Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

Davlat boshqaruvi. Buxoro xonligi ma’muriy jihatdan viloyatlar va 
tumanlarga bo`lingan. SHayboniylar davrida ham temuriylar davridagidek Oliy 
davlat idorasi - dargoh deyilgan, uning tepasida Xon turgan. Ijro etuvchi hokimiyat 
ham devon (vazirlik) deb atalgan, unga devonbegi (bosh vazir) rahbarlik qilgan. 
Katta nufuzga ega bo`lgan devonbegi moliya va xo`jalik ishlarini ham boshqargan. 
Devon temuriylar davridagidek nufuzga ega bo`lmagan, sababi dargohdagi 
mansablar mavqeyining kuchli bo`lmaganligi edi. 
Xon siyosatining viloyatlardagi ta’siri katta davlat mansabi bo`lgan 
Otaliqning nufuzi bilan belgilangan. Xon viloyatlarni shahzodalarga taqsimlagach, 
ularga rahnoma etib tayinlangan nazoratchi, ishonchli shaxs otaliq deb atalgan. 
Shahzodalar ulg’ayib, balog’atga etib, mustaqil faoliyat yuritgunlariga qadar 
viloyatlardagi davlat ishlarini shahzodalar nomidan otaliqlar boshqargan.
Parvonachining vazifasi xon farmonlarini, rasmiy hujjatlarni mas’ul 
shaxslarga, ijrochilarga etkazishdan iborat bo`lgan. Dodxoh mansabida ishlagan 

---

151 
amaldor dargohga tushgan arizalarni qabul qilib, javob qaytargan, u adolat 
mezonlariga amal qilinishini ham nazorat qilgan. Ko`kaldosh mansabiga xon 
sulolasiga eng yaqin shaxslar tayinlangan, u xon siyosatiga fuqarolarning 
munosabatini o`rganib, bu siyosatning daxlsizligini ta’minlagan.
Xon yasovuli - xon va shahzodalar o`rtasidagi ichki munosabatlar masalasi 
bilan shug’ullangan. Eshikog’aboshi - dargoh xavfsizligi, tartibi va kelgan-
ketganlardan xabardor bo`lib turish masalalari bilan shug’ullangan. Shayxulislom - 
shariat qonunlari bajarilishi ustidan nazoratni amalga oshirgan. Qozikolon - sud 
ishlariga etakchilik qilgan. Muhtasib (rais) – mamlakatda jamot tartibini, diniy 
marosimlarga rioya qilinishini, bozorlarda narx va tarozining to`g’riligini nazorat 
qilgan. Mehtar - zakot va boshqa tushumlardan tushadigan mablag’larni zarur 
o`rinlarda ishlatishni nazorat qilgan.
Naqib davlat mansabdori hisoblanmasada, saroyda nufuzi baland bo`lgan, u 
xonning eng yaqin va ishonchli kishisi sanalgan, ichki va tashqi siyosat 
masalalarida xonning maslahatchisi hisoblangan, zarur bo`lganda elchilik 
vazifasini ham bajargan. Naqib – o`zlarini Muhmmmad (s.a.v.) payg’ambarning 
avlodlari deb hisoblovchilar (sayidlar) jamoasi etakchisining unvoni.