, Ord daryolarining kuyi oqimida bir necha wnlab kilometr

masofada kemalar qatnaydi. Materikning janubi-g`arbida xam doimiy oqar suvlar bor. Lekin

ularning hammasida okim juda beqaror va yozga kurgokchilik faslida ayrim qismlarida

ifloslangan bir qancha kwlchalarga aylanib kolgan. Materikning ichki chwl va chala chwl

qismlarida doimiy- oqar suvlar ywk Avstraliyanipg eng katta daryo sistemasi Murrey

(Marri ) - Darling sistemasidir. Bu daryolar Kata Suvayrg`ich tizmadan oqib tushib,

janubiy pasttekislikda bir-biri bilan qwshiladi. Murreynipg uzunligi 2570 km . Darlingniki

2830km ikkala daryo havasining maydoni 1072 ming km

Murreyning Darling quyilganidan

quyiroqdagi wrtacha suv sarfi 270 m/s. Murreyning ikkinchi yirik irmog`i Mirrambiji bwlib,

uning uzunligi 1690km. Materikning eng katta kwli Eyr. Markaziy tskislikda joylashgan.

Uning suv sathi okean sathidan -12m pastda joylashgan. Kwl kamsuv, juda shwrlangan

uning maydoni va kiyofasi doimiy emas va yomg`irga bog`liq maydoni 15 ming yu4'.

Materik organik dunyosining wziga xosligi.

Organik dunyosi. Avstraliya florasi kuruklikning boshqa qismlari florasidan shu

darajada katta farq kiladiki, bu materikni Tasmaniya bilan birga Avstraliya floristik

wlkasiga kiritiladi. Okeaniya paleotropik wlkaning turli floristik oblastlariga Kiradi.

Avstraliya florasi rivojlanishining barcha xususiyati uning asosiy belgisi - qadimiyligi va

yuqori darajada endemikligiga sabab bwlgan endemik wsimliklar miqdorining kwpchiligiga

kwra Avstraliya floristik wlkasiping er yuzasida tengi ywq, unda wsadigan wsimliklarning

kwpchiligiga kwra 75% fakat shu erda wsuvchi endemik wsimliklardir. Masalan, evkaliptlar

avlodining deyarli hamma 600 turi, akatsiyaning 280 turi, kozuariyning 25 ga yaqin turi

endemikdir. Avstraliya va Okeaniya materik orollarining tuproq-wsimlik qoplami

hozirgi zamon iqlim sharoitiga bog`piq ravishda atrofdan materik markaziga karab

tobora kuchli wzgarib boradi, Avstraliya materigida sernam tropik wrmonlar kam

tarqalgan. Materikda tropik siyrak wrmon va savanna kqp joyni egallagan.

Avstraliya erdagi aholisi eng kam materik. Uning hududida 11 min. dan ortiq,

Okeaniya orollar1$da esa 7 mln ga yaqin odam yashaydi. Avstraliya va Okeaniya aholisi

soniga kwra hamda kelib_chiqishga kwra bir - biridan farq qiluvchi guruhlarga tub joy

aholisi (aborigenlar) va kelgindi aholiga bwlinadi.Tub joy aholisi materikda kam, lekin

Yangi Zellandiya, Tayvan, Gavayi, Fidji orollarini hisobga olinganda Okeaniya orollarida

asosiy kwpchilikni tashkil etadi.

Amerikaga wxshash Avstraliyaga ham axoli faqat tashqaridan kelib wrnashgan.

Avstraliyaning tub joy aholi ekvatorial irqning Okeaniya tormog`ining aniq

ifodalangan antropologik belgilariga ega: terisi twq jigar rang, sochlari kora,

twlkinsimon, ancha sersoqol, keng burunli bwladi. Avstraliyaliklar madaniyati juda

oddiy va wziga xos tabiiy sharoitga moslashish belgilari anik ifodalaimagan.

Avstraliya faunasi turlarga boy emas, flora faunasi ayniqsa kambag`al. Bunga sabab

shuki, materik va orollar qadimdan er sharining boshqa quruqliklaridan ajralib qolgan va

ular faunasi wzicha rivojlangan. Avstraliya va Okeaniya faunasida tafovut bor. Ular kichik

oblastlarni ajratishga yordam beradi. Bular: materik va Tasmaniyani wz ichiga oluvchi

Avstraliya, Yangi Gveniya, Yangi Zellandiya, Poliieziya, Avstraliya faunasining eng

xarakterli xususiyati tuban sutemshuvchilar - bir teshiklilar va qopchiqlilarning keng

tarqalganligidir. Bir teshiklilarning oilasi wrdak burunlilar va exidnalar mavjud.

Qopchiqlilarning materikda 130 tacha turi bor, bular oddiy sut emizuvchilarning turli

biologik tiplarga mos bwlgan turli guruhlaridan iborat: Qopchiq it, yirtqichlar,

kemiruvchilar, hashoratlar, daraxtlarda yashovchilar, kengurular oilasi vakillari ayniqsa

kwp sonli va xayot tarziga kwra xilma - xildir. Avstraliyada 666 tur qushlardan 450 turi

endemikdir. Shuningdek sudralib yuruvchilar va hashoratlar ham wziga xosdir. Savol:

Materik ichki suvlari shakllanishida iqlimning rolini kwrsating?

Materikning endemik turlarni saqlanib kolish sabablari nimadan iborat.

ÀÂÑÒÐÀËÈßÍÛ

ÀÂÑÒÐÀËÈßÍÛ;

;

;

;Ã

Ã Ò!ÁÈÈÉ ÃÅÎÃÐÀÔÈÊ ÐÀÉÎÍËÀÐÛ

Ò!ÁÈÈÉ ÃÅÎÃÐÀÔÈÊ ÐÀÉÎÍËÀÐÛ

Ò!ÁÈÈÉ ÃÅÎÃÐÀÔÈÊ ÐÀÉÎÍËÀÐÛ

Reja:

Avstraliya tabiiy geografik wlkalariga umumiy tavsif.

2.

Materik tabiiy wlkalari re`lefi, iklim xususiyatlari.

3. Materik tabiiy wlkalarining organik dunyosining wziga xosligi.

Tabiiy geografik wlkalar.

Avstraliyada quyidagi tabiiy wlkalari ajratiladi: yozda yomg`ir yog`adigan, tekislik

platformali issik Shimoliy Avstraliya; issiq namligi ancha bir tekis bwlgan tog`li Sharqiy

Avstraliya; togli - tekislikli nisbatan quruq subtropik Janubi - Sharq Markaziy tekislik,

subtropik Janubi - G`arb. Garbiy Avtraliya tropik yassitog`lari va toglari.

S h i m o l i y A v s t r a l i y a : B u t a b i i y g e o g r a f i k w l k a s h i m o l d a g i u c h t a

yarimorolning Kimberli, Arnemlend va kisman Keyp - York yarimorollarini shuningdek

materikning bu yarimorollariga tutash qismlarini wz ichiga oladi. Uning janubiy chegarasi

taxminan 18 va 20° jan. kengliklar oralig`idan wtadi. Wlka deyarli butunlay platoformada

joylashgan. Relefida platolar, pastteksliklar va past tog`lar kwpchilikni tashkil qiladi.

Shimoli-g`arbida balandligi 600 - 700 m bwlgan Kimberli platosi k w t a r i l g a n .

S h a r k d a A r n e m l e n d v a K e y p - Y o r k y a r i m o r o l l a r i d a e r yuzasi 300 m

pasayadi. Shimoliy Avstraliya er bagri qora, rangdor va nodir metallarga boy. Wlka

iqlimining asosiy xususiyati yomg`irning fasllar bwyicha taksimlanishidir. Janubiy

yarimsharning yozida shimoli - g`arbiy musson shamollari ta`sirida yomg`ir kwp yog`adi.

Qishda esa deyarli butunlay yog`maydi. Wlkada harorat yuqori bwladi, eng yukori harorat

odatda noyabrda kuzatiladi. Bu oyda ba`zi joylarda harorat +30°S bwladi.

Urtaga yillik harorat +20 S bwladi. Ulkadagi daryolarning eng yiriklari Fitsroy, Viktoriya,

Flinders, Mitchell daryolaridir, ulariing uzunligi 600 - 800 km dir, ular doimiy oqimga ega.

Ulkada sohil bwylab mangre chakalakzorlari chwzilib yotadi. Sohildagi ayrim rayonlarda,

ayniqsa sharkda sernam tropik wrmonlar uchrab turadi. Bu wrmonlarda baland palmalar, fikuslar,

margullilar va evkolitlar wsadi. Shimoliy Avstraliya wsimliklarining asosini - savannalar tashkil

etadi. Ulka hayvonot dunyosi ancha boy. Savannalarda emu tuyaqushi, kenguru, vombatlar

uchraydi. Eng quruq erlarda exidna yashaydi. Wrmonda koala yashaydi, lerodum va tugi,

daryolarda timsohlar kwp.

Sharqiy Avstraliya: Bu wlkaga Katta suvayirg`ich tizma va materikning sharqiy sohili

kiradi. Ulkada tektonik yoriqlar va errozion yoriqlar toglarni alohida massivlarga bwlib

yuborgan. Bu toglar sharqiy sohilida eng baland (1600 m ga cha) kwtarilgan va sohilga taqalib

turadi. Tog`larning sharqiy etagi yaqinida kengligi 50 km ga cha etadigan sertepa sohil

chwzilgai. Janubrokda tog`larni Xantar daryosining kwndalang tektonik botig`i kesib wtgan.

Janubi sharkda toglarning eng baland qismi -Avstraliya Al`p tog`lari (qorli tog`lar) bor. Bu

xog`larning wrtacha balandligi 1500m bulgan gorstdan iborat. Bu massivlar butun materik

bwyicha eng baland kwtarilgan bwlib, haqiqiy tog` qiyofasiga ega. Ulardan eng baland -

Kosyushko tog`i 2230 m ga kwtarilgai. Sharqiy Avstraliyaning tabiiy sharoiti wlkaning

shimoldan janubga uzoq chwzilganligi va tog` relefiga bog`liq. Shimolda va sohilning

wzida harorat yil davomida uncha kwp wzgarmaydi: u erda iyulning wrtacha harorati +18°ga

yaqin, yanvarning wrtacha harorati esa+20°S. Tog`larda eng sovuq oyning wrtacha harorat -

10°Sga tushadi. Sharqiy Avstraliyadan materikning bosh suvayirg`ichi wtadi. Tinch okeaniga

qiqka, serostona daryolar oqib tushadi. Ularning eng yiriklari - Berdekin, Klorens, Fitsroy

daryolari. Janubda Avstraliyaning eng yirik daryolari Murrey, Darlingdir. Sharqiy

Avstraliya materikning eng serwrmon wlkasi, lekin shu bilan birga odam ta`sirida eng kwp

wzgargan. Tog`larda wsimliklardan evkaliptlar, igna bargli daraxtlar bor. Tog`larning

yuqori qismida passat wrmonlari wsadi. Tog`larda turli xil qopchiqlilar: olmaxon, kaktus,

daraxtda yashovchi kenguru xarakterlidir. Turli qush turlari ham mavjud.

Janubi - Sharq. Materikning janubi sharqida Avstraliya - asosiy tog sistemasi kenglik

bwylab chwzilib, Viktoriya tog`lari deb ataladi. Janubiy tog` tizimalari Port -fillip qwltig`i

shimol tomondan wrab turadi. Janubi - sharqiy Avstraliya subtropik iqlim mintaqasida

joylashganligidan tabiiy sharoitiga kwra sanoat va qishloq xwjaligini rivojlantirish uchun

eng qulaydir. Bu joy mamlakatning aholisi eng zich joylashgan wlkasidir. Yog`inlar

sharqdan ham, g`arbdan ham keladi, lekin ularning asosiy qismi yonbag`rlarga, ayniqsa

janubi-sharqda yog`adi. Eng kwp yog`in g`arbda qish oylarida, sharqda yoz va kuz oylariga

twg`ri keladi. Haroratining nisbatan bir tekis bwlishi iyulda 15° + 10

S, yanvarda +15,

+20°S janubdan sovuk havo massalariningy kirib kelishi bilan buziladi, janubdan

keladigan shamollar qishda haroratning 0°Sdan past tushishiga sabab bwladi. Jigar rang

va sur jigar rang tuproqlarda bir vaqtlar wsgan quruk siyrak wrmonlar va butazorlar

wrnini bug`doyzorlar wrmon, zaytunlar egallagan. Daryo vodiylardagi alyuvial tuproqlarda

sholi ekish rivojlangan. Markaziy tekislik: Avstraliya materigining bu eng past qismi

jud katta paleozoy sinklizasiga va unga tutashib turgan katta paleozoy sinklizasi

hamda kembriy davrigacha bwlgan strukturalarining chwkkan qismiga twg`ri keladi. Ulka

Avstaraliyaning yosh va qadimiy platformalari chegarasida joylashgan bwlib, dengiz

transgressyasidan swng materikning boshqa qismlaridan keyin bwshagan va antropogen

davrining g`ovak jinslari qoplamalari bilan qoplangan. Eyr kwli soyligi Avstraliyaning eng

past eri bwlib, u -12 m ga etadi. Markaziy tekislik iqlimi kontinental va quruq zurg`oqchilik

G`arbga tomon ortib boradi. Eyr kwli sohillarida yog`in ayniqsa kam yog`adi, u erda yillik

yog`in miqdori 120mm dan oshmaydigan, qurg`oqchilik davr 250 kundan ham kwp davom

etadigan joylar bor. Sharq va janubga tomon yog`in miqdori 500 mm ga ortadi. Shimolda

yog`in yozda, janubda bahor va kuzda yog`adi. Shimol va janub haroratidagi farqlar yozdagiga

nisbatan qishda katgaroq bwladi. Qishda shimolda harorat +18 +20 janubda +8 +10° S bwlgani

holda, yozda hamma joyda bir xil tahminan +28+29°S bwladi. Shimoldagi konuslarning

g`arbiy yonbag`rlaridagi subtropik tuproqlarda siyrak evkalipt wrmonlari wsadi. Ular tipik

savannalar bilan almashib keladi. Janubga tomon bu wsimliklar turli tipdagi skreb

chakalakzorlari va chala chwllarning qizil -qwng`ir tuproqlardagi spifeks bilan

qoplangan erlar bilan almashadi. Eyr kwli sohillari va undan shimol va g`arbdagi erlar

dyuna relefli chwllardan iborat. Wlkada ayniqsa uning eng kam wzlashtirilgan shimoliy

qismida yovvoyi hayvonlar saqlanib qolgan. Bundan tashqari tekisliklarda vombat va exidna

yashaydi, keng yalangliklarda emu tuyaqushi uchraydi, evkalipt chakalakzorlarida twtilar juda

kwp.

G`arbiy Avstraliya yassi toglari va trg`lari. Bu wlka - Avstraliyaning eng katta wlkasi. U

shimolda Shimoliy Avstraliya, sharkda Markaziy tekislik bilan chegaralanadi. Shimoli,- g`arb va

janubda Hind okeani qirg`oqlariga tutashgan. Ulkaning katta qismini G`arbiy Avstraliya

platosi egallagan. Yassi tog`lik g`arbda, Hind okeani tomonida kambar pastgekislik bilan,

Janubda Nollimbor tekisligi bilan chegaralangan. Nollimbor tekisligi er yuzida ohaktoshlardan

tuzilgan bwlib, dengazga balandligi 100 - 150m keladigan jarlik hosil qilib tushadi. Tepalikda

karst hodisasi keng tarqalgan, uning toshloq chuqurliklari wnqir-chwnqir qilib yuborgan yuzasi

deyarli butunlay quruk chwldan iborat. G`arbiy Avstraliya yassi tog`lari juda keng maydonni

egallagan. Ulkaning butun g`arbiy yarimida oltin Kollibor wlka hududining katta qismida

iqlim keskin kontinental, faqat g`arbda, sohilda okeanning yaqinlngi tufayli kontinentallik

biroz yumshaydi. Qishda wlkaning markaziy qismlarida wrtacha harorat +12 +18°S bwlgani

holda, haroratda sutkalik amplitudasi -30-40°Sga etishi mumkin. Yoz issiq +50°S. Markaziy

qismiga yomg`ir deyarli yog`maydi. Hududining katta qismida 150 mm. dan kam va wlkaning

chekka qismilarida yomg`ir suvi bilan twyinadigan wzanlar kwp. Ulkaning katta qismi, ayniqsa

chekka kismi skreb chakalakzorlari va spinifena wtloklarn bwlgan chala chwl lanshaftiga ega

wlkada evkolitlar tarkalgan.

Janubi-g`arb: Bu wlkani 3 tomondan Hind okeani wrab turadi. U g`arbiy Avstraliya

platosi bilan chegaradosh. Wlka subtropik mintaqada joylashgan. Iqlim sharoitiga kwra

bu wlka kishilar hayoti va qishloq xwjaligi uchun qulay. Sohilda va tog` massivlarining

okeanga qaragan yonbagirlarida yog`in miqtsori 1000 mm ga yotadi, shimolga va wlka

ichkarisiga tomon kamayib 800 mm ga etadi. Yozi issiq quruq qish iliq va seryomg`ir.

Daryolarda suv sathi keskin wzgarib turadi, yozda kwp bug`lanishga qaramay qurib

qolmaydi. Wlka wrmonlarida balandliga 50 - YuOm keladigan bahaybat evkaliptlar wsadi

balandligi Yum bwlgan, qattiq bargli wsimliklar bor. Janubi-g`arbiy Avstrshshyada

uzumchilik va mevachilik rivojlangan, tokzor

mevazorlar

wlkaning,

xususan

tog`

massivlarining okeanga qaragan yonbag`irlarining hozirgi landshaftlarini belgilaydi.

Savol:

Materikni geofafik wlkalarga ajratishda asosiy rol wynovchi omillar

nimalardan iborat?

Nima uchun materikda geografik wlkalar ajratiladi?

ÎÊÅÀÍÈß ÃÅÎÃÐÀÔÈÊ ÓÐÍÈ, È¹

ÎÊÅÀÍÈß ÃÅÎÃÐÀÔÈÊ ÓÐÍÈ, È¹ËÈÌÈ ÂÀ ÎÐÃÀÍÈÊ

ËÈÌÈ ÂÀ ÎÐÃÀÍÈÊ

ËÈÌÈ ÂÀ ÎÐÃÀÍÈÊ Ä

Ä

Ä:

:ÍßÑÛ

ÍßÑÛ

ÍßÑÛ

Reja:

1. Okeaniya tarkibiga kiruvchi orollarga umumiy tavsif.

2. Okeaniyadat orollarning geofafik urni, «Ge`lef xususiyatlari.

3. Okeandagi orollar organik dunyosining uziga xos tomonlari.

Okeaniya. Geografik wrni.

Tinch okeani - er yuzasidagi eng yirik okeani bwlib, uning maydoni 178,8 mln km kv ni

tashkil qiladi. Okean shimolda Bering bwg`ozi orqali Shimoliy Muz okeani, janubi-sharkda Dreyk

bwg`ozi orqali Atlantika okeani, janubi-garbda Tasmaniya va Antarktida wrtasidagi suv osti

kwuarilmasi. va Katta Zond orollari orqali Hind okeanidan ajralib turadi.

Tinch okeani Shimoliy va Janubiy Amerika, Avstraliya, Evrosiyo va Antarktida

qirg`oqlarini yuvib turadi. Okean Shimoliy va Janubiy Amerika materiklariga nisbatan

Evrosiyoning sharqiy qirg`oqlarini kuchli emirilishga, parchalashga olib kelgan ( chunki

okeandagi yirik oqimlar miqdori ywnalishi aynan shu tomonga ywnalgan) va yarim orol va

orollarni vujudga keltirgan.

Tinch okeanda bir qancha suv osti tizmalari - Markus-Nekker, janubiy Tinch okeani,

Sharqiy Tinch okeani, Shimoliy-g`arbiy, botiqlar - Bellinsgauzen, Janubiy, Chili, Shimoli-

sharqiy, Shimoli-g`arbiy, Peru, chwkmalar - Chili, Peru, Mendasino. Alleut, Kuril-Kamchatka,

Mariana, Filippin hamda Chellenjer, Pasxi, Klipperton, Merrey, Mendasino kabi tektonik yoriqlar

mavjud Tinch okeanda iliq oqimlardan Shimoliy passat, Passatlararo qarshi, Janubiy passat,

Sharqiy Avstraliya, Kurasio, Shimoliy Tinch okeani, Alyaska kabilar, sovuq oqimlardan esa -

G`arbiy shamollar, Peru, Kaliforniyalar mavjud bwlib, ular turli darajada quruqlikka wz ta`sirini

kwrsatadi.

Tinch okeanda kelib 2000 dan- ortiq chiqishiga kwra materik, vulqon va marjon orollari

mavjud bwlib, ulardan eng yiriklari Yangi Gvineya (792540 km kv), Kalimantan, Yangi

Zellandiya, Yapon orollari, Saxalin va boshqalar bwlsa, yarim orollardan Alyaska,

Kamchatka, Koreya, Hindixitoy, Malakka, Kaliforniya kabilar joylashgan.

Tinch okeanning eng chuqur joyi 11022 m li Marianna chwkmasi bwlib, okeanning

wrtacha chuqurligi 3960 m ni, suv sarfi 710400000 kmZ ni tashkil etgan holda 25 ta dengiz

joylashgan. Eng yirik dengizi Filippin hisoblanadi. Tinch okeanni ekvatorial, subekvatorial, tropik,

subtropik, yw`tadil va subarktika hamda antarktika iqlim mintaqalari kesib wtadi.

Avstraliyadan shimol va sharqda, Tinch okeaning janubi-g`arbiy qismida kelib

chiqilishiga kwra materik, marjon va vulkan orollaridan iborat juda kwp katga-kichik orollar

joylashgan. Bu orollarning hammasi birgalikda Okeaniya deb ataladi. Okeaniya orollarining

umumiy maydoni taxminan 1,3 mln. km

, Okeaniya odatda bir necha qismga bwlinadi.

Avstraliyaga yaqin joylashgan eng yirik orollar Melaneziya deb ataladi. Melaneziyaga Yangi

Gveniya, Solomon orollari, yangi Kaledoniya va boshqa orollar kiradi. Ancha janubda

joylashgan Yangi Zelandiya alohida wlkaga kiritiladi. Melanziyadan shimolda 177°

sharqiy uzunlikdan g`arbda joylashgan mayda orollar (Marmar, Karolin, Marshapl orollari)

Download 1 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 ... 6 7 8 9 10 11 12 13 14