Oziq-ovqat kimyosi

1-tadbir. Xavfli omillarni yuzaga chiqarish va nazorat tadbirlarini 
aniqlash. Zarur holatlarda quyidagilarni aniqlash yotadi: 
 xomashyoni tarkibi va komponentlari, hamda mahsulotlarni 
xavfsizligiga va barqarorligiga ta’sir etadigan ko‘rsatkichlar; 
 xavfli omillarga ta’sir etuvchi va hosil qiluvchi ishlab 
chiqarish sharoitlari va ko‘rsatkichlari; 
 qayta kimyoviy moddalar va mikroorganizmlar bilan 
zararlanishi; 
 xaridor amaliyotida muzdan tushirish, (isitish, qaynatish va
boshq.) qo‘llash; 
 Xavfli guruhlar (umumiy ovqatlanish tizimi, bolalar, 
qariyalar, immun tizimi buzilgan insonlar, boshqa kasallar). 
2-tadbir. Kritik nazorat nuqtasini aniqlash. Har bir xavfli 
omillarga har bir bosqichda quyidagi savollarga javob berish kerak: 

---

160 
 o‘rganilayotgan xavfli omil xomashyoda va uni qayta 
ishlashda paydo bo‘lishi mumkinmi? 
 mahsulot xavfsizligi bo‘yicha xomashyo tarkibi yoki 
mahsulot retsepti hal qiluvchi ahamiyatga egami? 
 tayyor mahsulotlar tarkibidagi xavfli omillar darajasini yoki 
ularni ko‘payishini kamaytirish texnologik jarayonlar 
ta’minlaydimi? 
Qayd etilgan 2-tadbirdan tashqari XOKNK spesifikatsiyani,
monitoring tizimini, kamchiliklarni yo‘qotish va tekshirish tizimini o‘z 
ichiga oladi. 
 
12.2. Yot moddalarni klassifikatsiyasi va mahsulotlarga tushish 
yo‘llari 
 
Ozuqa mahsulotlariga kimyoviy yot moddalar atrof muhitdan yoki 
texnologik jarayonlarda jihozlar bilan ta’sirlanganda tushishi mumkin. 
Bundan tashqari xomashyo tarkibida va tayyor mahsulotlarda inson 
sog‘lig‘iga ta’sir etuvchi tabiiy moddalar bo‘lishi mumkin. 
Oziq-ovqat mahsulotlari uchun zararli va yot moddalarni sinflanish 
sxemasi 24- rasmda keltirilgan. 
12.3. Oziq-ovqat mahsulotlarini ifloslantiruvchi asosiy manba 
 
Mahsulotlarni zaharli moddalar bilan ifloslanishi to‘g‘ridan-to‘g‘ri atrof 
muhitni ifloslanish darajasiga bog‘liq. 
Inson o‘zini hayot faoliyatida biosferaga turli xil zaharli bo‘lgan 
ksennobiotiklarni chiqaradi.Bular inson salomatligiga chuqur tahdid 
solyapti va ekologik katastrofaga xavf solyapti. Atrof muhitdan oziq-
ovqat orqali inson organizmiga tushadigan ksenobiotiklarni sxemasi 25-
rasmga keltirilgan. 
Ksenobiotiklar atrof muhitga o‘tib insonlarni antropogen faoliyati 
tufayli tuproqda, suv havzalarida yig‘iladi. Oziq-ovqat zanjiri orqali 
inson organizmiga tushadi va salomatlikka ta’sir etadi. 

---

161 
24-rasm. Atrof muhitdan oziq-ovqat orqali inson organizmiga tushadigan 
ksenobiotiklarni sxemasi 
25-rasm. Oziq-ovqat mahsulotlari uchun zararli va yot
moddalarni sinflanishi sxemasi