O`zbekstan Respublikasû Joqari ha`m Orta Arnawli bilimlendiriw Ministrligi Berdaq atindag`

Differentsirovka xam osmliktin osiui
Osimliklerdin xayuanatlardan ayirmashiligi sonda, ol 
omir boyi osedi, jana tkan`, organ payda etedi. Meristemanin tirishilik etiui uzak uakitka shekem 
boliniuin dauam etetugin initsial kletkalarga baylanisli. Apikal` (jokargi) meristema shakanin 
xam tamirdin ushinda jaylaskan. Lateral` (kaptal) meristema xar bir shakada tamirdp uzinina 
kletka katlamin payda etedi. Ogan daslepki lateral` meristemalar-prokabiy, peritsikl xam 
ekilenshi kambiy fellogen kiredi. Jas buuin araliginda xam japiraklarda interkalyar (aralik) 
meristemalar jaylasadi. Osimlik ziyanlansa ondagi meristema aktivlesip onnan taza tkan`, organ 
xatteki tolik organizm kayta tiklenedi.
 
Shaka  Morfogenezi
.
Morfogenezi yagniy osimliklerde forma payda boliu kletkanin 
(tsitogenez) genetikalik programmaslakan oz-ara saykeslengen osiu xam rauajlaniuina aytiladi.
 
Shakanin, japiraktin, bortiklerdin, gullerdin xam baskalardin tiykargi bolegi apikal` 
meristemada payda boladi. 
Shaka apeksi meristema kletkalarinan duzilegn bolip, olzinin ulkenligi, boliniui, 
metabolizmi boyinsha tunika xam korpuska bolinedi. Tunika yamasa mantiya bir, eki yamasa 
kop kletka katlami bolim, ol apeksti sirtinan kaplap turadi. Tunikanin sirtki kabatinan endermis 
payda boladi. Tunikanin ishinde jaylaskan barlik kletkalar korpuska kiredi. Apekstin barlik 

zonalarindagi kletkalar ulken yadroga iye bolip, tsitoplazmasi koyiu boladi, vakuola   bolmaydi. 
Shakanin osiu konusi jokari rauajlaniuga iye bolsada, ol azik zatlarga xam fitogormonlarga mutaj 
boladi. 
Kaliplesip kiyatirgan japirak tort fazani otedi: 
1. primordiyanin payda boliui, 2. japirak baldaginin payda boliui 3.Kaptal meristemadan 
japirak plastinkasinin payda boliui. 4. Plastinkanin sozilip osiui.  
Xar bir japirak primordiyasi periferiya meristemasinan bortik turinde payda boladi. Bir 
japirak penen ekinshi japiraktin payda boliu uakti plastoxron dep ataladi. Onin uzakligi xar kiyli: 
bir neshe saattan bir neshe kunge shekem. 
Osimliklerdin japiraklarinin osiuine periodlilik, jaktiliktin sipati xam intensivligi tasir etedi. 
Kok fiolet nur buuin araliginin osiuin toktatip, eki uleslierde japiraktin osiuin tamiynleydi. 
Prokambiy xam apekstin ok meristemasi paxaldin tiykargi tkanin payda etedi. Meristema 
zonasinan shikkan kletkalar sozilip shakanin tez uzayiuina alip keledi. Soziliu arkali osken paxal 
gibberelin xem auksin menen aktivlesedi. Gibberelinler tamirdan,japiraktan tasiladi. Bul jokargi 
buuim aralliklari osiu tezligi tertipke saliu imkaniyatin beredi. 
Eki uleslerde paxal kambiydin iskerligi arkali juuaplasadi. Kambiydin aktivlesiui ushin 
shakanin ushinan IUK kelip turiui kerek.  
Kaptal burtik (shaka) lerdin osiui ushki japirak xem shaka burtiklerinin baklauinda boladi. 
Shakalardin ushki burtigi saklangan bolsa,kaptal burtiklerdin osiui bastirilip turiladi. 
Tamir morfogenezi
Jokari derejeli osimliklerde tamirdin apikal meristemasi epiuayi 
duziliske iye. Bul zononin uzinligi 1-2 mm. Onda kaptal organlari payda bolmaydi. Tamir 
metistemasi tamir tkanlarinin , tamir kinin(chexlik) paydaetedi.
 
Tamir meristemasinda DNK sintezi esten bolatugin,jude siyrek bolinetugin kletkalar 
ushirasadi. Olar tamir kini menen aktiv meristema zonasi arasinda jaylaskan. Mekede bul zonada 
jaylaskan kletkalardin boliniui 174-239 saatka soziladi. Baska kletkalarda,bul zonanin 
dogeregindegi kletkalarda boliniu 14-39 saatti kuraydi. Bul topar kletkalar “uykidigi oray” dep 
ataladi. 
Tamirdin apikal meristemasi ,shakanin apiksine uksap, zarodishtin keliplesiuindegi tkan 
xem organ payda etiu iskerligin dauam etedi. 
Korrelyativ osiu
 
Bir organnin ekinshi organga gerezli bolgan baylanisti osiu korrelyatsiyasi 
dep ataydi. Korrelyatsiyanin en epiuayisi azikka baylanisli turi bolip esaplanadi. Osimliktin 
geterotrof bolegi, misalga tamiri ozinin rauajlaniuinda shakaga garezli boladi. Shaka ogan 
organikalik zatlardi jetkeredi. Oz gezesinde shakasinda rauajlaniui mineral zatlardi, suudi 
jetkerip beretugin tamirga gerezli boladi. Degen menen azikka baylanisli bolgan garezlilik osiu 
korreyatsiyasi tusindirip bere almaydi. Kopshilik jagdayda osimlik boleklerinde gormonallik 
ozara tesir tiykargi rol`di atkaradi. Bugan misal retindeapikal dominantlik yagniy ushki shakanin 
yamasa tamirdin kaptal burtikke yamasa kaptal tamirga korrelyativtormozlaniuin  korsetiuge 
boladi.
 
Apikal burtikti alip taslanngan keyin tsitokininnin kaptal burtiklerge agip keliui kletkanin 
boliniuin tezletedi. Burtikte keliplesken jpirak (baslamalari) auksin sintezley baslaydi. Ol keyin 
kaptal shakanin bir kelipte rauajlaniuin temiynleydi. IUK -ushki shakanin tiykargi gormrni, 
dominant orayi esaplanadi. Shakanin (IUK) xem tamirdin(tsitokinin) gormonallik tesiri 
osimliktin exmiyetli endogen mexanizmi esaplanadiOsiu korrelyatsiyasi xojalika paydali zatlardi 
aliudi diykanshilik islerinde kollaniladi. Misalga pomidordin kaptal shakalarin alip taslau 
miyeusinin ulkeyiune alip keledi. Ovosh  osimliklerinin nelin ekkende bas tamirdi julip taslau 
kaptal xem kosimsha tamirlardin kobeyiuine sharayat tuugizadi. Temekinin gulleniuin julip 
taslau,onin japfiraklarinin ulken xem kop boliuina alip keledi. 
Osiu periodliligi. 
Osiu protsesside baska fiziologiyalik korinislergei uksap periodlilikka iye 
boladi. Ol osiudin ozgesheligine xem sirtki ortaliktin faktorlarina baylanisli boladi.
 
Osimliklerde bir sutkaga jakin tsirkada ritmi boladi. Bunday periodlilik penen 
meristemadagi mitoz aktivligi 20 saatka jakin ozgeredi. Bunday endogen ritmge fotosintez xem 
dem aliu, zatlardin jasaliui,transpiratsiya, guldin ashilip jabiliui jatadi. Sutkaga jakin ritm 

jaktiliktin temperaturanin xem baska faktorlardin sutkalik ozgeriuine  tigiz baylaniskan. Bunday 
fiziologiyalikprotsesslerge baylanisli ritmdi endogenli dep ataydi. Bul endogenli ritm arkali 
organizm jasagan jerindegi siyasatka beyimlesken boladi. Osimliktin osiuinin sutkalik 
periodliliginan baska sezonli periodlilikta korinedi. Bunday periodlilik agashlarda jillik 
sakiypanin payda boliuida kozge taslanadi.  
Osimliktin osiui ushin tinishlik deuirinde belgili rol` oynaydi. Tinishlik osimliktin embrional 
rauajlaniu deuirinde(zigotanin xem tuximnin tinishligi)xem osimliktin shakalarinin tinishligi 
retinde korinedi. Tuxim uzak uakit tinish jagdayda boliui mumkin. Sirtki ortaliktin faktorlarina 
baylanisli tinishlik- mejburiy tinishlik dep ataladi. Osiudin zarodish xem onin 
etirapindagitkanlardin jagdayina baylanisli toktaui-fiziologiyalik tinishlik dep ataladi. 
Burtik xem shakanin tinishligi kolaysiz jagdaylardan saklaniuga beyimleskenlikten, 
klimatikalik jagdaylar menen aniklanadi. Agash osimliklerde kista shakanin apeksi aktiv osiui 
toktatadi, burtik kabirshaklari menen oralip kiski tinishlik jagdayda burtikke aylanadi. Shakanin, 
burtiktin tinishliginda mejburiy xem fiziologiyalik  tinishlikka bolinedi. Mejburiy tinishlik sirtki 
kolaysiz tesmrlerden bolsa, fiziologiyalik tinishlik tuypekte,piyazshada,tamirpexada koriledi. 
Tinishlik deuiri ushke bolinedi: jazgi, kiski tinishliktan keyingi tinishlik(osimlik tinishlik 
deuirinen otkennen keyin birkansha uakit  issilik jetispegenlikten yamasa onin artikliginan 
kogermeyturadi). Burtiktin yamasa  baska organlardin tinishligi (gibberilin,tsitokinin,etilen) 
gormonlari arkali buziladi. Olar tuximnin tinishligin buziuda aktivlik korsetedi. 
OSIMLIKLERDE REGENERTsIYa (kayta tikleniu
) 
Regeneratsiya- degenin jogalgan 
yamasa ziyatlangan boleginin organizm terepinen kayta tikleniu esaplanadi. Osimliklerde 
regeneratsiya ukibi tomengi osimlerden baslap, jokargi derejeli osimliklerde ken tarkalgan.
 
Regeneratsiya korinisi ulken teoriyalik xem emeliy exmiyetke iye. Latinsha regeneratio 
kayta tuuiliu degen sozden alingan. Regeneratsiyanin xer turli formalari morfogenez 
mexanizmlerinuyreniude model sistemasi bolip xizmet etedi. Regeneratsiya emeliy jumista uzak 
uakittan baslap kollanilip kelmekte. Meselen, osimliklerdi kelemshelerden kobeytiu. 
Regeneratsiya protsessin uyrenip, kop miynet etken ilimpazlarga I.P.Krenkeni, R.X.Turetskayani 
xem A.G. Yusufovtin atap otiuge boladi. 
Embriogenez xei regeneratsiya protsessleri ushin genetikalik programmanin izbe-iz 
induktsiyasi xem kenislikte morfofiziologiyalik bagdarlaniu exmiyetli. 
Genetikalik programmanin  iske tusiui arnauli fiziko-ximiyalik faktorlar tesirinde boladi. Al 
kenislikte bagdarlaniui payarlilik  netiyjesinde iske asadi. Onin tiykarinda membranalik protsess 
jatadi. 
SIRTKI ORTALIK FAKTORLARININ OSIMLIKTIN OSIUINE TESIRI. 
Osimliktin 
osiuine sirtki ortaliktin kop faktorlari tesir etedi. Birinshi gezekte jaktiliktin (onin intensivligi, 
sipati, uzakligi xam peiodligi), tartiu kushi, gaz kurami, magnit maydani,  igallilik, aziklik zatlar 
(mineral xam organikalik) xam mexanikalik tasir (shamal) tasir etedi. Bularda baska osimlik 
baska osimliklerdin arasinda oskennen keyinolardin irishiligi natiyjesinde shikkan zatlardin 
tasirine ushiraydi (allelopatiya), mikroorganizmlerden shigatugin fiziologiyalik aktiv zatlardin 
tasirine ushiraydi (antibiotikler, osiu zatlari).  
Jaktilik.
 Osiliklerdin osiui jaktida da karangidada boladi.  Jokari darejeli osmliklerdin jasil 
organlari osimlik karangida oskende bir kansha morfologiyalik ozgeshelikke ushiraydi. Bunday 
osimliklerdi etiolirovan osimlikleri dep ataydi. Eki ulesliler karangida oskende buuin araliklar 
uzayip, japiraklari reduktsiyalanadi. Etiolirovan osimliklerde mexanikalik tkan` xam ustitsa 
rauajlanbaydi. Osimik xlorofilge iye bolmaganliktan, tek karotinoidlar bolganliktan bolganliktan 
ak-sari rende boladi. Etiolyatsiya korinisi xlorofildin bolmaganina yamasa azikliktin 
jetispegenine baylanisli bolmaydi. Etiolyatsiyani boldirmau ushin osimlikke kunine 5-10 minut 
jakti berip turiu kerek. Etiolyatsiyani tartipke saliu ushin fitoxrom sistemasina baylanisli (kizil 
nur). Kushli morfologiyalik tasirdi spektrdin kok-fiolet bolegi korsetedi. 
Etiolyatsiya osimshenin topiraktagi beyimlesiu reaktsiyasi bolip mezokotil tez osip, 
gepokotil` xam epikopil`di topirak ustine jaktiga shigaradi.Etiollangan osimlik jaktiga shikkan 
keyin birneshe minutin ishinde solilip osiui toktaydi. 

Issilik  
Osimliktin osiui issilikka baylanisli. Nol`den 35
  S ga shekem  temperatura tesiri 
Vant-Goff kagiydasina baysinadi. Issilik 35-40
  S  beyimlesiuine baylanisli osimlikler isilik  
suuyiushi xem suuikka shidamli bolip bolinedi. 
Issilik suiuishi osimliklerde osiudin en tomengi shegarasi 10
  Sda bolip,30-40  S ga shekem 
intensiv osiu dauam etedi. Suuikka shidamli osimliklerde osiudin tomengi shegarasi 0-5
  S, 
osiuge optimal issilik 25-31
  S . Kopshilik osimliklerde osiudin maksimal` temperaturasi 35-40  S 
boladi. Optimal issilik dep osiudin tezletetugin temperaturasina aytiladi. 
Gaz kurami 
Osimlikke kislorod jeterli boliui kerek . Birak kislorod mugdari eki esege 
azaysada osimlikke onsha tesiri bolmaydi. Osimliktin tamirin suu alip kislorod jetispey kalgan 
jagdayda nitrat kuramindagi O
2 
 tan paydalanadi yamasa xaua saklaytu 
gin tkanlardagi zapas O
2
 tan paydalanip turadi. SO
2
 nin atmosferada kopligi kletka kabiginin 
sozilip tkannin uakitsha osiuin tezletedi(kislota (kishkilli) osiu effekti). 
Suu rejimi
Osimlik kletkasinin sozilip osiu protsessi kletkaga suudin kiriui netiyjesinde 
vakuolalasiuinan boladi. Eger kletka suu menen az temenlense  osiu toktaydi. Tamio topirakta 
jeterli igalilik bolganda gana osedi, yagniy topirakta suudin pari 1-1,5MP (membranalik 
potentsial) osmotikalik basinnan artik bolmaganda. Osimliktin jer ustingi bolegi 50-70% 
atmosferalik igalilikta turadi. Osimliktin suudi jogaltiudan saklaui kutikulanin-epidemiyalik 
katlam arkali teminlenedi. sogan baylanisli japirak mezofilinde suu parinin mugdari 98-99% ten 
kem bolmaydi. Suu uzak uakit jetispese tkanlardin soziliu fazasi tez tamamlanip tamir xem 
pxaldin keye boliuina xem japiraklardin mayda boliuina alip keledi. Masakli eginlerde paxal 
payda  bolgansha xem paxallaniu deuirinde suu jetispese onim keskin tomenleydi. 
Mineral aziklaniu
Osimliktin oliuine topirakta mineral elementlerdin  mugdari kolayli tesir 
jasaydi. Tez osiudi temiyleytugin azottin mugdarinin kopligi differentsirovka protsessine xem 
gullerdin payda boliuina irkishin* jasaydi. Toginnin kopligi miyuenin xem tuximnin zureetin 
tomenletedi. Sogan baylanisli V.A.Chesnokova  kiyar, geshir, kartoshkani osirgende azot 
ashligina ushiragan uakitta,olardin zureetinin artkanligin korsetti. 
 
Lektsiya № 18-19 
OSIMLIKTIN RAUAJLANIU FIZIOLOGIYaSI 
  
Jobasi: 
                   1.Gulli osimliklerdin jinisli kobeyiui. 
2.Jinis determinatsiyasi. 
3. Guldin rauajlaniui. 
4. Shanlaniu xam tuximlaniu. 
5. Tuxim xam miyuenin rauajlaniui. 
6. Vegetativ kobeyiu. 
7. Vegetativ kobeyiudin diyxanshilikta kollaniliui. 
Tayanish tusinikleri: 
Jinisli , jinissiz, vegetativ kobeyiuler. Induktsiya. Yarovizatsiya. Fotoperiodlilik.  
U.Garner xam G.A.Allard miynetleri. Evokatsiya. G.Klebs, A.Lang, 
M.X.Chaylaxyan, J.Bernis, J.M.Kine miynetleri. Florigen teoriyasi. Jinis 
determinatsiyasi. Guldin rauajlaniui. Shanlaniu. Tuximlaniu. Kos atalaniu. 
S.G.Navashin miyneti. Miyuenin rauajlaniui. Vegetativ kobeyiu (kalemshe, piyazsha, 
miyuasha  x.t.b.) 
Baklau soraulari: 
                     1. Gulli osimlikler kanday kobeyiulerge iye? 
                     2.Jinis determinatsiyasi degenimiz ne? 
3. Guldin rauajlaniui kalayinsha boladi? 
4. Shanlaniu xam tuximlaniu kalay amelge asadi? 
5. Vegetativ kobeyiu kanday amelge asadi xam onin kanday axmiyeti bar? 
 

  Paydalanilatugin adebiyatlar: 
Aksenova N.P. i dr. Tsvetenie i ego fotoperiodicheskaya regulyatsiya  M.1973g. 
Bern`e J., Kine M.J., R.Saks, Fiziologiya tsveteniya T.I.II. M.1985 
Genkel` P.A. Fiziologiya rasteniy M.1975g.  
Gormonal`naya regulyatsiya ontogeneza rasteniy M.1984g. 
Gupalo P.I. Skripchinskiy V.V. fiziologiya individual`nogo razvitiya rasteniy M.1971g. 
Lepol`d A. Rost i razvitiya rasteniy M.1968g. 
Polevoy V.V. Fiziologiya rasteniy M.1989g. 
Chaylaxyan M.X. Fotoperiodicheskaya i gormonal`naya regulyatsiya klubneobrazovaniya u 
rasteniy M.1984. 
 
  
Osimliktin rauajlaniui-bul turdin sirtki kenislikke tarkaliui, ozine usagan organizmnin 
payda boliuin, tirishilik izbe-izligin saklaushi fiziologiyalik protsess
 
 Osimliktin kobeyiu usillari.  
Osimlikte ush turli kobeyiu boladi: jinis, jinissiz xam 
vegetativ. Jinisli kobeyiude jana organizm eki jinisiy kletkanin (gametannin) kosiliuinan kelip 
shigadi. Jinisli protses jokaridarejeli xam tomen osimliklerde ushirasadi.Jinissiz kobeyiu sporali 
osimliklerde koriledi. Bularda eki auladtin diploidli xam jinisli gaploidli gametofittin almasiniui 
boladi. Jinissiz kobeygende jana organizm sporafitten payda bolatugin sporadan rauajlanadi. 
Vegetativ kobeyiu dep osimliktin vegetativ boleklerinen osimliktin kayta tikleniuine aytiladi, 
yagniy tomen derejeli osimliklerde tallom boleginen yamasa bolek kletkadan,jokari derejeli 
osimliklerde organlardan yamasa olardin boleklerinen kayta tiklenedi. 
V.V. Skripchinskiydin (1977,1985) pikiri boyinsha rauajlaniu evolyutsiyasi tomendegishe 
otken. Birinshi etapta epiuayi boliniu netiyjesinde spora payda etiushiler, keyin jinisli 
kobeyetugin organizmler rauajlangan. Jokari sholkemlesken sorapayda etiushiler, keyin  jinisli 
kobeyetugin organizmler rauajlagan. Jokari sholkemlesken sorapayda etiushilerde jasau 
jagdayina beyimlesken aulad dominantlik etken. Moxlarda saprofit oz betinshe jasay almaydi, ol 
gometopit turinde jasaydi. Jokari darejeli osimlikler kerisinshe gometofit reduktsiyalangan. Eger 
paporotniklerde gametofit zarostok (osimshe) turinde saklangan bolsa, gulli osimliklerde 
mikrogametofit 2-3 kletkaga shekem reduktsiyalangan, makrogametofitbolsa erte fazada segiz 
yadrosi zarodish kaltasi turinde boladi. 
  Gulli  osimliklerdin  jinisli  kobeyiui. 
Gulleudin initsiatsiyasi (baslamasi) eki fazadan: 
induktsiya xam evokatsiyadan ibarat. 
Induktsiya. Bul faza osimliktin jasina baylanisli, ekologiyalik faktor-issilik (yarovizatsiya) 
xam kun menen tunnin ozgeriui (fotoperiodizm) yamasa endogen faktorlar tasirinde otedi. 
Yarovizatsiya tomen unamli (plyus) temperatura tasirinde bir jillik guzlik xam eki jillik 
osimliklerdin rauajlaniuinin tezletiu protsessi. Fotoperiodlilik osiliktin osiu xam rauajlaniuinda 
sutkalik jaktilikka yagniy kun menen tunnin katnasina bolgan reaktsiyasi.  
Yarovizatsiya. Yarovizatsiya kerek  bolgan osimliklerge guzlik, onisiz rauajlana alatugin 
osimliklerge jazlik dep ataydi. 
Yarovizatsiya osimliktin gulleu uaktin tezletedi (mugdar reaktsiya). Osimlikte 
yarovizatsiyanin mugdar reaktsiyasi murtlaskan tuximda otiui mumkin. Yarovizatsiya edette 1-3 
ay dauam etedi. Bunde en tesiri temperatura 0
  tan7  S araligi boladi. Jillilik suyiushi osimliklerge 
optimal jokari temperatura 10
  -13  S boladi. Yarovizatsiyanin kereli sherti ol bolinip atirgan 
kletka. Yarovizatsiya zarodishta yamasa paxaldin apikal` meristemasinda xem jas japiraklari 
otedi. 
Birkansha tejiriybelerdin tiykarinda uziliksiz jaktilik guzlikten  jazlikka aylaniuin teminlegeni 
anik boldi. Yarovizatsiyadan keyin kopshilik osimliklerge uzin  tunli fotoperiodi kerek. 
Yarovizatsiyanin fiziologiyalik-bioximiyalik kesiyeti elege shekem anik emes. Birkansha 
osimliklerde yarovizatsiya uaktinda, odan keyin tkanlarda gibberilinin mugdari artkan. 
Fotoperiodlik 
Fotoperiodlik degen tusinik birinshi ret  ilimge amerikalik osimlikler fiziologi 
U.Garner xem G. A.Allard terepinen kiritildi.Kunnin uzakligina bolgan reaktsiyasina karay, 
gulleudin tezlesiui uzin kunli osimlikler (UKO), kiska kunli osimlikler (KKO), fotoperiodtin 

ozgeriuin keleushilerge, uzin-kiska kunli (UKKO) xem kiska-uzin kunli  osimlikler(KUKO) xem 
kun uzakligina neytral bolgan osimliklerge (NO) bolinedi. Uzin kunli osimliklerge(UKO) 
masakli eginler,kopshilik atanak guller,ukrop x.t.b. kiredi.Kiska kunli osimlikler (KKO) 
sali,soya, oshagan,kendir kiredi. Neytral` osimliklerge (NO) grechka, gorox, x.t.b. UKO 
tiykarinan bir jokkil klimatta xem payar kenisliginde,KKO subtropikada ken tarkalgan. 
Jaktilik intensivligi ,temperatura xem baskada faktorlar osimliktin fotoperiodlik juuabin 
ozgertiui mumkin. KKO ushin kunnin karangilikka periodinin uzakligi sipat reaktsiyada 
sheshiushi faktor boladi. Bul kiska kunli osimliklerge karangilik periodinin ortasinda(1 minut) 
kiska uakit jaktilandiriu olardin gulleuge otiuine kedergi jasaydi. Jaktilik periodti karangilik  
penen uziu onin gulleu uaktina tesir etpeydi. UKO  karangilik deuirine mutej bolmaydi xem olar 
uziliksiz jaktida gulleydi. 
Fotoperiodlik tesir birinshi gezekte japiraklar arkali kabillanadi. Kopshilik osimliklerde 
fotoperiodtka sezgirlikti janagana osiuin joktatkan japiraklar iyeleydi. Fotoperiodti japiraklardin 
kabillauinda tiykargi rol`di fitoxrom oynaydi. Jaktilik uakitlari(periodta) xauadan SO
2
 shigarip 
taslasan KKO xem UKO gulleu initsiyasi tomenleydi. Fotoperiodka neytral osimliklerde 
gulleuge otiu jas ozgesheligi arkali temiynleydi(endogen regulyatsiya)  
EVOKATsIYa 
(latinsha evocatio- vizivanie-shakiriu)  
Evokatsiya gulleu initsiyasin (baslamasi) keyingi fazasi bolip, onda apekste gul baslanalarinin 
payda boliu protsessleri otedi. Floral` zatlardin(gulleudi payda etiushi gormonlar) apikal` 
meristemaga tusiuinen onda erigen kant kobeyedi,invertaza aktivligi artadi. Mitoxondriy sani 
xem dem aliu tezligi artadi. Mitoz uaktinda RNK xem belok sintezi kusheyedi. Bulardin beri 
evokatsiya uaktinda vegetativ burtiktin guldin payda boliui yagniy generativke otiuin korsetedi. 
Floral` stimuldin tebiyati 
Nemis botanigi G. Klebs barlik osimliklerde jinisiy kobeyiu,onin 
aziklaniu jagdayina baylanisli degen. Onin tejiriybesinde jasaudin kolayli sherayati bolip 
turganda (aziklik ortalik,jaktilik,temperatura) osimlik jinisiy kobeyiu belgisin korsetpegen. Bul 
sherayattin kolaysiz terepke ozgeriui osimlikti jinisiy kobeyiuge alip keledi. Birak, keyingi 
fotoperiodizm janaliklari fitoxrom xem fitogarmonlardin osiu xem rauajlaniu protsessindegi roli 
osimliktin gulleuge otiui anagurlim kuramali ekenligin korsetti. 
Fotoperiodlik tesir japiraklar arkali kabillanip keyin floral` stimul shaka apeksine beriledi. Bul 
faktlar M.X.Chaylaxyanga osimliktin rauajlaniuinin gomonallik teoriyasin payda etiuge tiykar 
boldi. Bul teoriyada japirakta kolayli fotoperiod uaktinda florigen  gormoni payda bolil, ol 
osimliktin gulleuge otiuine bagdarlaydi. Bul koz karas osimliklerdi sabu jurgizgennen keyin 
tastiyklandi. 
Amerikali A. Lang 1956 jili kopshilik UKO gibberilin menen isley bergende olardin gulleyi 
tezleskenin anikladi. Chaylaxyan florogennin biokomponentti gibberilin menen ontozinnen 
ibarat boladi degen boljaudi aytkan. Gibberilin gulli paxaldin payda boliuin tezletse, antezin 
gullerdin payda boliuin tezletetuginin korsetedi. Florogennin eki komponentinde 
(gtbberilin,antezin) boliui osimliktin gulleuin temiynleydi. 
Florigen teoriyasi osimliktin generativ jagdayga otiuin jeterli tusindiredi.  
J.Bern`e,J.M.Kine xem R.Saks ler gulleudin evokatsiya xem induktsiya gipotezasin islep 
shikti. Bul ilimpazlardin pikirinshe evokatsiya birneshe faktorlardin birgelesip tesir etiui 
netiyjesinde baklanadi. Ol protsesslerdin birgelesip isleui guldin payda boliuin boldiradi. 
Evokatsiyanitertipke saliushi faktorlar organizminin turli jaylarinan payda boladi. Kolaysiz 
fotoperiod jagdayinda gulleu ingibitorlari(guldin payda boliuin toktatuushi zatlar) payda boladi. 
Jinis determinatsiyasi 
Jinis determinatsiyasi  (aniklaniui) genetikalik faktorlarga baylanisli 
xem ishki,sirtki ortalik shareyatina baylanisili,belgili jinistagi organ kletkalarinin payda boliuina 
aytiladi. 
Guller jinisiy rauajlaniu organi retinde bir jinisli yamasa eki jinisli boladi. Ol jinislar bir 
osimlikte bolsa bir uyli, bolek osimliklerde bolsa eki uyli boladi. Eki uyli osimlikler az 
ushirasadi: olarga tal,terek,kendir,xmel` kiredi.Jinista aniklauda juuapker bolgan gen kletkanin 
sirtki xem ishki faktorlari tesirine xer turli katnasta boliuinda exmiyetli rol` oynaydi. Jinistin 
payda boliui kunnin uzakligi,nurdin sirtki xaua kurami kusagan faktorlarga baylanisli  boladi. 

Azot penen jaksi aziklangan eki uyli osimliklerde analik guller kop boladi, kaliy erkek jinisti 
kobeytedi. Atmosfera xauasinin igalli boliui analik jinistin(gullerdin) kop payda boliuina tesir 
etedi. Etilen gazi menen isleu berilse atalik gullerdin sani kobeyedi. Tomen temperatura analik 
jinistin kop payda boliuina,jokari temperatura analik jinistin az  payda boliuina tesir etedi. 
Jinis differentsiasi protsessin tomendegishe keltiriuge boladi. Sirtki ortaliktin barlik faktorlari 
osimliktin gormonallik almasiuina tesir etedi. Gormon bolanisinin tsitokinin terepine karay 
kobeyui analik jinistin kobeyuin temiynlese,gibberilin mugdarinin kobeyuin atalik jinistin 
artiuina alip keledi.