Педагогика маърузалар матни


Дарсга цуйилган асосий талаблар


Download 5.37 Mb.
Pdf ko'rish
bet63/88
Sana08.11.2023
Hajmi5.37 Mb.
#1757165
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   88
Bog'liq
Педагогика Ғайбуллаев Н, Ёдгоров Р, маматқулов Р, Тошмуродова Қ

4. Дарсга цуйилган асосий талаблар.
5. Таълимнинг самарадорлигини таъминловчи бошца шакллари.
Таълимни ташкил этиш шакллари деганда, ан ик муддатда 
ва тартибда укитувчининг укувчилар билан олиб борадиган 
машгулот турларини тушунамиз. Хозирги кунда, умумтаълим 
макгабларида таълимни синф-дарс шаклида олиб бориш кенг 
таркалган. И нсоният тарихига назар ташлар эканмиз, таълимни 
ташкил этиш шакллари ижгимоий тузум манфаатларига мос 
холда пайдо болтан ва ривожланган. Дастлабки даврларда 
таълим бериш ишлари одамларнинг ме^нат фаолияти, турмуш 
тарзи билан узвий богаанган хамда билим бериш, ургатиш иш ­
лари якка тартибда олиб борилган.
Давр утиши билан купчиликка билим бериш эх,тиёжи пайдо 
булади. Таълим тизими мазмуни, билимларнинг мураккаблашу- 
ви, болаларни гуру^-гурух килиб, туилаб укитишни такозо 
килган хамда таълим билан шугулланувчи мутахассислар, 
укитувчи тайёрлаш заруриятини келтириб чикарган.
Шу даврга келиб укитишнинг махсус таш килий шакллари 
пайдо була бошлайди. Бунинг натижасида синф-дарс тизими 
пайдо була бошлайди. Халк орасида ^аётий тажрибага, билим ва 
тарбияга эга булган кишилар мураббий, Укитувчи булиб фаоли- 
ят курсатди.
Халкимиз тарихига назар ташлар эканмиз, мактаб ва мадра- 
саларда ёшларга билим бериш билан шутулланганлиги “Авесто” 
ва бошкд тарихий манбалардан маълум. Аммо кадим даврларда 
таълимни каты ш чегараланган вакгда, бир хил ёшдаги болалар 
билан олиб бориш, таълим мазмунини боскичма-боскдч бериш 
масалаларига аниклик киритилмаган эди.
Таълимнинг ташкилий масалалари Ал-Ф оробийнинг “Фан 
ва акл заковат” асарида укув фанларини гуруздарга булиб 
Укитиш, уларнинг тарбиявий мо^иятини очиш масалаларига 
эътибор берилган. Педагогика тарихида, таълим таш кил этиш-
111


нинг асосий шакли даре хиеобланган. Синф-дарс тизимини ди­
дактик галаблар асосида яратищца бую к чех педагош Ян Амос 
Коменскийнинг (1592-1670) хизматлари катта, уни еииф-дарс 
тизимининг аеосчиси сифатида бутуи дунё тан олган.
Я.А.Коменский 
“Буюк 
дидактика" 
асарида, 
укув 
маппулотлариии гурух шаклида ташкил кдчиш, укув й'или ва 
укув кунини бир вакхда бошлаш, машгулотлар орасида танаф- 
фуслар берилишини, гурухдардаги болаларнинг ёши ва сони 
бир хил булишига алохдда эътибор берди. Даре давомида 
укувчшмр д ш дати ни туплаш, мате риал пи батафешт тушунти- 
риш, укувчига еаволлар бериш, узлапггириш жараёнини назо­
рат кдлиш зарурлигини таъкидлайди.
Бу тарихий жараёнда Педагогика фани олдида турган муам- 
молардан бири таълимнинг ташкилий шаклларини самарадор- 
лигини ошириш, айпик;са, дарсни еамарадорлигини ошириш 
билан боглик, илмий-назарий услубий ва амалий муаммоларии 
хал этувчи тадгдкотлар олиб боришда куп ишлар кдлинди. Бу 
борада муста кил Узбекиетонимизда кадрлар тайёрлаш миллий 
даетурини амалга оширишда таълим тизимига янги педагогик 
технологиялар тадбик, этиш билан боглик; ишлар кдтинмокда.
Сипф 
деганда, ёши ва билим даражаси бир хил булган 
укувчилар гурухд гунгунилади.
Даре — аник, макрадни кузлаб белгиланган вак^гда бир хил 
ёшдаги укувчи, ёшлар билан укдгувчи рахбарлигида олиб бо- 
риладигап маппулотдир.
Дарснинг мак;сади, мазмуни, хажми таълим стандартлари 
(укун режа, дастур, дарелик ва куллапма) асосида белгиланади. 
Даре укув ишларининг асосий ташкилий шакли экан, бу жара­
ёнда куйидагиларга амал кдгшниши лозим:
1. Хар бир синфда укувчиларнинг ёши ва билим даражаси 
бир хил булиши лозим.
2. Даре к;атьий жадвал буйича белгиланган аник; муддатда 
олиб борилиши керак.
3. Даре укдгувчи ра^барлигида бутун синф билан ва аловдда 
укувчилар билан ишлаш шаклида олиб борилади.
4. Даре, укув фанининг харакгери, утилаётган материалнинг 
мазмунига караб турли усуллар ва воситаларда олиб борилади 
ва таълим тизимининг бир гдеми сифатида тугалланган билим
112


беради ва навбатдаги билимларни узлаштирмок, учун замин 
яратади.
Шуни унутмаслик керакки, укув юртларида гаъ;гам ишлари 
факдт синф-дарс шаклида олиб борилмасдан, балки амалий 
маштулотлар, гажриба ишлари шаклида \ам олиб борилади. Бу 
маштулотлар синфдан ва мактабдан тацщарида факультатив 
маштулотлар, т$тараклар, экскурсиялар шаклида олиб борилади.
Даре — таълимнинг асосий шакли экан, у илмий, тизимли, 
тушунарли, онгли ва фаол булиши, билимлар мустахкам 
Узлаштирилиши, 
укувчи-талабанинг 
шахсий 
хусусияглари 
эътиборга олинган холда ташкил этилиши даре олдига кдтор 
дидактик талабларни 
КУЯДИ. 
Жумладан:
1. Хар бир даре аник; максадни к^злаган холда пухта режа- 
лаш тирилмош лозим. Бу жараёнда укитувчи дарснинг таълими 
ва тарбиявий максадини белгилайди.Дарс боскичларини, яьни 
Кандай бошлаш, кандай тамомлаш кургазмали магериаллардан 
фойдаланиш кабиларни олдиндан хал к,илиб олади.
2. Хар бир даре аник; гоявий, мафкуравий изланишга эга 
булиши лозим. Укитувчи эса улардан тарбиявий максадда фой- 
даланмоги лозим.
3. Хар бир даре мактабнинг, ижтимоий мухитп и н г имко- 
ниятини хисобга олган холда амалиёт билан богланмоги, 
курсатмали воситалар билан жихозланмош лозим.
4. Хар бир даре характерига мос усул, услуб ва воситалар- 
дан самарали фойдаланилган холда ташкил этилиши лозим.
5. Даре учун ажратилган соат ва дакик,аларни тежаш ва 
унумли фойдаланиш даркор.
6. Даре жараёнида укдгувчи ва укувчи у т р о фаол муноса- 
батда булиши лозим, укувчи талаба пассив тингловчига айлан- 
маслиги лозим.
7. Маштулотлар бугун синф билан ва хар бир укувчи билан, 
уларнинг шахсий хусусиятлари эътиборга олинган 
холДа 
олиб 
борилиш керак.
8. Дарснинг мазмуни ва характерига караб халкимизнинг 
бой маънавий меросидан, маънавий кадриягларидан самарали 
фойдаланиш.
113


9. Утилаётган мавзунинг мазмунига боглик; \олда мустакдп 
юртимиздаги узгаришлардан укувчи талабаларни хабардор 
кдлиш.
10. Дарсда 
Президентимиз 
И. 
Каримовнинг 
таълим 
coxaeидаги фикрлари, юртимиз келажаги булган ёшларимизга, 
фарзандларимизга карата айтган мурожаатларидан уз урнида 
фойдаланиш.
Таълим назарияси ва амалиётида даре турлари ва уларнинг 
тузилишига х,ам алохвда муаммо сифатида 
кдралади ва 
урганилади.
Даре билим, куникма ва малакалар билан укувчиларни 
куроллантиршцда асосий роль уйнайди. Ш у сабабли укув 
машгулотларига ажратилган вакунинг асосий кдеми даре утиш 
учун сарфланади.
Таълим 
тизимида 
тажрибадан 
утган 
даре 
турлари 
куйидагилардан иборат:
1. Янги билимларни баён к;илиш дарси.
2. Укув материалларини муетахкамлаш.
3. Такрорлаш ва билимларни умумлаштириш дарелари.
4. Укувчиларнинг 
узлаштиришини 
назорат 
кдпидш
ва 
бахолаш дарелари.
5. Даре турлари, уйгунлашган дарелар.
Таълим жараёнида энг куп кулланиладиган даре янги би­
лимларни баён кдпиши дарсидир.
Бу дарснинг тузилиши куйидагича :
1. Дарени ташкил кдлиш.
2. Янги билимларни баён кдлиш.
3. Янги билимларни мустахкамлаш.
4. Янги билимлар устида машк; утказиш.
5. Я нга билимларга бошик, уй машгулотдари бериш.
6. Дарени якунлаш.
Даре турларининг узгариши билан дарснинг тузилишида хам 
узгаришлар булади. Масалан, даре турлари уйгунлашган дарс- 
ларида дарснинг хамма элементлари мавжуддир:
1. Дарени ташкил кдлиш.
2. Уй топширикдарини бажарилишини назорат кдлиш ва 
бахолаш.
3. Янги мавзуни баён кдлиш.
114


4. Янги мавзуни мустахкамлаш.
5. Уй топшириклари бериш.
6. Дарсни якунлаш.
Таълим тизимида, такрорлаш ва билимларни мустахкамлаш 
дарслари хам куп кулланилади.
Укитувчи дастурнинг маълум бир кис ми, йирик мавзулар 
у гиб булингандан сунг бундай дарслар уюштирилади.
Бу даре билимларни орали к; назорат оркали бахолашда хам 
хизмат кдлади.
Хар бир дарснинг муваффакдяти куп жихатдан машгулотни 
тугри ташкил кдтишга бокликдир. Бу даврда синфнинг тайёр- 
гарлигини синчиклаб кузатиш, болаларни дарсни тинглашга 
рухий жихатдан тайёр эканликларини урганиш даркор. Ш ундан 
сунг, махоратли педагог фурсатни кулдан бермай, шогирдлари 
диккатни чалгатмай, дарснинг асосий кисмини бошлаб юбора- 
дилар, чунки синф укувчиларини тезлик билан машгулотга ф а­
ол киришишларини таъминлаш лозим. Даре янги материални 
баён к;илишга кзратилган булса, даре мавзуси эълон кдлинади. 
Режада мулжалланган укув материали утиб булингач, у албатта 
якунланиши, хулосалар чикарилиши керак.
Даре укитувчи ва укувчиниш' ижодий хамкорлигига аеосла- 
ниш и лозим. Шундагина укувчилар муста^ил эркин фикрлай 
оладилар, иродалари тарбияланади. Н у щ маданияти ривожла- 
нади. Муаммоли вазият изланишлар оркали Уз йулини топа 
оладилар.
У куп машгулотларининг синфдаги ш акли дарсдан ташкари 
яна кушимча катор таълим шакллари мавжуд, булиб, булар 
амалий-тажриба маштулотлар, кушимча дарслар, факультатив- 
лар, экскурсия кабилардир.
Булар 
дарсда 
берилган 
билимларни 
гулдириш, 
мус­
тахкамлаш, амалиёт билан боглаш учун уюштирилган кушимча 
манпулотлардир.
Булардан 
танщари 
укув 
юртлари 
тажрибасида 
фан 
тугараклари, 
ишлаб ч щ ар и ш амалиёти, 
уйин шаклидаги 
машгулотлардан хам фойдаланмокца.
Узлуксиз таълимнинг хамма боскичларида таълимнинг узига 
хос ташкилий шакллари мавжуд.
115


Жумладан: икки боскичли олий таълим тизимида узига хос 
таълим шакллари мавжуд, буларга маърузалар, семинар ва 
амалий машгулоглар, кафедра укдтувчиларининг очик маъру- 
заларида к;атнашиш, маъруза матнини тайёрлаш ва мухокама 
кдлиш, укув курслари буйича дастурлар тайёрлаш ишлари ка- 
билар олий таълимнинг куп кдррали йуналишлари ва шаклла- 
ридир.
Олий таълим тизимида маъруза Укув жараёнининг хам усу- 
ли, хям шакли хисобланиб, у талабаларга фан асосларини 
огзаки, узвий ва мунтазам сингдиришга хизмат кдпади. Маъруза 
туфайли талаба шу фаннинг мохиятини тушуниб боради хамда 
уларни эркин фикрлашга, фан устида уйлашга мажбур этади. 
Ш у сабабли маъруза илмий тафаккурни ривожлантиришнинг 
узига хос мактабига айланади. Маърузани шундай ук,иш лозим- 
ки, унинг таъсирида галабаларда шу фанга унинг вазифа ва ке- 
лажагига нисбатан турли к^рашлар, илмий эътщ од, гоя ва 
миллий мафкура асослари шакллансин. Бунинг учун укдгувчи 
хар бир маърузанинг мазмунини фандаги янгшшклар билан 
бойитиши 
ва 
танлай 
билиши 
лозим. Маъруза 
ижобий 
Хамкорликка таяниб ташкил кдлингандагина самарали натижа 
беради. Бунинг учун маъруза жараёнида хам таълимий, хам тар­
биявий вазифаларни самарали амалга ошириш йуллардан бири
- укдгувчи билан талабалар уртасида дустона, фаол муноса- 
батларни тиклаб олшш ш дан иборат.
Бундан ташкдри даре ва маърузанинг самарали натижаси 
укувчи ва талабаларнинг укув жараёндаги рухий холатларини 
кай даражада хисобга олинишига хам боглик;. Шундай экан, 
таълимни самарали ташкил этиш, унинг даре, маъруза ва 
бонща шактларидан укдгиш жараёнида уринли фойдаланишла- 
ри учун шубхасиз, укдтувчиниш педагогик махорати, педагог- 
лик маданияти, уз предметини пухта билишлиги ва Укувчи та­
лабалар билан умумий тил топа олишлиги 
р о я т
катта ахамшпта 
эгадир.

Download 5.37 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   88




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling