Pedagogik diagnostika

3- mavzu. PEDAGOGIK VOQELIKNI DIAGNOSTIK TADQIQ ETISHNING UMUMМILЛIY TAMOYILLARI VA DARAJALARI

Pedagogik diagnostika tamoyillari. O`quvchi–yoshlarning ақлий, интеллектуал ҳамда tarbiyalanganlik darajasini uzviy va tizimli diagnostika qilish ko`p jihatdan ta'limiy–tarbiyaviy faoliyatning qo`p qirraligi va shaxsning ijtimoiy–individual xususiyatlarining xilma–hilligi bilan tavsiflanadi.
Ma'lumki, o`quvchi–yoshlarning bilimlarni idrok etishiga uning ilgarigi tajribasi, aqliy rivojlanish darajasi salmoqli ta'sir ko`rsatadi. Agar yangi o`quv materialiga aniq bo`lmagan tasavvurlar va tushunchalar qo`shilsa, bu tushunchalar yoshlar ongida noadekvat tarzda idrok etiladi. Natijada ularda xato bilimlar, noto`g`ri malakalar to`planadi. Buning оqibatida xato tarzda paydo bo`lgan tushunchalarni korreksiyalash talab etiladi.
Pedagogik diagnostika qo`yidagi tamoyillar asosida olib boriladi: maqsadga yo`naltirilganlik; aniqlik va ishonarlilik; tizimlilik va uzviylik.
Diagnostikaning maqsadga yo`naltirilganligi avvalambor, tashkiliy shakl, vosita va metodlarning oxirgi natijalar bilan mutanosibligi va pedagoglarning kasbiy talablari: o`quv–tarbiyaviy ishlarning samaradorligini oshirishga qaratilganligi bilan belgilanadi. Maqsadga yo`naltirilganligi diagnostikaning ma’lum maqsadga qaratilgan bo`lishini talab qiladi. Tadqiqotchi kuzatuv davomida tekshirish uchun bir qator farazlarni ilgari surishi kerak.
Diagnostikaning ma'lum ob'ektga yo`naltirilganligi ta'lim berishda o`quvchi–yoshlarning, tarbiyachi–o`qituvchilarning individual tafovutlarini hisobga olish, ularning intellektual rivojlanishlari, jinsi, ijtimoiy nufuziga qarab belgilanadi.
Diagnostikaning aniqlik va ishonarlilik muolajalari metod va vositalarning ilmiy asoslariga bog`liqligi bilan belgilanadi. Натижанинг аниқлигини, барчага хослигини текшириш учун шу муаммо, объект, ҳодиса ва ҳ.к.ни бошқа муаммо билан таққосланиши ёки бошқа объект, предмет, синф, гуруҳ, жамоа ёки ўқув масканида ҳам ўтказилиб кўрилиши керак.
Diagnostikaning konstantlik tamoyili muayyan ob'еkt, voqеa-hodisa va boshqalarni tashxis qilish davomida yuzaki, dastlabki hisssiyotlar bilan chеklanmaslikni, tasodifiy, qisqa muddatli ayrim hodisalarning ahamiyatini oshirib yubormaslikni talab qiladi. Tashxis qilayotgan o`qituvchi turli vaziyatlarda o`sha hodisani tеkshirib ko`rishi yoki bir nеchta ko`zatuvchi uni nazoratga olishi lozim. Bu kuzatuvchilarning xulosalari yoki natijalari qanchalik bir-biriga to`g`ri kеlishi kuzatuvning konstant yoki bunday emasligini ko`rsatadi.
Diagnostikaning nazorat tamoyili kuzatuvchining bir nеcha bor ko`zatuvi yoki bir qаtor ko`zatuvchilarning ma'lum guruh yuzasidan chiqargan natijalari, xulosalari nazorat-ko`zatuvi davomida boshqa guruhlarda tеkshirib ko`rilishini talab qiladi. Bu kuzatuv natijasida olingan ma'lumotlar faqat shu sinaluvchi guruhning o`zigagina xos xususiyatlar emasligini aniqlash uchun lozim bo`ladi.
– birinchisi – shaxsni har tomonlama o`rganish, tashxis qilish yoki o`z–o`zini tashxislash;
– ikkinchisi – pedagoglar jamoasi tomonidan ta'limiy–tarbiyaviy jarayonning samaradorligiga erishishni ta’minlash.
Pedagogik diagnostika asosida o`quv–tarbiyaviy jarayon tadqiq qilinar ekan, uning metodlari ilmiy–pedagogik tadqiqot metodlaridan farq qiladiki, ular alohida o`quvchiga yoki o`quvchi–yoshlar guruhiga dolzarb pedagogik tadbirlar majmuasini qo`llashni ko`zda tutadi.
Бугунги куннинг жиддий методологик муаммоси – бу замонавий таълимни педагогик тадқиқотларга оид илмий муаммоларда ишонарли ва самарали акс эттиришдир.
Тадқиқот тақдири методларига боғлиқлиги сир эмас. Педагогик тадқиқотлар методи агар педагогик ҳодасалрнинг объектив моҳиятини тўғри ифодаласа, педагогика предметининг ўзига хослигига жавоб берса, шубҳасиз, илмий деб эътироф этилади. Шу жиҳатдан олиб қаралганда, педагогик тадқиқот методлари учун методологик баҳо зарур бўлади.
Педагогик тадқиқотларнинг самарадорлиги тадқиқотларнинг самарадорлиги тадқиқотчининг методологик маданиятига тўғри пропорционалдир. Шу боисдан бу тушунча интеграл сифат кўрсаткич ҳисобланиб, тадқиқотчидан ўзида хусусий илмий фаолиятни таҳлил қилиш кўникмасини, маълум концепция (назария)ни илмий асослаш ва ижодий қўллаш қобилиятини эгаллашни талаб этади.
Педагогик диагностикада ўрганилаётган жараён аниқловчи методлар жорий этилгунга қадар илмий асосланиши шарт: дастлабки ҳолат; тадқиқот мантиқи; кутилаётган натижалар, уларга эришиш методларини белгилаш; истеъмолчилар билан ҳамкорлик ўрнатиш; уни жорий этиш шартларни ишлаб чиқишга хизмат қилади.
Педагогик диагностика илмий фаолиятнинг мураккаб тури ҳисобланиб, у ишончли қўлларда – методологияни чуқур ўрганган, илмий тадқиқот методлари билан қуролланган шахс томонидан муваффақиятли амалга оширилиши мумкин.
Олимнинг қиёфаси, руҳияти ва тийнати ҳақида махсус адабиётларда батафсил ёритилган, айниқса, унинг қуйидаги сифатлари алоҳида қайд этилади; ҳақиқатга, номаълумни билишга жиддий интилиш; кузатилаётган ҳодиса ва жараёнларни таснифлаш қобилияти ва кузатувчанлик; илмий тафаккурнинг аналитик – синтетик жамланмаси ва б Илмий –тадкикот ишларида объктивлик, аниклик, танкидийлик, изчиллик, тизимлилик бўлиши шарт.
Объективлик - ўрганилаётган вокеа ва ҳодисалар, жараёнлар тўғрисида одилона, тўғри баҳо бериш, улардаги моҳият, мазмун ва ўзаро алоқа, ўзгаришларга ҳолисона ёндашишни ифодалайди.
Аниқлик диагностиканинг барча муолажалари учун тегишлидир: педагогик ҳодиса ва жараёнларни кузатиш ва қайд этиш; фикрлар таҳлили ва умумлашмаси; турли манбаларидан олинган илмий ахборотлардан фойдаланиш ва бошкалар.
Педагогик диагностикада изчиллик қабул қилинган атамаларнинг бир хиллигига, тадқиқот мантиқига амал қилишга, шарт-шароитларни ҳисобга олишга эришилади, илмий аппарат тушунчаларининг боғлиқлигида намоён бўлади .