Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

 
3-§. Buxoro Amirligi tashkil topishi. 
Buxoroda mang’itlar sulolasi hukmronligi 
 
Buxoro mustaqilligini yo`qotishi. Buxoro Eron bosqiniga qarshi 
turolmagach, Abulfayzxon taslim bo`lish haqidagi shartnomani imzolash uchun 
Zarafshon daryosi bo`yiga - Nodirshoh huzuriga borishga majbur bo`ladi. 
Shartnomaga ko`ra Nodirshoh oliy hukmdor, Buxoro xonligi Eronga mute davlat 
deb tan olingan. Nodirshoh qo`shini uchun 8 yilga etadigan 200 ming xarvor 
bug’doy va arpa to`plab beriladi hamda Buxoro xonligi aholisidan 10 ming nafarli 
qo`shin to`plab Nodirshoh ixtiyoriga jo`natiladi. Bu qo`shinga Muhammad 
Hakimbiyning o`g’li Muhammad Rahim qo`mondon etib tayinlandi.
Abulfayzxon Eronga qaram qo`g’irchoq hukmdorga aylanib, butun 
hokimiyat amalda qo`shbegi (bosh vazir) lavozimini egallagan Muhammad 

---

170 
Hakimbiy qo`lida to`plandi. Endi ashtarxoniylarning barham topishi muqarrar 
bo`lib qoldi. Xarvor - bir eshakka yuk bo`ladigan og’irlik o`lchovi. 
Muhammad Rahimbiy. Buxoroda ashtarxoniylar davrida mang’itlarning 
nufuzi baland edi. Bu qabila ashtarxoniylarga sadoqat bilan xizmat qildi. 
Muhammad Hakimbiy 1743 yil vafot etgach, uning o`g’li Muhammad Rahimbiy 
o`zining qo`shinidan foydalanib, otasi kabi alohida mavqega da’vogarlik qildi. 
So`nggi ashtarxoniy Abulfayzxon uni otasining o`rniga tayinlashga majbur bo`ldi. 
Nodirshoh 1747 yil o`ldirilgach, Eronda boshlangan ichki kurashlar Muhammad 
Rahimbiyning Buxoro taxtini egallashiga yo`l ochib berdi. Uning buyrug’i bilan 
1747 yil Abulfayzxon ham o`ldirildi.
Muhammad Rahimbiy taxtga Abulfayzxonning o`g’li Abdulmo`minni 
o`tqazdi (soxta xon) va o`ziga kuyov qilib oldi. Rahimbiy ko`p o`tmay – 
Abdulmo`minni, uning o`rniga o`tqizilgan soxta xonlarni ham qatl ettirdi. Aslzoda 
va ruhoniylarning qo`llab-quvvatlashi bilan Muhammad Rahimbiy 1753 yil 
hokimiyatni to`la egalladi. Mang’itlar chingiziylar nasliga mansub bo`lmaganligi 
uchun o`zlarini Xon deb emas, Amir deb ataganlar. Ular ayni paytda mintaqaning 
diniy hukmdori - Amir ul-mo`minin hisoblangan. Buxoroda 1753 yil hokimiyatga 
yangi sulola - mang’itlar sulolasi keldi va 1920 yilgacha hukmronlik qildi. Buxoro 
xonligi 1753 yildan Buxoro amirligi deb ataldi. 
Mang’it hukmdori Muhammad Rahimbiy mamlakatda o`zining mutlaq 
hukmdorligini o`rnatish va ichki boshboshdoqlikni tugatish siyosatini tutdi. 
Bunday siyosatdan ko`zlangan maqsad-markazlashgan davlatni tiklash edi. 
Muhammad Rahimbiy bu siyosatni ro`yobga chiqarishga qat’iy kirishib barcha 
mahalliy hukmdorlarni chorlab, o`zining asl maqsadini, o`z boshqaruv dasturini 
ma’lum qildi.
Muhammad Rahimbiy mahalliy hukmdorlarga ichki nizo va urushlar 
mamlakatni xonavayron qilayotganligi, xo`jalik va savdo izdan chiqayotganligi, 
agar bu holat yana davom etsa davlat halokati muqarrar ekanligini alohida 
ta’kidladi. Muhammad Rahimbiy qaysi mahalliy hukmdor markaziy hokimiyatga 
bo`ysunmasa ayovsiz jazoga tortilishini ogohlantirdi.

---

171 
Muhammad Rahimbiy mustaqillikni da’vo etib yurgan Miyonqol, Nurota, 
Qo`bodiyon, Boysun, Shahrisabz, Urgut bekliklarini 4 yil davomida bo`ysundirdi. 
Bo`ysunishni istamagan burqut, qipchoq, 7 urug’, bahrin, yuz, kenagas, saroy 
qabilalariga nisbatan ko`chirish siyosati yuritildi. Muhammad Rahimbiy yirik er 
egalarining davlatni boshqarish ishlarida shu vaqtgacha davom etib kelgan 
aralashuvlarini keskin kamaytirishga erishdi. Biroq barcha viloyatlarning markaziy 
hokimiyatni tan olishlariga to`la erisha olmadi.