O`zbekstan Respublikasû Joqari ha`m Orta Arnawli bilimlendiriw Ministrligi Berdaq atindag`

     
Etilennin fiziologiyalik xem bioximiyalik kasiyetleri.
 Etilen osimshenin osiuin paseytedi, 
japiraktin osiuin toktatadi, mitoz boliniuin irkedi. Etilen menen isleu berilgen pakal tamir shigara 

baslaydi. Etilennin tasir etiu mexanizmi jaksi uyrenilmegen. Ol tsitoskeletke tasir etiui mumkin, 
xem membrana, mikrotutiksheler, mikrofilomentlerdin bir-birine tasir etiuin tamiynleu mumkin 
degen pikirler bar.  
     Elektrofiziologiyalik  regulyatsiya 
Osimlik organizminde xayuan organizmindey nerv 
sistemasi bolmaydi. Degen menen kletkalardin, tkanlardin xem organlardin elektrofiziologiyalik 
tasiri funktsional aktivlikte xem morfogonez protsessine aytarliktay rol` oynaydi. Osimlik 
organizminin xer kiyli bolimlerinede aste ozgeretugin potentsiyallar boladi. Bunday elektr 
aktivlik,regulyatsiyani elektrofiziologiyalik sistema.dep ataladi. 
     Elektrotonikalik  maydan  xam osimlik organizindegi    toklar 
Sirtki xam ishki faktorlar 
tasirinde organ xam tokima kletkalarinda ion agislarinin kozgalisi membran potentsiyalinin (mp) 
ozgeriuine alip keledi.Zamarrik kalpaklari,osimliklerdin rauajlanip atirgan ushlik burtigi ong 
zaryadka iye boladi.  Tamirdagi tuksheler,tamir oymakshasi ong zaryadka iye.Osimlikting jer 
ustingi bolegi tamirga salistirganda ong zaryada iye bolada.Bul bolekler arasinda 0,1-0,4mk A 
tok payda boladi. 
  Kletka xam tokimalarding tirishilik iskerligi elektropotentsiyallarding ozgeriui menen birge alip 
bariladi.Osimliklerdegi bul  elektropozitivlik kubilis N+- pompasinin aktivligine xam jokari 
metabolitikalik aktivlikke baylanisli.Auksin menen isleu berilse sol jerding uakitsha 
elektropozitivligi artadi.Makkening koleoptiline 2-6mk A tok jiberilse oning uzayiuin tezletedi. 
     Potentsial tasir (P.T)
  
Tasirlengen kletkadagi mp tomenleniui xam buringi kalpine 
kaytiuinan P.T payda boladi. Bul korinisti otken asirding 30-jillari V.Ostergaut xara osimligining 
ulken kletkalarinda aniklagan.Keyin P.T. xareketsheng osimlikler;mimoza,venerina shibin 
uslagish,rosyanka osimliklerinde uyrenilgen.Keyinshelik barlik osimliklerde potentsiyal tasir 
(P.T.) payda etetuginligi aniklangan. P.T ning tezligi venerin shibin uslagishta25 
sm/s,mimozada4 sm/s baska osimliklerde0,08-0,5 sm/sek.
 
  P.T.otkiziushi  baylamlarining protoksilemasi xam floemaning parenxima kletkalarinda 
plazmolemma xam plazmodesma arkali tarkaladi. 
  P.T ning signal roli anik. Budan baska ol informatsiyalik funktsiyanida atkariui mumkin,yagni 
makkening shaninin analiktang auzinda osip ,tap tuyinge shekem jetip bariui onnan shigatugin 
impul`slar menen birge boladi. 
Ushlik burtiktin temperatura xam jaktilikting ozgeriuineni koziui natijesinde tamir arkali mineral  
elementlerdin soriliui tezlesedi. 
     Integratsiyanin 
organizm 
darejesi 
Barlik kletka aralik regulyatsiyalar 
(trofikalik,gormonallik elektrofiziologiyalik) bir-biri menen tigiz baylaniskan. Maselen IUK 
elektropotentsial darejesin arttirsa ol oz gezegide zatlardin tasiliuina tasir etedi. Xar bir 
regulyatsiya sistemasi kletka ishindegi regulyatsiya sistemasi arkali tasir etip otiradi,yaginiy 
fermentler menen  membrananin funktsional aktivligin ozgertip nuklein kislotalarinin xam 
beloklar-din sintezinin bagdarina xam jedelligine (intensivligine)tasir etip otiradi. Solay 
etip,osimliktin barlik boleginin bir-birine tasirin aniklaytugin uliuma regulyatsiya sistemasi 
duziledi. Osimlik anik korinetugin bipolyar strukturaga iye boladi.Bul strukturani shakanin ushi 
xam tamir duzedi. Rauajlanip atirgan japirakli apikal meristemaga iye bolgan vegetatsiyadagi 
shaka ushi kaptal bortiklerdin osiuin basip turadi (apikalik dominantlik), otkiziushi 
baylamlardin,tamirdin payda boliuin astelestiredi,pakalda bortiklerdin payda boliuin xam osiuin 
induktsiyalaydi. 
Shaka ushi dep atalatugin dominant oraydaauksin, tamir ushi dep atalatugin  dominant orayda 
tsitokinin degen gormonlar sintezlenedi. Shaka ushi menen tamir ushinda osimlikting ontogenezi 
dauaminda embrionlik tokima saklanganliktan V.V.Polevoy (1989) bul tokimalardi dominant 
oray dep atagan.   
 Dominant oraylar birinshi gezekte osimlik organizminde polyarlikti payda etiude katnasadi. 
Polyarlilik fitogarmon gradienti arkali duziledi. 
 Osimlik organizminin uakitsha integratsiyasi bir-biri menen baylaniskan( ostsillyatsiya si) ritmi 
arkali alip bariladi. Dominant oraydagi ostsillyatsiya osimliktegi fiziologiyalik protsesslerdin 
uakitsha sinxronligina xizmet etedi. 

      Titirkeniushilik   
Osimliklerdegi titirkeniuilik kubilisin Ch.Darvin bunnan 150 jil burin 
korsetip bersede elege shekem bul problema sheshilmesten kelmekte. 
     
Titirkeniu apparati kletka ishinin xam kletka araliginin regulyatsiya sistemasi bazasinda 
duzilgen.Tirshilik ushin kerekli bolgan arnauli tabiyiy titirkendiriushi-lerdi adekvatli arnauli 
bolmaganlardi adekvatsiz titirkendiriushiler dep ataydi.  Retseptorlar arkali yamasa tikkeley 
kletka kompanentlerine tasir etetugin titirkendi-riushilerge bolgan reaktsiya jergilikli elektirlik 
reaktsiya dep ataladi.Sebebi birin-shiden kopshilik faktorlar tikkeley plazmalemmaga tasir 
etedi,ekinshiden kopshilik kletka ishindegi protsessler membrana potentsialinin darejesine tasir 
etedi.Sogan baylanisli jergilikli elektirlik reaktsiya kletkanin koziuin yamasa tormizlaniuin 
korsetiushi integral korsetkish boladi.    
     Retseptsiya  
Osimliklerde differentsiyalangan sezgi organlari bolmaydi birak tasirlerdi kabil-
laushi tkan xam kletka toparlari,retseptor beloklar xam kletkalar boladi. Olarda xemo, foto xam 
mexanoretseptorlar ajiralgan. Fotoretseptorlardin funktsionallik aktivligi 
fototaksis,fototropizm,fotonastiya xam fotoperiodlik signallardi seziu ushin kerek. 
Xemoretseptsiya osimlik organizmi,tkanlari xam kletkalarinin attraktantlarga tro fikalik 
faktorlarga xam fitogormonlarga bolgan sezimin taminleydi. Mexaporetseptsiya bolsa 
geotropizm,tigmotropizm xam seismonastiya sezgilerin taminleydi. Bul retseptsiya-lardan 
fotoretseptsiyani toligirak karap shigayik.Osimlik organizmi kizil,uzin kizil xam kok rende tek 
energiya istochnigi sipatinda sezip koymastan,sirki ortalik signali retinde de sezedi. Osimlik 
kletkalarinda bunday makset ushin arnauli fito-xrom xam flavoprotein degen retseptor 
molekulalari xizmet etedi. Otken asirdin  50-jillari amerikalik osimlik fiziologlari  X.Bortvik 
xam S.Xendriks salat osimliginin tukiminin kogeriuinin   660 nm tolkin uzinliktagi Kizil nur 
tasirinde jedellesip, 730 nm tolkin uzinliktagi kizil nurlar tasirinde paseygenin baklagan. Olar 
rensiz (etiolirlengen)osimsheden retseptor belok fitoxromdi ajiratti xam taza turinde aliuga 
eristi.Fitoxromnin belok bolegi fikobilin toparina kiretugin tuyik emes tetrapirrol turindegi eki 
subbirlik xam xromofordan turadi. Fitoxrom (F), kizil nurdi jutatugin (k n) F 660 dep belgilenip, 
uzin kizil nurdi ( UKN ) jutiushi fitoxrom F 730    dep belgilenedi. Tokimalarda fitoxrom F 660 
turinde sintezlenip, olar keyin Kizil nur tasirinde aktiv formaga (F 730 )  aylanadi. Bunday boliu 
ushin tomen darejedegi intensivlikke kiska uakit nurlaniu jetkilikli boladi. 
 
U
zin kizil nur (UKN) tasirinde F7 30 tez arada aktiv bolmagan formaga F660  
aylanadi.Karangida bul protsess ozliginen 4-24 saatka shekem sozilip, fitoxromnin kopshilik 
bolegi tarkalip ketedi. F660 da  F730  ga Karaganda bir proton artik bolip, ol fiziologiyalik 
ozgeshelikke alip keletugin xromofor konformatsiyasina tasir etedi. 
  Kletkada F660 yadro menen vakuolyada bolmaydi.Ol mitoxondriyada plastida, tsitoplazmanin 
eriushenlik fazasinda ushirasadi.   Fitoxromnin kop mugdarda meristemadan, shakadan, tamir 
ushlarinan xam kambiyden tabilgan. 
  Fitoxromlardin  tasir etiu mexanizmin korsetiushi ush turli gipoteza bar : 1-xromosom apparatinin 
aktivligi,2-fermentlerding aktivligi ,3-membrananing modifikatsiyasi.Fitoxromning daslepki tasir 
reaktsiyasi membrana otkiziushengligining ozgeriuine baylanisli xam fermentaktivligining ozgeriuine 
baylanisli boladi. Fitoxrom kletkada xloroplast xareketin tartiplestiredi, membrananing 
otkiziushengligin ozgertedi,fermentler sintezin fitogarmonlar-gibberellin xam  tsitokininning sintezin 
tartipke salip turadi.Ol uzin kizil nurding spora xam tukimning kogeriuine,japiraklarding 
osiuine,buuin araliklarining soziliuina,epikotil iymegining duziuleniuine karatilgan fotomorfogenez 
tasirlerin tartipke saladi. 
       Titirkeniushilik  nizamliklari   
Titirkeniushilik kletkaning titirkendiriuge kartilgan integral 
reaktsiyasi bolip,ol tomendegi nizamliklarga boysinadi. 
   
1.Titirkendiriu kushi nizami .Titirkeniu kansha ulken bolsa,kletkanin xam organizmning 
funktsionallik juuap reaktsiyasi kushli boladi.Juuap reaktsiyani payda etetugin titirkendiriuding 
minimal kushi koziu bosagasi dep ataladi. 
Xadden ziyat (supermaksimal) tasir funktsional aktivlikti jok etip,kletkaning olimine alip keledi. 
  
 2.Titirkendiriu  uzinligi  nizami.  Titirkendiriu kansha kushli bolsa, kletka xam 
organizmning juuap reaktsiyasi kushli boladi.Reaktsiyapayda etetugin minimal uakit 

prezentatsiya uakti dep ataladi. Uzak uakit titirkendiriu bolsa kletkaning titirkendiriushige 
sezgirligi tomenleydi. 
  3.Titirkendiriu mugdari nizami. Titirkendiriushi kushi  kushli bolgan sayin prezentatsiya uakta 
azayadi. 
   4. Titirkendiriu gradienti nizami. Titirkendiriu gradienti kansha jokari balsa organizm xam 
kletkaning reaktsiyasi artadi. Astelik penen artip bariushi titirkeniuge organizm az fiziologiyalik 
effekt korsetedi (beyimlesiu). 
  Solay etip, titirkendiriu tasirine kletkaning xam putkil organizmning reaktsiyasi ,titirkendiriu 
kushine oning uzakligina xam artip bariu gradientine karaydi . 
  Funktsionallik xareketshenglik dep belgili tezliktegi tasirge  tokimaning juuap reaktsiyasina 
aytiladi. Arnauli kletkalarda titirkeniuge sezgirlik juda jokari boladi. Ch.Darvin osimliklerdegi 
murtlar 0,00025 mg massadagi salmakka reaktsiya beretuginin,0,0001 mg ammoniy nitratka 
rosyanka tuklerining tubinen kayrilip juuap beretuginin korsetken. Degen menen osimliklerding 
funktsionallik xareketshengligi xayuanatlarga karaganda adeuir tomen darejede boladi. Tek gana 
mimozada, shibin-shirkey uslaushi osimliklerde potentsiyaltasir (P.T.) tomen darejeli 
xayuanlarga jakinlaydi.Tez ozgeretugin adekvat titirkendiriushiler osimliklerge juda siyrek tasir 
etkenlikten ozgeshe boladi. Xaua rayina, sutkalik ozgerislerge, mausim ozgerislerine baylanisli 
jasau jagdaylari astelik penen ozgeredi xam sogan karay osimliklerde titirkeniushige juuap 
reaktsiyasi bolgan funktsionallik xareket aste boladi. 
       
Osimlikler organizmindegi xer kiyli fiziologiyalik, morfogenetikalik xem kozgaliu 
protsessleri regulyatsiya xem integratsiya sistemalarin tamiynleydi. Regulyatsiyanin kletka 
ishindegi darejesi bir-biri menen baylaniskan fermentlerdin aktivlik, genetikalik xem 
membrenalik regulyatsiya sistemalarin birlestiredi (tkan aralik, organ aralik) dareje-tropikalik, 
gormonallik xem elektrofiziologiyalik sistemalar darejesinde boladi. bul sistemalardi bir-biri 
menen baylaniskan bolip, kletka ishinin regulyatsiyalik sistemasi arkali tasir etedi. 
Fitogarmonlar-auksin, sitokilin, gibberellinler, abstsizinler, etilen osimliklerdegi regulyatsiyanin 
tiykargi sistemalarinan esaplanadi. Organizm darejedegi bir putinlik dominantlik oraylardin xam  
oraylik baskariu elementlerinin oz-ara tasirinen kelip shigadi.En axmiyetli regulyatorlik 
konturlarga foto- xemo-xam mexano retseptorlar jatadi.Olarga kizil xam uzin kizil nur –
fitoxromda kiredi. 
        Osimliktin  osiuin  tertipke  saliushi  zatlar  emeliy  jumista  otken  XX  esirdin  40-jillarinda 
kollanila baslandi. Onin auil-xojaligindagi roli jil-jildan artip barmakta. Esirese olar 
miyueshilikte xem biyday jetistiriude kollanilmakta. Olardan alinatugin ekonomikalik 
payda,fiziologiyalik aktiv zatlardi tabiu ,olardi uyreniude jumsalgan shiginnan kop merte 
artpakta. Ayirim sintetikalik birikpeler osimliklerge IUK ke uksagan tesir jasaydi, birak olar jude 
tomen kontsentratsiyada tesir etip uzak uakit buzilmastan saklanadi. Bul zatlar indol-fenol 
birikpelerine xem naftilakil karbon kislotalarina tiyisli boladi. 
Bul sintetikalik osiudi tertipke saliushi zatlar xem turli kollaniuga iye boladi : 
1. Kelemshenin tamirlasiuin tezlestiriushiler.Jude kiynlik penen tutip keletugin miyue xem 
togay porodalarinin kelemshelerine isleu beriuide IMK xem 1-NUK kollaniladi. 
2. Partenokarpik(tuximsiz) miyuelerdi aliuda miyue payda boliudi tezletpeude sintetikasin 
auksinler kollaniladi. Olar pomidor,kiyar xem baska eginlerdin gullerine sebiledi ,netiyjesinde 
atalanbagan miyuelerpayda boladi. Bul usil teplitsalarda ken kollaniladi. 
3. Miyuelerdi jiynauda olardin tusiuin azaytiuda 1-NUK yamasa2,4-D kollaniladi. 
Alma,almurt  xem baska miyuelerdin shakalarin olardi jiynap aliudan aldin isleuberse onimnin  
shigini azayadi xemde olardin uzak uakit buzilmay saklaniuin temiynleydi. 
4. Xaram shoplerdi jok etiude 2,4 D xem baskada xlorfenoksi kislotalar isletiledi.  
olar gektarina 0,6 -1,5 kg nan ken japirakli biyday,sali,mekke  xem baska eginler arasindagi 
xaram shopge kapsi isletiledi. 
Gibberellinler 
Fusazium zamoriginan alingan gibberelln kislotasi emeliy islerde kolaniladi: 

Olar: 1. Tuximsiz (kishmish) juzimlerdin onimdarligin arttiriu da kollaniladi .  Kishmish 
sorti edette mayda  juzim jemisinen bolganliktan onin jemislerinin karamin ulkeytiu maksetinde 
sebiledi. 
2. Osimliklerdi uykidan oyatiuda kollaniladi. Gibberill kislotasi (1-2gr/ l) eritpesi xem 
tiomochevina(20mg/l) jana kazip  alingan kartofel` tuypegine sebildi xem kozshelerdin tez osiuin 
temiynleydi. Bul usil Ozbekstannin Surxander`ya xem Kashkader`ya ualayatlarinda jilina 
kartofel`den eki ret onim aliu ushin kollaniladi. 
Reterdantla
r Paxaldin uzayip ketiuin toktatuida kollanilatugin sintetikalik zatlardi 
retardantlar dep ataydi Olardin tesir etiu mexnizmi osimlikte gibberilin sintezin peseytiu menen 
boladi. Retardant sipatinda xlorxolinxlor(xxx, tur) olar xem t. b kollaniladi. 
Retardantlar kobinshe biydaylardi jigilip kaliudan saklau ushin ,ovosh eginleri xem baskada 
eginlerdin boyinin osip ketip paxalinin jigilip kaliuinan saklau ushin kollaniladi. 
Miyue agashlarin alar menen isley beriu jas osimliklerdin tez miyueleuin  temiynlep,miyuesi 
piser aldinda kollaniu,miyuenin zureetinin togiliuin boldirmaydi. 
Etilen 
Etilen kok miyuelerdi satidan aldin tez pisiui ushin kollaniladi. Etilennen baska etrel 
miyuelerdin tez pisiuin temiynlep, miyueni mashinada birden terip aliuga imkaniyat tuugizadi. 
Etrel
 molekulasi kishkil eritpede turakli boladi,birak kletka ishine kirgennen keyin xelsiz 
ishki ortalikta tarkalip odan etilen ajiralip shigadi. Kiyar, palaukabak,askabak xem baskalardi 
etrel menen isleu beriu,olarda apalik gullerdin sanin asirip,xasildin kobeyiuin temiynleydi. 
      Ontogenez 
uaktinda 
osimlik 
organizmi 
birkansha 
etaplardi 
otedi: 
Embrionallik,yuvenillik(jaslik) ,erjetkenlik xem kobeyiu,kartayiu xem oliu. Bul etaplardin xer 
biri osiu xem rauajlaniu izbe-iz fazalarina iye boladi. Organlardin  baslamasi apikal` 
meristemamada boladi. Tkanlardin keliplesiui initsial kletkanin payda boliuinan baslanadi. Osiu 
ozgesheligi xem morfogenez kletkanin soziliuina xem boliniuine baylanisli. Osimliktin 
regeneratsiyasinin aktiv boliui onin bir jerde turakli tirishiligine baylanisli. Osimliktin normal 
tirishiliginde kandaymorfogenez protsessi bolsa, regeneratsiya mexanizmi sonday taklette boladi.  
Osimliktin osiuinle periodlilik ajiraladi. Kolaysiz uakitlari osimlik mejburiy tinishlikka otedi.  
Morfogenezge, regeneratsiyaga,osimliktin osiu xem rauajlaniuina tesir etetugin tiykargi 
endogen faktorga fitogarmonlar kiredi. Sogan baylanisli olar diykanshilikta kennnen kollaniladi.        
 
Osimlik organizminin osiuinin ozine tan kasiyetleri 
   
Jabik tuximli osimliklerde zigota shan tutikshelerindegi spermanin ( erkek gemetofishtin) 
zarodish kaltasindagi urgashi gometofit pnen kosiliuinan payda boladi. 
Zarodish kaltasinda ekinshi spermiyanin, zarodish kaltasindagi ekinshi(diploid) yadroli 
oraylik kletka menen kosiladi xem keleshekte azat endosperma payda boladi. Buni birinshi ret 
S.G. Navashin uyrenip  oni kos ataliu dep atagan. Zarodish kaltasi imtegument penen  
(lat.integumentum- kaplama) oralgan bolip nutselluste jaylaskan. Nutsellus zarodishtin azigi 
retinde jumsaladi,ayirim jagdayda ol zapas tkan`-perispermaga aylanadi. 
Meyek kletkasi zarodish kaltasinda polyarlaskan turinde jaylasadi xem shan kiretugin 
tertipke mikropshege jene tubi-xalazaga ajiraladi. Olardin duzilisi bir-birinen ajiraladi. 
Zarodishtin rauajlaniu deuirinde bir kansha izbe-iz rauajlaniu fazalarin koriuge boladi: 
proembrio,globulyar, jurekke uksas formada xem torpedoga uksas jenede jetiliu. 
Zigota atalangannan keiyn bir kansha uakit (bir neshe saatan, bir neshe kunge shekem) tinish 
jatadi(latent xalda) .Usi uakitlari onda RNK sintezi artadi karami ulkeyedi. Zarodishtin kaltadagi 
oraylik kletkanin triploid yadrosi boliniude birinshi baslaydi. Endospermanin rauajlaniui ushin 
IUK xem tsitokinin*kerek . Olar nutsellustan keledi.  
Zigota birinshi boliniuden baslap mikropilege karagan kletka ulken korinedi. Ol keyingi 
boliniulerde bir yadroli kletkalarda jipshesin payda etedi. Oni suspenzor dep ataydi. 
Suspenzordin bir kansha funktsiyasi belgili boladi: 1. Ol uzaygan sayin rauajlanip atirgan 
zarodishti endosperma tkanina karay iyteredi. 2. Gaustoriya xizmetin atkaradi yagniy nutsellus 
xem integumentten zatlardi salip zarodishka beredi. 3. Fitogarmonlarda sintezleydi. Meyek 

kletkasina jakin eki sinergid kletkalarda  gaustoriya funktsiyasin atkaradi. Endospermaga jakin 
turgan antipad kletkalarda gaustoriya funktsiyasin atkaradi. 
Eki kletkaga iye bolgan zarodishtin endospermaga karagan kletka eki merte bolinip kvadrat 
payda  etedi. Bul tort kletka kesesine bolinip oktant payda etedi. Oktanttin 4 periferiyalik 
kletkasinan keleshekte tuxim ulesi xem shakanin apeksin payda etedi. Kalgan tort kletka-
gipokotil xem tamirdan tomengi bazal` bolegin payda etedi. Zarodish ose bargan sayin 
kletkalardagi IUK kontsentratsiyasi arta baradi. Tsitokinin udayi kelip turadi. Oktantka tiyip 
turgan keiyngi kletka gipofiz boladi. Bul osiu fazasi globulyar faza usi ashaladi. Bul fazaga 
tsitokinin kerek boladi. 
Keyingi faza jurekke uksagan faza. Globulyar zarodishtin jokari bolegi boliniuden keiyn 
tuxim ulesleri kelip shigadi. Bul periodta normal rauajlaniu ushin IUK kerek boladi, tsitokinin  
xem adenin kerek boladi. 
Torpedoga uksagan fazada tukim ulesi xem gipokotil` zonadagi kletkalardin osiuinin 
anagurligim tezlesiu koriledi. Tamirdin promeristenasi keliplesedi. Bul fazada IUK xem 
tsitokininnen baska gibberllinde kerek boladi. Ol gipokotil`din osiuine kerek. Tuxim ulesleri 
arasinda shakanin apeksi menen korinedi. Pisip kiyatirgan tuximnin keliplesiuinin keyingi 
etapinda zapas beloklar(aleyron deneshelerde) kraxmal 
(aminoplastlarda,may(sferosomalarda)toplanadi. 
Tuximnin pisiuinen keyingi etapinda ozinen kop mugdari suudi jogaltip jagdayga otedi. Otiu 
deuirinde tkanlarda erkin auksinlerdin,tsitokininlerdin xem gibberellinlerdin mugdari 
azayip,ABK mugdari kobeyedi. Solay etip zarodishtin rauajlaniuinin basinda fitogarmonlar 
kerekbolip,olar endospermadan alinadi. Keyin ozleri fitogarmonlardi sintezleydi. Tuximnin 
keliplesiui deuirinde auksin kaptalindagi tkanlarga tarkalip miyue kabiginin osiuin aktivlestiredi. 
Jokari derejeli osimliklerde jaslik deuir tuximnin kogerip shigiuinan baslap yamasa 
vegetativ (piyazlarda) kobeyiuden baslanip,ivegetativ massani tez kobeytedi. Osimlik bul 
periodta jilisiy kobeye almaydi. 
Tuximnin kogeriui-onin isiniui, (murtlasiu) bortiui, geterotrof turde kogeriu xem avtotrof 
turde aziklaniui fazalarina bolinedi. 
Tuximnintinishlik deuirinin otiuinen keyin suudi siniriui kogeriuinin  baslaniui esaplanadi. 
Suudi sorigannan keyin onin kabigi jariladi. Tuximnin isiniui temperaturaga,kislorod mugdarina, 
jaktilikka baylanisili bolmaydi. Tuximnin murtlasiu  igallililik 40-65 % ke jetkende baslanadi. 
Murtlasiu gipokotildin* yamasa zarodish tamirinin soziliuinan bolip,netiyjede tamirsha tuximnan  
sitilip shigadi. Kletkalaradin boliniui onnan keyin baslanadi.  
Tamirdin shigiui onip kiyatirgan tuximnin  topirakka bekiniuin* xem suudin kabillauin 
teminleydi. 
Tamirdan keyin shakanin osiui baslanadi. Tamir jerge karay paxal jokariga jaktagi karay 
umtiladi. Bul kosher organlarinin osiui fitogarmonlar emelge asadi. Denli osimliklerge IUK xem 
tsitokininler deslep endospemadan zarodishka tusedi. Kalkamnin epiteliy kletkalari zapas 
zatlardi endospermada kayta pisiriudi baslaydi. As siniriu protsessine gibberelim tesirinde 
aktivlesken aleyron kletkalari iske tusedi. 
Etiolirlengen (reni ak) shaka jerdin ustine shinkalgan keyin fotomorfogenetikalik xem 
jaktiga karay osiushilik reaktsiya payda boladi : gipokotildin osiui keskin tomenlep,epikotildin 
osiui artadi. Karmakka uksap kayirilgan gipokotil duziulenedi,osimlik fototrof aziklaniu tipine 
otedi. 
Bas xem kosimsha kaptal tamirlardin osiui xem shakalardin metamelldin*, saninin 
kobeyiunen payda boliui, olarda japiraklardin osiui, kobeyiui,paxaldin juanlasiuinan yuvetil` 
etapinin soninda kop mugdarda vegetativ massa toplanadi. 
Jaslik deuir xer turli jillik osimliklerde birneshe xepteden, agash osimliklerde  birneshe jilga 
shekem dauam etedi. Osimshe jetilgen osimliklerge uksamaydi, japirak formalari boyinsha 
9paxtada, kiyalda) jetilgen osimliklerden ajiraladi. 
Jaslik deuirde guldin payda boliui korilmeydi. Guldin bolmaui jaslik deuir ekenligin 
bildirmeydi. Sebebi kopshilik osimlikler jetilgen bolsada uzak uakit gullemesten turadi.  

Jaslik jagday arnauli gormonlar arkali uslanip turiladi. 
    
Kartayiu xem oliu etapi miyueleuden toktagannan baslap tebigiy olimine shekemgi deuirdi oz 
ishine aladi. Osimliklerdin tirishilik uzakligi xer turli taksonomikalik gruppalarda xem xer turli 
tirishilik formalarda xer turli. 
Sekvoyada
     5000jil                           jonishka     2-5jil 
Emen
  1500                                                kapusta    2 
Elka
  1200                                                 geshir  2 
Karagay
  500                                             kauin  1 
Juzim
  80-100                                           efirler  2-4xepte  
Kartayiu xem oliu kop kletkali osimliklerdin songi ontogenez fazasi,birak kartayiu degen 
sozdi tolik osimlikke kollanbastan bolek organgada kollaniuga boladi:(japirak, miyue,gul bolegi 
t.b) 
Osimlik ushin kartayiudin xer kiyli turi belgili. Bir jillik osimlikler tolik oledi. Kop jillik 
osimliklerde, shop denelerde jer ustingi bolegi jil sayin olip otiradi. Tamiri xem baska jer asti 
organlari tiri kaladi. Kop jillik osimliklerdin osiu protsessinde tomengi japiraklari kartayadi xem 
oledi. Japiragi tusetugin agashlardin guzde japiraklari kartayadi xem oledi. 
Japiraklarda kartayiu protsessinde xlorofill, belok, nuklein kislotalari mugdari azayadi, 
fotosintez peseyedi, kletka ishindegi organlari jok bola baslaydi. Sonin menen bir uakitta 
gidrolitikalik fermentlerdin aktivligi artadi. Organlarda kartayiu protsessi olardin tusiui menen 
tamamlanadi. Japiraktin yamasa miyuenin tusiui aldinan baldaktin tubinen ajiratiu katlami payda 
boladi. Ol kletka jiyindisi bolip, onda kletka diyuali xem kletkanin ortangi plastikasi eriydi. Bul 
protsess kartayip atirgan japiraklardin payda etken etilen katnasinda boladi. Birkansha 
osimliklerde kartayiu,auksin xem gibberellin tesirinde toktaydi. Abstsiz kislotasi xem etilen 
kartayuidi tezletedi. Kartayiu mexanizmin nemis osimlikler fiziologi G.Molish uyrenip 
tomendegi juumakka keledi, yagniy kartayiu, kop mugdardagi azik zatlarinin reproduktiv 
organga agip ketiui,netiyjesinde osimlik xelsirep oledi. Bul koz karastan xakiykatka jakin 
ekenligingullerdi kesip taslangannan keyin  olardin vegetatsiyasin dauam ete beretuginnan 
biliuge boladi.  Molinttin pikirinin duris ekenligin  bir jillik, eki jillik xam kop jilllik 
osimliklerdin (ferula, agava, bambuk) gullep miyuelegennen keyin tez arada olip kalatugininan 
da biliuge boladi. Budan baska bir kansha osmliklerde kartayiu belgili fotoperiodtan da boladi.  
V.O.Kazaryannin pikirinshe kartayiuprotsessi tamir menen japirak arasindagi asykesliktin 
buziliuinan  dep tusiniuge boladi. Tamirdin aktivliginin azayiui suu rejiminin buziliuina, 
fotosintezge, belok sintezine xam baska da tirishilik iskerligine tasir etedi. Tamirdin osiuinin 
paseyiuinen tsitokininnin jer ustingi organlarina jetkeriliui azayadi, sogan baylanisli shakanin 
apikal meristemasinin aktivligi paseyedi xam osimliktin kartayiuina sebep boladi.