Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

Mustamlakachilik boshqaruvining xususiyatlari. Rossiya harbiy vaziri 
Milyutin 1867 yil Vazirlar Qo`mitasiga taqdim etgan Turkistonni boshqarish 
haqida qonun loyihasi Rossiya bosib olgan Ettisuv va Sirdaryo viloyatlarida 
Turkiston general-gubernatorligini tashkil etish va uni harbiy vazirlik ixtiyoriga 
berishdan iborat bo`ldi. Loyiha tasdiqlanib, qonun tariqasida kuchga kirgach 
Turkiston xalqlari taqdirini hal etish 1867-1882 yy. Kaufman ixtiyorida bo`ldi.
«Harbiy xalq boshqaruviga» ko`ra Turkiston o`lkasi - viloyatlarga, viloyatlar 
- uezdlarga, uezdlar - volostlarga, volostlar - uchastkalarga, uchastkalar - 
oqsoqollar boshqaruvidagi ma’muriy hududga bo`lindi. Viloyat, uezd va 
uchastkalarni rus harbiylari; oqsoqolliklarni mahalliy xalq vakillari boshqarishi 
nazarda tutildi.
Viloyatlarga harbiy gubernatorlar tayinlanib, ular shaxsan rus podshosi 
tomonidan tasdiqlangan. Uezd boshliqlariga rus polkovniklari tayinlangan. 
Uchastka pristavlari kapitanlardan tayinlangan. Volost’ (bo`lus) boshqaruvchilari, 
yuzboshi-oqsoqollar, ellikboshi va o`nboshilar mahalliy aholi vakillaridan saylov 
asosida saylangan.
Rossiya imperiyasining xususiyatlari metropoliyadagi 1865-1917 yy. qabul 
qilingan hujjatlarda o`z aksini topdi. Rossiya ichki ishlar vaziri «Turkiston 
o`lkasining oliy, o`rta va quyi boshqaruvida kuchli hokimiyat zarurki, ular 
mahalliy aholining roziligiga muhtoj bo`lmasinlar» - deb aytgan.
Turkistonda markaziy o`lka boshqaruvida general-gubernatorlik mutloq 
hokim bo`lgan. Markaziy o`lka boshqaruvi: General-gubernator, uning Kengashi 
va Mahkamasidan iborat edi. Turkiston general-gubernatori o`z qo`lida harbiy va 
fuqaro hokimiyatini birlashtirib bir vaqtning o`zida podsho noibi, harbiy okrug 
qo`shinlari qo`mondoni, Ettisuv kazak qo`shinlari qo`mondoni, bosh mirshab, bosh 
prokuror vazifalarini o`tagan. Rossiya Imperator siyosiy agentligi orqali Buxoro 

---

269 
amiri faoliyatini (1885-1917), Amudaryo bo`limi boshlig’i (1873-1918) orqali 
Xiva xonini nazorat qilgan.
Turkiston o`lkasidagi boshqaruvni 1882-1884 yy. imperatorning maxfiy 
maslahatchisi general-gubernator F.Girs taftish qilgan. Girs Rossiyadagi 
gubernatorlardan farqli Turkiston general-gubernatori Turkistonda mustabid hokim 
- yarim podsho bo`lgani, imperiya qonunchiligiga mutlaqo rioya qilmay, o`zicha 
qonunlar chiqargani va o`zboshimcha hukmdor bo`lganini e’tirof qilgan. 
Kaufmanning tashabbusi bilan tuzilgan general-gubernatorlik Kengashi ham butun 
Rossiyada o`xshashi yo`q tashkilot edi.