Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

Tarixnavislik. XVII-XVIII asr birinchi yarmida Buxoro tarixiga doir qator 
asarlar yaratildi. Tarixchi va geograf olim Mahmud ibn Vali Movarounnahr va 
Xuroson tarixi, mamlakatlar, shaharlar, okean va dengizlar, hayvonot olami haqida 
«Oliyjanob insonlar jasorati xususida sirlar dengizi» («Bahrul-asror») degan asar 
yozgan. Muhammad Yusuf Munshiy «Tarixi Muqimxoniy», Muhammad Amin 
Buxoriy «Ubaydullanoma», Muhammad Zamon Buxoriy «Tarixlar dengizi», 
Abdurahmon Tole «Abulfayzxon tarixi» degan asarlar yozdi.
Adabiyot XVII-XVIII asr birinchi yarmida rivoj topdi. Bedil (ismi Mirzo 
Abdulqodir, 1644-1721)ning o`rni katta bo`lib, u asli Kesh (Shahrisabz)lik, 
Dehlida vafot etgan. Uning yirik asari «To`rt unsur» nasrda yozilgan bo`lib havo, 
suv, er, olov; o`simliklar, hayvonlar va odamning kelib chiqishi haqida. Uning 
«Irfon» (Bilim) dostonida falsafa, tarix va ilohiyatning xilma-xil masalalari bayon 
etilgan, uning fikricha dunyo abadiy bo`lib, to`xtovsiz harakat qiladi va o`zgarib 
turadi. She’rlarida zulm va adolatsizlikni qoralaydi. Bedil Turkistonda 
«Abulma’oniy» (Ma’nolar otasi) degan nom olgan.
Shoir Sayido Nasafiy “Buxoro shoirlari taxtida sulton” deb ulug’langan. U 
Nasaf (Qarshi) shahrida tug’ilgan. Uni mashhur qilgan “Hayvonatnoma” nomli 
majoziy munozora asarida hayvonlar timsoli orqali er egaligi va amaldorlarning 
mehnatkashlarga etkazgan zulmini va poraxo`rligini fosh etadi. Bo`ri va sher 
timsolida er egalarining yirtqichligini ochadi. Sher barcha hayvonlar ustidan 
g’alaba qozonsada, mehnatkash xalq vakili – chumolidan engiladi. Bu shoirning 
mehnatkash xalq ham bir kun kelib zulmdan ozod bo`lishi yo`lidagi orzusi edi. 
Turdi Farog’iy jasoratli shoir bo`lib, adolatsizlikni, Subhonqulixonning og’ir 
soliqlari tufayli xalq tortayotgan azoblarni tanqid qilgan. Turdi xalq tilidan 
mamlakatni xonavayron qilgan siyosiy tarqoqlik va urushlarni la’natlagan. Urug’ 
va qabilalarni birlashishga va o`zaro hamkorlik qilishga da’vat etgan. Urug’ 
oqsoqollarini va beklarni bir yoqadan bosh chiqarishga chaqirgan. Bu o`rinda 
uning “Tor ko`ngillik beklar” she’ri alohida ahamiyatga ega. 

---

169 
Me’morchilik ham ancha rivoj topdi. Markaziy Osiyo me’morchiligining 
noyob tarixiy yodgorligi Samarqand Registon ansambli hisoblanadi, uning hozirgi 
qiyofasi XVII asrda shakllantirildi. Registoni maydonida Ulug’bek madrasasi 
qarshisida Samarqand hokimi Yalangto`sh Bahodir o`z mablag’i hisobidan Sherdor 
(1619-1635) madrasasini va Tillakori (1646 -1660) madrasa-masjidini qurdirgan.
Buxoroda yirik me’moriy majmua - Labihovuz ansamblini 1620 yil eng 
badavlat kishi Nodir devonbegi bunyod ettirdi. U bo`yi 45 metr, eni 36 metr, 
chuqurligi 5 metr hovuz qurdiradi. Hovuz atrofida Nodirdevonbegi madrasasi va 
xonoqohi, Ko`kaldosh va Ernazar elchi madrasalari bunyod etiladi. Buxoro 
shahridagi 1652 yil Abdulazizxon qurdirgan qo`sh imoratli madrasa o`z zamonasi 
me’morchiligining etuk namunasi hisoblanadi. U mustahkam va nafis naqshli 
koshinlarga boyligi bilan ajralib turgan.
Tayanch so`zlar: Yalangto`sh Bahodir, Nodir devonbegi, Sherdor, Tillakori, 
Labihovuz, Registon (forscha) - shaharning mayda tosh to`shalgan markaziy 
maydoni.